بوسنی و هرزگوین

بوسنی و هرزگوین، از کشورهای شرق اروپا با اکثریت مسلمان است. این کشور، در زمستان ۱۳۷۰ش، پس از فروپاشی کشور یوگسلاوی سابق، اعلام استقلال کرد ولی با مخالفت و تهاجم صربها و کروات‌ها با انگیزه سرکوب مسلمانان و تجزیه بوسنی، مسلمانان این کشور، به مدت ۴ سال مورد نسل‌کشی قرار گرفتند.

اسلام از طریق جاده ابریشم و توسط بازرگانان ایرانی به این منطقه راه یافته است، اسلام در قرن سوم و چهارم قمری (ده میلادی) در جزیره بالکان وجود داشته است و با حمله عثمانی‌ها به این کشور گسترش یافته است. هنگام ورود عثمانی‌ها به بوسنی، اسماعیلیان در قلعه سیاه ساکن بودند. و در دوره عثمانی ساداتی از نسل حسنین (ع) در بوسنی حضور داشته‌اند.

آمار دقیقی از جمعیت شیعیان بوسنی در دسترس نیست، پورتال اهل بیت، جمعیت شیعیان را در ۲۰۰۸ میلادی، ۲۳،۴۰۰ تن تخمین زده است، اما مرکز تحقیقات pwe در ۲۰۰۹ م شمار آنان را کمتر از ۱۵،۲۰۰ نفر گزارش کرده است. شیعیان بوسنی در گراداچات، حسینیه‌ای دارند، و موسسات ابن سینا و ملاصدرا در سارایوو متعلق به آنان است.

صوفیان این کشور مراسم عاشورا را در تکیه حاجی سینان و تکیه علی فاکواتس در سارایوو برگزار می‌کنند. محبت‌ورزی‌های صوفیان نسبت به اهل بیت در دوره عثمانی، واکنش‌هایی را از سوی حکومت وقت در پی داشته است.

بوسنی و هرزگوین، با مساحت ۵۱۱۲۹ کیلومتر مربع، در مرکز شبه جزیره بالکان و غرب صربستان واقع است. این کشور از شمال و غرب با کروواسی و از جنوب شرقی با مونته نگرو مرز مشترک دارد.(۱)

۴۵ درصد از مردم بوسنی و هرزگوین مسلمان، ۳۶ درصد ارتودوکس، ۱۵ درصد کاتولیک، ۱ درصد پروتستان و ۳ درصد از باقی ادیان هستند.(۳)

ورود اسلام

عمده پژوهشگران، تاریخچه اسلام در بوسنی و هرزگووین را از زمان فتوحات سلطان محمد فاتح عثمانی می‌دانند، اما مدارکی وجود دارد که پیش از سلطان محمد، اسلام از طریق جاده ابریشم و توسط بازرگانان ایرانی به این منطقه راه یافته است و در قرن سوم و چهارم قمری (ده میلادی) در جزیره بالکان وجود داشته است.(۴) سنگ نوشته‌ها و کاروان‌سراهایی وجود دارد که حضور ایرانیان را در آنجا نشان می‌دهد.(۵)

مرکز تحقیقات pew جمعیت مسلمانان را در ۲۰۱۰ م، ۱,۵۶۴,۰۰۰ تن گزارش کرده است.(۶)

تاریخ سیاسی

در قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی بیشتر یوگسلاوی که بوسنی و هرزگوین بخشی از آن را تشکیل می‌داد، به تصرف قوای عثمانی در آمد، در دوره عثمانیان، بوسنی هرزگوین از نظر فرهنگی پیشرفت کرد و مراکز عبادی و آموزش اسلامی گسترش یافت. غازی خسرو در زمان فرمانروایی خود (۱۵۴۱-۱۵۲۱م) مسجدی در بوسنی ساخت که معروفترین مسجد در بالکان است.(۷)

در ۱۶۹۹ عثمانی از اتریش شکت خورد، اتریشی‌ها بر این کشور حاکم شدند. آنان گروهی از اقوام مسیحی کروات و صرب را در این سرزمین اسکان دادند. بسیاری از مسلمانان به دلیل فشارهای شدید به ترکیه مهاجرت کردند که تعداد آنان به ۵۰ درصد سکنه بوسنی می‌رسید.

در ۱۸۶۲ م دولت عثمانی توانست بار دیگر حاکمیت خود را بر مونته‌نگرو و بوسنی‌وهرزگوین اعمال نماید، ولی در ۱۸۷۸م صربستان و مونته‌نگرو از قلمرو عثمانی جدا گردید و بوسنی‌وهرزگوین تحت اداره اتریش و مجارستان قرار گرفت. در این جریان گروهی از مسلمانان قتل عام شدند و گروهی به مسیحیت روی آوردند.(۸)

بعد از جنگ جهانی اول، بوسنی و هرزگوین زیر سیطرۀ اقوام صرب و کروات قرار گرفت. در این زمان نیز شماری از مسلمانان این کشور به ترکیه مهاجرت کردند. از این پس مسلمانان سخت‌ترین دوران را در این کشور آغاز کردند، در ۱۳۷۰ش مردم بوسنی به استقلال این کشور رای دادند. در ابتدای دهه ۱۹۹۰م، جنگ‌های خونین و نسل کشی گسترده علیه مسلمانان در بالکان به وقوع پیوست.(۹)

تشیع

در بوسنی و هرزگوین تفاوت چندانی بین شیعه و سنی نیست(۱۰)، نام ائمه و احادیثی در منزلت آنان بر دیوارهای تکایا نقش بسته است، در دوره عثمانی ساداتی بیشتر از نسل امام حسن و امام حسین علیهما‌السلام در بوسنی حضور داشته که نقیب الاشراف داشته‌اند. هنگامی که عثمانی‌ها به بوسنی حمله کردند، اسماعیلیان در قلعه سیاه ساکن بودند.(۱۱)

مراکز

برگزاری مراسم عاشورا در بوسنی توسط صوفیان

حسینیه الحسینیه در گراداچات(۱۳)

موسسه علمی و پژوهشی ابن سینا در سارایوو(۱۴)

بنیاد ملا صدرا در سارایوو.

آموزش دانش آموزان، دانشگاهیان، ائمه جمعه و جماعت و ترجمه و انتشار کتاب‌های شیعی نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و…از فعالیت‌های این دو موسسه است.

صوفیه

صوفیان بوسنی به شیعیان بسیار نزدیک هستند و فرقه‌های نقشبندی و رفاعی در این کشور فعالیت دارند، در سارایوو پایتخت بوسنی مراسم مرکزی عاشورا در تکیه حاجی سینان و تکیه علی فاکواتس برگزار می‌شود.(۱۵)

صوفیان بوسنی اکثرا از نظر فقهی، حنفی مذهب هستند در دهه اول محرم، طی آداب و رسومی خاص به اقامه مراسم این ایام می‌پردازند. در روز عاشورا در اکثر تکایا ماتم‌خوانی برگزار می‌شود و شیوخ برخی طریقت‌ها از جمله نقشبندیه در این روز عمامه یا کلاهی قرمز رنگ به سر می‌کنند و غذای نذری مخصوصی پخش می‌کنند.(۱۶)

محبت ورزی‌های صوفیان بوسنی نسبت به اهل بیت(ع) با سیاست‌های حکومت عثمانی همگونی نداشته و حساسیت و واکنش آنها را علیه صوفیان برمی‌انگیخته است.(۱۷)

پی نوشت ها

1. سرزمین اسلام، ص۵۱۱
2. سرزمین اسلام، ص۵۱۸
3. “International Religious Freedom Report 2008 – Bosnia and Herzegovina”.
4. نک: بی‌آزار شیرازی، ص۷۲
5. کیهان، ۱۹ آبان ۱۳۹۲، ش۲۰۶۳۷
6. مرکز تحقیقات pew
7. سرزمین اسلام، ص۵۱۴-۵۱۳
8. سرزمین اسلام، ص۵۱۶
9. نک: سرزمین اسلام، ص۵۱۷
10. جغرافیای تشیع، ص۲۶۱
11. نک: بی‌آزار شیرازی، ص۷۱-۷۲
12. مجمع جهانی اهل بیت
13. بی‌آزار شیرازی، ص۷۳
14. بی‌آزار شیرازی، ص۷۲
15. جغرافیای تشیع، ص۲۶۱
16. آداب و رسوم صوفیان بوسنی در محرم
17. سایت انجمن علمی دانش‌پژوهان مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره)

فهرست منابع

1. نواب، سید ابوالحسن، درسنامه جغرافیای تشیع، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۳ش.
2. گلی زواره، غلامرضا، سرزمین اسلام: شناخت کشورهای اسلامی و نواحی مسلمان نشین جهان، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۷۶ش.
3. روزنامه کیهان؛ یکشنبه ۱۹ آبان ۱۳۹۲ – شماره ۲۰۶۳۷
4. بی‌آزار شیرازی،عبدالکریم، بالندگی فرهنگ اسلام و ایران در بوسنی و هرزگوین؛ دستاوردهای سفر به کشور بوسنی و هرزگوین، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، بهار ۱۳۸۷- شماره۱۱، ص۷۰-۷۷