آیا از اطعام در روز عاشورا منع شده است؟

این که در بعضی روایات از اطعام روز عاشورا نهی شده است و آن را سنت بنی امیه نامیده شده با اطعامی که امروزه در عاشورا می شود چگونه سازگار است؟

پاسخ:

یکی از سنت های حسنه ای که در میان شیعیان و محبین اهل بیت ـ علیهم السلام ـ رواج دارد اطعام مؤمنین در ایام موالید و وفیات و شهادت ائمه بزرگوار می باشد. به ویژه این امر در ایام محرم و عزاداری امام حسین ـ علیه السلام ـ رواج بیشتری دارد.
کسانی که در این ایام اطعام می دهند نیت و قصدشان این است که هر چه در توان دارند در راه اهداف امام حسین ـ علیه السلام ـ تقدیم می دارند چنان که آن حضرت در راه خداوند از تمام هستی خود گذشت، از طرفی فرموده اند کارها با نیت ها سنجیده می شود.^(۱)
گفتار و سیره معصومان نیز نوید این روش می باشد و اطعام در مجالس اهل بیت را پسندیده اند. علاوه بر این ها گزارش شده که وقتی کاروان حسینی وارد سرزمین کربلا شدند بخش وسیعی از زمین کربلا را از ساکنان خریداری و وقف کرد. سفارشاتی در جهت تکریم زائرین توسط ساکنین آن منطقه نمودند.
محدث نوری گفته روایت شده است که امام حسین ـ علیه السلام ـ نواحی قبر شریف را از اهالی نینوا و غاضریه به شصت هزار درهم خرید و آن را مشروط به آنها بخشید و شروط کردند که قبر را توسعه دهند ومردم را به سوی آن قبر راهنمایی نمایند. از زائرین به مدت سه روز پذیرایی نمایند.^(۲)
آنچنان که تاریخ نشان داده زوّار امام حسین ـ علیه السلام ـ نه تنها در طول سال به قبر شریف آن حضرت مشرف می شوند در ایام عزاداری آن حضرت و به خصوص در روز عاشورا مشتاقان پرشماری در آن مکان مقدس حضور به هم می رسانند. ساکنین و اهالی کربلا نیز هر چه در توان دارند در این راه دریغ نکرده و نمی کنند.
هر چه زمان می گذرد استقبال مردم، زیاد و اسباب آسایش آنان توسعه می یابد. غذایی که طرفداران بنی امیه در روز عاشورا می دهند به این نیت است که آنها این روز را روز جشن و سرور می دانند و از باب شکر به اطعام می پردازند و حتی پس از واقعه عاشورا شهر را آذین بستند و به شکرانه این روز مساجدی ساختند.

امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود:

که (امویان) چهار مسجد در کوفه برای شادی قتل حسین ـ علیه السلام ـ بنا کردند. مسجد اشعث، مسجد جریر، مسجد سماک و مسجد شبث بن ربعی. کاری که برخی از دشمنان اهل بیت در حال حاضر انجام می دهند، بر اساس عملی است که پس از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ امویان انجام دادند.^(۳)
بنابراین همان طور که اشاره شد طعام دادن شیعیان در این روز (عاشورا) با طعام دادن آنان تفاوتی اساسی دارد و آن تفاوت هم در نیت طعام دادن است. «انما الاعمال بالنیات»^(۴) چرا که اعمال انسان ها به نیت آنها بستگی دارد.
تفاوت در انگیزه و هدف است. آنان در روز عاشورا به دیگران طعام می دهند تا شکرانه پیروزی یزید بن معاویه بر پسر رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ باشد که از جانب آنان به عنوان خروج کننده بر حکومت اسلامی گرفته بود. اما این کار (اطعام) توسط شیعیان علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ به این دلیل انجام می شود که طعام دادن به دیگران به خصوص به عزاداران امام حسین ـ علیه السلام ـ ثواب و پاداش اخروی دارد و مورد رضای خداست.
محبین اهل بیت ـ علیهم السلام ـ در روز عاشورا یا روزهای قبل و بعد از آن به فقیران و مؤمنان و عزاداران حسین بن علی ـ علیه السلام ـ طعام می دهند و ثواب این عمل صالح را به روح سالار شهیدان هدیه می کنند و اهدای ثواب کار خیر به روح گذشتگان به خصوص محبوبان خدا و پیامبر بسیار ارزشمند است. پس انگیزه و هدف شیعه با ناصبی ها تفاوت اساسی و اصولی دارد و شباهت غذایی که به مؤمنان می دهند با غذای آنان با وجود یکی بودن مواد غذایی و نوع غذا، مشکلی ایجاد نمی کند.
هر چند که سفارش به طعام دادن به عنوان عملی خاص که اختصاص به روز عاشورا داشته باشد، در روایات نیامده است و از اعمال این روز شمرده نشده است. این طعام دادن در همه ایام ثواب دارد و در روز عاشورا هم مثل همه ایام ثواب دارد و همین برای جایز بودن آن کفایت می کند. اطعام در تمام روزهای سال، عمل ارزشمند است که این کار را انجام دهد و ثواب آن به عنوان کمترین هدیه ای از سوی خود به محضر سرور شهیدان تقدیم می دادند تا مصداق فرازی از زیارت عاشورا باشند و در جهاد بزرگ حضرت شریک باشند. بنابراین کار شیعیان و محبین اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را نباید از سنخ خلاف سنت پیامبر و بدعت فرض کرد. چون چیزی به دین اضافه نشده است که خلاف سنت باشد. بلکه در روز عاشورا برای فرزند رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ که مظلومانه به شهادت رسید به یاد او عزاداری برپا شده و در کنار آن به مهمانان پیامبر به عنوان اکرام و احترام به نیت پاسداشت از ارزش های دینی با غذایی ساده پذیرایی می شوند و پاداش این عمل و پذیرایی از مؤمنان تقدیمی است از سوی ارادتمندان به محضر حضرت هدیه می نماییم و این کارها همیشه و از جمله روز عاشورا جایز و ارزشمند است.

برخی نویسندگان اهل سنت نوشته اند:

چون روافض (یعنی شیعیان) اقامه عزا و اظهار حزن را بدعت گزاردند، جاهلان اهل سنت هم در مقابل به اظهار سرور و شادی پرداختند. سخنی غیر منطقی است. زیرا همان طور که اشاره شد طرفداران بنی امیه شادی و سرور را بعد از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ شروع کردند و از همان سال به این اقدام عمل نمودند و بعد هم این عمل را نهادینه نمودند در حالی که شیعیان علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ در آن زمان و تا مدت ها در اختناق امویان و عباسیان بوده و جرأت اقامه مجالس عزای عمومی را نداشتند و این عزاداری ها قرن ها بعد و با ضعیف شدن خلافت عباسی و قدرت یافتن شیعیان به صورت آشکارا مجالس عزا بپا داشته شد و به تدریج دامنه آن گسترش یافت.
در برخی روایات از طرف معصومین ـ علیه السلام ـ به شیعیان توصیه شده که برای ایجاد عاطفه بین خود و ائمه معصومین لازم است اقداماتی انجام دهند. از جمله: هدیه دادن به آن حضرات. هزینه کردن در مصارف مورد علاقه و رضای ایشان».^(۵)

پی نوشت ها:

1. نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۵۸.
   ۲. همان، ج۱۰، ص۳۲۱.
   ۳. کلینی، محمد بن یعقوب ، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامی، ۱۳۶۷ق، ج۳، ص۴۹۰.
   ۴. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۴۵۸.
   ۵. شیخ صدوق، امالی، بیروت، مؤسسه اعلمی، ۱۴۰۰ق، ص۳۲۶.