بنگلادش

بنگلادش کشوری در جنوب شرق آسیا. بنگلادش جمعیتی بیش از ۱۵۰ میلیون نفر را در خود جای داده است. طبق آمار ۸۸/۳ درصد از این جمعیت را مسلمانان تشکیل می‌دهند که اکثریت آنها اهل‌سنت و حنفی مذهب هستند. بر اساس آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی (PEW) جمعیت شیعیان این کشور حدود ۱.۴۵۰.۰۰۰ نفر هستند.

بنگلادش با مساحت ۱۴۷.۵۷۰ در جنوب شرق آسیا قرار دارد. بر اساس نظر سنجی سال ۲۰۰۹ میلادی جمعیت بنگلادش برابر با ۱۵۶.۰۵۱.۰۰۰ نفر بوده است.

۸۸.۳ درصد بنگلادشی‌ها مسلمان و ۱۰.۵ درصد آنان هندو هستند.(۱)

قانون اساسی این کشور آزادی کامل مذاهب و فعالیت‌های فرهنگی را برای همه اقلیت‌ها تضمین نموده است. در ۲۲ آوریل ۱۹۸۸ عبارت بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدای قانون اساسی این کشور قرار گرفت و در ژوئن ۱۹۸۸ میلادی در اصلاحیه قانون اساسی، اسلام دین رسمی کشور معرفی شد.

از نکات قابل توجه و متمایز بنگلادش با سایر کشورهای شبه قاره، همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان و پیروان سایر ادیان اصیل و ریشه‌دار با یکدیگر است. گفته می‌شود علت این مهم، گسترش اسلام در این منطقه از راه تجارت، تبلیغ و عرفان بوده است نه به زور شمشیر.

اسلام در بنگلادش

اسلام از همان ابتدای ظهور توسط بازرگانان و مبلّغان مذهبی وارد بنگلادش شد، اما صوفیان و عرفای اسلامی نیز در قرن‌های بعد به طور گسترده در این سرزمین برای تبلیغ اسلام نقش به سزایی ایفا نمودند و بسیاری از مردم ستمدیده بودایی مذهب و طبقات پایین هندو مذهب در آن دوران، به اسلام گرایش پیدا کردند. پس از فتح بنگال توسط مسلمانان در پایان قرن دوازدهم میلادی و در زمان حکومت سلاطین مغول، مسلمانان در این سرزمین جایگاه مهمی را به دست آوردند.

درخصوص مسیر ورود اسلام و تشیع به کشور بنگلادش نقل قول‌های متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند اسلام از بندر چیتاگنگ و از طریق اقیانوس هند وارد این منطقه شده است. عده‌ای کشور هند و شهر کلکته را مسیر حرکت اسلام و تشیع می‌دانند و گروهی هم خراسان در دوران امام رضا(ع) را دروازه ورود اسلام و تشیع به شبه قاره هند و این کشور دانسته‌اند. با بررسی‌های به عمل آمده هر سه نظریه فوق می‌تواند درست باشد.

ارادت به اهل بیت(ع)

همه صوفیان و عرفا که در این سرزمین تبلیغ اسلام می‌کردند از محبان اهل بیت(ع) بودند. از سوی دیگر، همه مبلّغان، فاتحان و حاکمان مسلمان بنگالی تحت تأثیر زبان، ادبیات و فرهنگ ایرانی بودند. از ابتدای قرن سیزده میلادی زبان فارسی برای مدت شش قرن به عنوان زبان رسمی بنگلادش رواج داشته است و به همین علت، چون ایران بزرگ‌ترین پایگاه مذهب تشیع بود، ساکنان این سرزمین تحت تأثیر مذهب تشیع نیز قرار داشتند.

این امر باعث شد که فرهنگ و اعتقادات مردم مسلمان بنگال به طور گسترده تحت تأثیر فرهنگ ایرانی و شیعه باشد و همیشه اهل بیت(ع) در فرهنگ مردم این سرزمین، جایگاه و نفوذ بنیادی داشته باشند.

ادبیات اهل بیتی(ع)

بین آثار ادبی ترجمه شده از زبان فارسی و نوشته‌های مهمی که با بهره گیری از کتاب‌های فارسی به چاپ رسیده، واقعه کربلا دارای برجستگی خاصی است. داستان‌هایی به صورت منظوم که به زبان بنگالی پونتی نامیده می‌شود، بین مردم مسلمان، اعم از شهرنشین و روستایی و با سواد و بی‌سواد محبوبیت فراوانی داشت. پونتی‌ها با آهنگ و وزن خاصی در مراکز اسلامی، مساجد و منازل شخصیت‌های مهم خوانده می‌شد. مهم‌ترین عنوان پونتی‌ها را واقعه کربلا تشکیل می‌داد که عشق به اهل بیت(ع) را در بین مردم زنده نگه می‌داشت.

در ادبیات نو بنگلادش، اولین بار فردی که به واقعه کربلا چهره ادبی داد، میر مشرف حسین بود که در اواخر سده نوزدهم می‌زیست. او بیان واقعه کربلا را به صورت یک داستان بزرگ به رشته تحریر درآورد. هر چند وی حقایق تاریخ را کاملاً رعایت نکرد و بعضی از موضوعات تحریف شده را نیز بر آن افزود، ولی نسبت به اصل واقعه علاقه و تعصب خاصی از خود نشان داد.

وی در بخشی از این کتاب خود آورده است: محمد حنفیه، برادر امام حسین(ع) به دمشق رفت و در جنگ با مروان، وی را کشت و امام سجاد و خانواده سیدالشهدا(ع) را از قید اسارت نجات داد. به هر حال، وی این داستان را با احساسات و عشق کامل به اهل بیت(ع) نوشت.

محبوبیت این داستان بین مردم مسلمان باسواد و بی‌سواد، آن قدر عمیق می‌باشد که در تاریخ ادبیات بنگال بی‌نظیر است. در همین رابطه، کتاب دیگری به نام بیشاد شیندو (دریای غم) وجود دارد، که در مراکز و منازل و جلسات مهم در روستاها و شهرها خوانده می‌شود. به این ترتیب که یک نفر آن را می‌خواند و ده‌ها نفر گوش داده و اشک می‌ریزند. این وضعیت تا اواسط دهه شصت قرن بیستم ادامه داشت.

از مظاهر فرهنگی دیگر مسلمانان بنگلادش، برگزاری نمایشنامه و شبیه‌خوانی در خصوص واقعه کربلاست که در فرهنگ بنگالی با نام زاتر (عزیمت) از آن یاد می‌شود. اجرای نمایشنامه زاترا تا پایان دهه هفتاد قرن بیستم در روستاهای بنگلادش رایج بود. البته از اوایل دهه شصت این گونه نمایشنامه‌ها در سطح شهر از رونق افتاد.

به هر حال، زاتر در مورد واقعه کربلا دارای دو قسمت است: قسمت اول، مربوط به ماه محرم است که با شهادت امام حسین(ع) پایان می‌یابد و قسمت دوم آن، مربوط به پس از واقعه عاشورا و سرنوشت خانواده امام حسین(ع) و امام زین العابدین(ع) است. مردم با دیدن این نمایش نامه و درک مظلومیت امام حسین(ع) سوگوار می‌شوند. در مورد واقعه کربلا سروده‌ای خاصی به نام زاری، که کلمه‌ای فارسی است، نیز نوشته‌اند، که طلاب مدارس دینی در مراسم مختلف بدون استفاده از موزیک آن را می‌خواندند. زاری جزء سرودهای بومی محسوب می‌شود.

تا پایان دهه شصت قرن بیستم که جو مذهبی در بنگلادش کاملاً حاکم بود، همه مسلمانان اعم از باسواد و بی‌سواد، اعتقاد به پنج تن پاک داشتند؛ یعنی پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را بهترین بندگان برگزیده خدا می‌دانستند. تا اوایل دهه شصت یکی دیگر از برنامه‌های فرهنگی مردم روستایی، به ویژه در جنوب بنگال، صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) بود. در میان اعضای اهل بیت(ع)، حضرت فاطمه(س) نزد مردم بنگال دارای محبوبیت خاصی می‌باشد.

در گذشته، آن حضرت را با احترام و محبت، گاهی به عنوان مادر فاطمه و بی‌بی‌فاطمه ذکر می‌کردند که البته هنوز این عادت از بین نرفته است. زمانی هم ایشان را به عنوان مادر فاطمه، مادر جهانیان ذکر می‌کردند که این امر در حال حاضر چندان رایج نمی‌باشد.

در مورد جنگ‌های حضرت علی(ع) نیز داستان‌های عامیانه فراوانی در افواه مردم وجود دارد که بیشتر آنها ساختگی است. مثلاً، گفته‌اند: آن حضرت با کالی، یکی از خدایان هندو که زن است جنگید و او را شکست داد. این داستان‌ها که به صورت نثر نوشته شده، هرچند ساختگی است، اما ناشی از محبت آنان به حضرت علی(ع) می‌باشد.

سنت سوگواری و عزاداری و مرثیه‌خوانی

سنت سوگواری و عزاداری و مرثیه خوانی در زمان حکومت مغول از هند وارد این سرزمین شد و سپس با حضور روحانیان ایرانی گسترش یافت و رفته رفته به یک فرهنگ سنتی در میان مردم تبدیل شد، به گونه‌ای که سنی‌ها تحت تأثیر شیعیان نیز در گرامی‌داشت چنین مراسمی سهیم شدند.

سوگواری، مرثیه خوانی و خواندن مقتل کربلا در ادبیات بنگالی ریشه دوانیده و حتی در دوره معاصر نیز مرحوم قاضی نذرالاسلام، شاعر ملی بنگلادش، در زمینه محرم، عاشورا و شهید کربلا شاهکارهایی را آفریده که جزء افتخارات ادبیات این زبان محسوب می‌شود.

قاضی نذرالاسلام در شاهکار خود، شعر محرم، با استفاده از الفاظ عربی و فارسی و صحنه نگاری از وقایع عاشورا، چنان هنرآفرینی کرده که به این شعر ویژگی جاودانی بخشیده‌اند. در شعر محرم مظلومیت انسان‌های پاکباخته به تصویر کشیده شده و ایستادگی و ظلم ستیزی را برای امت اسلامی به همراه دارد.

نام گذاری فرزندان، خیابان‌ها و محله ها

سنی مذهب‌های بنگلادش اغلب از اسامی ائمه اطهار(ع)، پیشوندهای میر، میرزا، سید، بی‌بی و بیگم برای نام گذاری فرزندانشان استفاده می‌کنند. اسامی و القابی نظیر کنیز فاطمه، کنیز بتول، و اسامی ائمه(ع) نیز در بین مردم این کشور به وفور یافت می‌شود. اسامی خیابان‌ها و محله‌هایی نظیر میرپور، سیدپور، و محله‌هایی به نام کربلا و… نیز قابل ملاحظه است.

مراسم عاشورای حسینی در بنگلادش

شهادت امام حسین(ع) به نحوی برجسته و بارز در اعتقادات و باورهای دینی مردم بنگلادش جای دارد. شهروندان این کشور، اعم از سنی مذهب و هندو مسلک و شیعیان، در این مراسم شرکت می‌کنند؛ علامت‌ها، سیاه کوبی‌ها و نشانه‌های عزاداری امام حسین(ع) را می‌بوسند و برای خود و فرزندانشان از آن حضرت حاجت می‌گیرند.

نفوذ این اعتقادات به حدی است که دولت بنگلادش روز دهم محرم را تعطیل عمومی اعلام کرده و در شهر داکا مکانی را به نام سرزمین کربل مشخص نموده است تا در روز عاشورا دستجات عزادار در آنجا گرد هم آیند. در این کشور هیأت روِیت ماه به منظور تعیین زمان دقیق روز شهادت امام حسین (همانند تعیین زمان عید فطر) حساسیت زیادی به خرج می‌دهد.

رقم چند هزار نفری شیعیان در مقابل بیش از یکصد و چهل میلیون جمعیت این کشور، شاید از نظر تعداد اصلاً قابل ملاحظه نباشد، ولی نفوذ اهل بیت(ع) و پیشینه تاریخی — فرهنگی این کشور گویای عمق اعتقاد مردم به عاشورا و امام حسین(ع) است.

شیعیان در کشور بنگلادش در نقاط مختلف پراکنده هستند. قریب سه تا پنج هزار نفر از این جمعیت در داکا (پایتخت) زندگی می‌کنند که اغلب بسیار محافظه کار بوده و به جز تعداد انگشت شماری، مابقی دارای وضعیت اقتصادی خوبی نیستند. آنها در قالب چند حسینیه، امام باره و هیأت عزاداری فعالیت مذهبی خویش را انجام می‌دهند.

در آستانه روز عاشورا معمولاً رئیس جمهور، نخست وزیر و رهبران احزاب با صدور اطلاعیه‌های گوناگون از مسلمانان می‌خواهند تا اعمال خود را با روح ایثار، گذشت و فداکاری عجین نمایند. گروه‌های مذهبی و سیاسی گوناگون در این روز برنامه‌های متفاوتی از قبیل عزاداری و تعزیه خوانی در پایتخت و دیگر شهرهای بنگلادش برگزار می‌کنند.

در روز عاشورا تلویزیون رسمی بنگلادش و سایر کانال‌های تلویزیون‌های خصوصی، برنامه‌هایی ویژه عاشورا پخش می‌کنند و از پخش برنامه‌های شاد و مفرّح خودداری می‌نمایند. روزنامه‌ها هم مقالات ویژه‌ای در بیان اهمیت این روز منتشر می‌نمایند.

خالده ضیاء، نخست وزیر سابق بنگلادش، در پیام خود به این نکته اشاره کرده بود که عاشورا نقطه عطفی در تاریخ اسلام است. چند واقعه اساسی بر اهمیت این روز افزوده است؛ از جمله اینکه نوه پیامبر بزرگ اسلام(ص) شهادت را در این روز در صحرای کربلا به آغوش کشید؛ او قربانی شد تا پرچم واقعیت، عدالت و جاوید عقاید اسلام، برافراشته بماند و نکات انحرافی پیش آمده در دین را اصلاح کند.

بر ماست که از حماسه عاشورا درس بگیریم و در مسائل اجتماعی، نظیر برپا داشتن صلح و دوستی در کشور و مقابله با بی‌عدالتی، دروغ گویی و دشمنی و عداوت به پا خیزیم. خبرگزاری بنگلادش از قول خانم خالده ضیاء خبری را مبنی بر ضرورت آموزش عاشورا در متون دروس اجتماعی مدارس و دانشگاه‌ها نقل کرده بود.

عاشورا، به عنوان یکی از مهم‌ترین اتفاقات تاریخ اسلام، وقایع درخشان و درس‌های آموزنده‌ای را در خود جای داده است و از همه مهم‌تر اینکه امام حسین(ع) برای نشر حقایق شهادت را پذیرفت. منطقه‌ای به نام مانیک گنج در ۶۵ کیلومتری داکا، هر عاشورا میزبان بیش از یکصد هزار نفر عزادار امام حسین(ع) می‌باشد.

حسینیه غارپور، یکی از حسینیه‌های مشهور کشور بنگلادش که زیر نظر صوفیان اداره می‌شود و از قدمتی زیاد برخوردار است، در این منطقه قرار دارد. مراسم دهه اول ماه محرم در این حسینیه با جمعیتی کثیر و مشتاق برگزار می‌گردد. البته در روز دهم محرم این مراسم جلوه‌ای خاصی به خود می‌گیرد؛ چراکه جمعیتی بیش از یکصد هزار نفر از سراسر بنگلادش به آنجا عزیمت می‌کنند تا در مراسم عزاداری در آن منطقه شرکت کنند.

در این مراسم معمولاً چند تن از شخصیت‌های برجسته دینی سخنرانی می‌کنند و به دنبال آن نوحه خوانی و عزاداری به سبک و روش خاص بومیان و با فریاد وای حسین، وای امام ادامه می‌یابد. گفته می‌شود صوفیان دارای ۲۶ مرکز و مقرّ تبلیغی و ارشادی در بنگلادش هستند که همه اعضای آنها با جدیت و علاقه در این مراسم حضور می‌یابند.

علاقه‌مندی به اهل بیت(ع)

غالباً خطبه‌های نماز جمعه مساجد اهل سنت در کشور بنگلادش با سلام و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان مطهرش شروع می‌شود. آنها از پنج تن آل عبا به نیکی یاد کرده و به آنها سلام و درود می‌فرستند. ائمه جمعه در خلال بیان خطبه ها، کرامت‌ها و حسن خلق‌های اهل بیت(ع) را تبیین کرده و مستعمان را به پیروی از سیره آنان تشویق می‌نمایند. آنان در ایام عاشورا خطبه‌های خود را به واقعه کربلا معطوف می‌دارند.

مسلمانان بنگلادش به وجود منجی عالم بشریت که از سلاله رسول اکرم(ص) می‌باشد، معتقد هستند. آنان باور دارند که روزی این منتقم واقعی ظهور نموده و جهان را در حالی که مملو از ظلم و جور شده است پر از عدل و قسط خواهد کرد. تنها تفاوت آنان با عقاید امامیه این است که معتقدند هر وقت خداوند صلاح بداند او متولد خواهد شد. آنان غیبت حضرتش را به خوبی درک نکرده‌اند.

مسلمانان بنگلادش شب نیمه شعبان را به عنوان شب برات (دقیقاً همین عبارت) می‌شناسند و در آن شب به راز ونیاز مشغولند. بیشتر مسلمانان روز نیمه شعبان را روزه می‌گیرند. نیمه شعبان از چنان اهمیتی در کشور بنگلادش برخوردار است که شورای روِیت هلال ماه، که یک تشکیلات رسمی و دولتی است، شروع دقیق ماه شعبان و به دنبال آن تعیین رسمی و دقیق روز نیمه شعبان را گواهی داده و آن را تأیید می‌کند. این روز در کشور بنگلادش تعطیلی رسمی می‌باشد.

به اعتقاد اهل سنت بنگلادش، شب برات پس از شب قدر، مهم‌ترین شب سال برای راز و نیاز و دعا به درگاه خداوند برای پذیرش توبه و بخشش است.

ترکیب جمعیت شیعیان

شیعیان از نظر تیره و نژادی، خود را به دو گروه بیهاری و بنگالی تقسیم می‌نمایند. بیهاری که در اصل باید به اهل بیهار در هند اطلاق شود، به همه شیعیان اصیل و باسابقه بنگلادش، شامل تمامی مهاجران به این کشور در طول تاریخ، اعم از پاکستانی و هندی، گفته می‌شود که با زبان اردو تکلم می‌کنند. در مقابل آن، وقتی از شیعیان بنگالی سخن به میان می‌آید منظور مردمانی بنگالی الاصل هستند که به زبان بنگالی سخن گفته و غالباً از مستبصرین (تازه شیعه شدگان) تشکیل می‌شوند.

البته این تقسیم بندی مورد تأیید بخش قابل ملاحظه‌ای از شیعیان نیست؛ بخصوص قسم اول، که آنها هم خود را بنگالی نامیده و از انتساب خویش به بیهار رنجیده خاطر می‌شوند. بین این دو گروه قدری اختلاف سلیقه و روش وجود دارد که گاهی اوقات موجب جدال و کشمکش لفظی بین آنها شده و تا حد زیادی باعث تنش و مشکل می‌گردد. شیعیان بنگالی معتقدند که آنها بیشترین فعالیت را برای ترویج تشیع به کار گرفته‌اند و طبق آمار موجود، حیطه تبلیغات آنان بسیار گسترده‌تر از بیهاری هاست.

البته طبق اطلاعات موجود، در هریک از دو گروه مذکور افرادی بسیار فعال و دلسوز وجود دارند که از هیچ کوششی در راه ترویج عقاید حقه خویش فروگذار نیستند. از سوی دیگر، افرادی هم هستند که به دنبال گذران زندگی خود بوده و فقط عنوان تشیع را با خود دارند.

پراکندگی شیعیان

با اینکه کشور بنگلادش دارای وسعت زیادی نیست و مساحت آن ۱۴۷۵۷۰ کیلومتر مربع می‌باشد، ولی شیعیان دارای تراکم بسیار متفاوتی در این منطقه هستند. بیشترین تعداد شیعیان، حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد آنها در داکا زندگی می‌کنند. آنها اکثراً در منطقه داکای قدیمی و در محله حسینیه دالان زندگی می‌کنند و مناطق محمدپور و میرپور داکا در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در بین شهرستان‌ها و سطح کشور، پس از داکا بیشترین جمعیت شیعیان در غرب و جنوب غربی این کشور و در اطراف شهر کولنا، مرز هند و در مسیر کلکته زندگی می‌کنند.

در تقسیم بندی دیگری، شیعیان بنگلادش به دو گروه اصیل و مستبصرین (تازه شیعه شدگان) تقسیم می‌شوند. شیعیان اصیل نیز شامل سادات، غیرسادات و خوجه‌های اثناعشری می‌شوند. سادات بیشتر در مرکز کشور بنگلادش(داکا) ساکن هستند و تعدادی از آنها هم در شهرهای رنگپور، سیدپور، سیلهت، چیتاگنگ و کولنا پراکنده‌اند.

شیعیان غیر سادات هم در نقاط مختلف کشور پراکنده هستند. خوجه‌های اثناعشری هم همانند سایر شیعیان پیش از استقلال بنگلادش (۱۹۷۲ م) از هند و پاکستان غربی آمده‌اند و جمعیت قابل ملاحظه‌ای بودند. قابل ذکر است که غالب شیعیان اصیل اردو زبان هستند و همه مراسم مذهبی خود را به زبان اردو برگزار می‌کنند.

اکثر قریب به اتفاق مستبصرین پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و آشنا شدن با شخصیت امام خمینی روی به تشیع آوردند. مستبصرین تعصب بیشتری به اعتقادات خویش دارند و در تبلیغ، از شیعیان اصیل فعال‌تر هستند. آنان حدود نیمی از کل جمعیت شیعیان بنگلادش (هفت هزار نفر) را تشکیل می‌دهند. در حالی که طبق همین آمار، جمعیت شیعیان اصیل هشت تا نه هزار نفر برآورد می‌شود. در بین مستبصرین افراد تحصیلکرده دانشگاهی و باسواد بیشتر دیده می‌شود و برخی از آنها به دلیل مشکلات خانوادگی و به خاطر حفظ مشاغل اداری در ابراز شیعه بودن تقیه می‌کنند.

در نهایت، می‌توان گفت: شیعیان اصیل در مناطق کولنا، رنگپور، سیدپور، راجشاهی، چیتاگنگ، داکا (مناطق داکای قدیم، میرپور، محمدپور، پلتن، مگ بازار) ساکن هستند و مستبصرین در مناطق جیسور، سات خیرا، شارشا، کولنا، نورائیل، غازی پور، بوگرا، راجشاهی، داکا (مناطق میرپور، محمدپور و تنگی.)

مراکز تبلیغی شیعیان

مهم‌ترین مراکز تبلیغی و مذهبی شیعیان در بنگلادش را حسینیه‌ها تشکیل می‌دهند. یکی از خدمات بزرگی که علمای مهاجر ایرانی به شبه قاره هند در طول تاریخ ارائه کردند، نهضت تأسیس حسینیه‌هایی بود که مرکز فعالیت شیعیان قرار گرفته و در تمام ایام سال و بخصوص از ابتدای محرم تا هشتم ربیع الاول، مراسم مختلفی در آنها برگزار می‌گردد.

در کشور بنگلادش عموماً حسینیه‌ها نقش مساجد را هم ایفا می‌کنند. دلیل آن این است که چون برگزاری مراسم سینه زنی و عزاداری در مساجد نزد علما و مردم غیرشیعی این کشور وجهه خوبی نداشته و آن را جایز نمی‌دانند، و از طرفی، شیعیان به دلیل مشکلات مالی نمی‌توانند در هر نقطه هم مسجد و هم حسینیه داشته باشند، اقدام به تأسیس حسینیه هم برای انجام مراسم عبادی و هم برای برگزاری مناسبت‌ها نموده‌اند.

حسینیه‌ها در بنگلادش دارای تعاریف خاصی نیستند؛ برخی دارای بناهای تاریخی و بسیار مشهور و عمارت‌های بزرگ هستند و برخی دارای محیطی بسیار کوچک و در حد فضایی مناسب برای ۳۰ الی ۴۰ نفر. بعضاً نیز برخی افراد خیر منازل شخصی خود را برای مدتی محدود در طول سال به حسینیه تبدیل می‌کنند. بنابراین، ارائه آماری دقیق از حسینیه‌های بنگلادش به سهولت ممکن نیست.

حسینیه‌های شناخته شده و مشهور در این کشور به شرح زیر می‌باشند:

حسینیه دالان

حسینیه دالان، بزرگ‌ترین حسینیه بنگلادش است که به عنوان بنایی توریستی در نقشه‌های داکا معرفی شده و روزانه جهانگردان مختلفی از سرتاسر جهان از آن بازدید می‌کنند. درهای این حسینیه به روی هندوها و سنی‌ها نیز باز است. حسینیه دالان مجموعه‌ای تاریخی با بیش از چهار قرن قدمت می‌باشد. گفته می‌شود این حسینیه در عصر حکومت مسلمانان در شبه قاره و توسط یکی از مشایخ شیعه که حاکم داکا بوده، ساخته شده است.

این حسینیه دلیلی بر اهمیت و نفوذ مکتب اهل بیت(ع) در آن زمان در بین مردم بوده است. مجتمع حسینیه شامل یک ساختمان اصلی است که مراسم و عزاداری‌ها و نیز نمازهای یومیه در آن برگزار می‌شود. در قسمتی از این مسجد ضریحی قرار دارد که دو برجستگی به عنوان قبور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در آن قرار دارد.

مردم مختلف،‌ از جمله اهل سنت، با حالت تضرع و ندبه کنار این ضریح می‌ایستند و حاجات خود را به زبان می‌آورند. ساختمان دو طبقه دیگری در این مجموعه واقع است که طبقه اول آن کتاب فروشی و طبقه دوم آن کتابخانه، سالن مطالعه و کلاس درس است. تابلوی دارالقرآن بر سر در آن گویای فعالیت‌هایی است که در این ساختمان انجام می‌شود. در بخشی از فضای بیرونی حسینیه، مزار شیعیان واقع است که سنگ قبرهایی به سبک گورستان‌های ایران در آن به چشم می‌خورد.

حسینیه دالان در سال ۱۳۸۳ به همت مسئولان محترم جمهوری اسلامی ایران مزین به کاشیکاری به سبک مساجد و حسینیه‌های ایران شده است.

حسینیه و مسجد محمدپور

در منطقه محمدپور بنای مسجد و حسینیه محمدپور در یک مجموعه ساختمانی واقع است که به شیعه مسجد (مسجد شیعیان) موسوم است. قسمت مسجد بنایی مدور با گنبدی زیباست که در سال‌های اخیر از کاشیکاری زیبا و لوستری بزرگ برخوردار شده است. ساختمان حسینیه هم در مجاورت مسجد واقع است. در این مجموعه ساختمان، قریب ده خانواده از شیعیان زندگی می‌کنند. شیعه مسجد برای تمامی ساکنان داکا شناخته شده است.

مسجد و حسینیه میرپور (کربلا میرپور)

این مجموعه از مراکز مشهور شیعیان در شهر داکا می‌باشد که توسط یک هیأت امنا اداره می‌شود. دو حسینیه «عاشق حسین مرحوم» و «منظور حسین مرحوم» نیز در مجاورت این حسینیه واقع هستند.

رویکرد نامناسب مسلمانان به تشیع

هر چند مسلمانان بنگلادش در حب اهل بیت(ع) و احترام به آنان، شاید در بین مسلمانان جهان کم نظیر باشند، ولی نظرشان در مورد شیعیان این کشور معمولاً مناسب نبوده و با نگاهی متفاوت به آنها می‌نگرند. در ذیل، به برخی از علل این مسئله اشاره می‌شود:

۱. تبلیغات سلفی‌ها و وهابی‌ها علیه شیعیان و تأکید بر روی مطالبی، همچون: اعتقاد شیعیان بر بی‌احترامی به خلفای راشدین، اعتقاد به تحریف قرآن و مسائلی نظیر آن. این مسئله در سطح همه کشورهای اسلامی به چشم می‌خورد.

۲. رابطه سرد و نامناسب برخی از شیعیان (اصیل) با اهل سنت و حتی با آن دسته از اهل سنت که عاشق اهل بیت(ع) هستند و تکفیر آنان. متأسفانه هنوز برخی از شیعیان این کشور به شعار وحدت اسلامی که رهبر فقید جمهوری اسلامی ایران، مروج و منادی آن بودند و مقام رهبری بر آن تأکید فراوان دارند، روی نیاورده و به آن اعتقاد ندارند.

۳. مکالمه اکثر شیعیان (اصیل) با زبان اردو. مردم بنگلادش انقلاب و استقلال خود در پاکستان غربی را با اتحاد حول محور مخالفت با زبان بیگانه و استعماری (اردو) و گرامیداشت زبان مادری خویش (بنگالی) شکل دادند.

به عبارتی، شعار اصلی انقلاب مخالفت با زبان اردو و به کارگرفتن زبان مادری خود بود و هم اکنون نیز در مخالفت با زبان اردو به شدت متعصب هستند و حتی برخی از علمای بزرگ اهل سنت را که علاقه به زبان اردو داشتند، عامل دشمن شناختند و با آنها مبارزه کردند. مردم بنگلادش ویژگی انقلاب خود را انقلاب زبان می‌دانند، همان گونه که مردم ایران ویژگی انقلاب خویش را اسلامی بودن آن می‌دانند.

حال مردمی که علیه یک زبان انقلاب کرده‌اند، چگونه می‌توانند مکالمه کنندگان به آن زبان را بپذیرند و آنها را خودی بدانند؟ و از همه مهم‌تر آنکه اکثر علمای مذهب شیعه با زبان بنگالی آشنایی نداشته و خطبه‌ها و سخنان خود را با زبان اردو ارائه می‌دهند.

در محرم سال ۱۴۳۷ ق. بر اثر انفجار در هنگام برگزاری مراسم عزاداری شب عاشورا در حسینیه شیعیان شهر داکا یک نفر شهید و ۱۰۰ تن دیگر زخمی شدند. گروه تکفیری داعش، مسئولیت این انفجار را به عهده گرفته است.(۲)

مراکز، مؤسسه ها، و تشکیلات آموزشی و تبلیغی شیعیان

در کشور بنگلادش شیعیان برای حفظ موقعیت دینی خویش، تبلیغ، و بالابردن سطح آگاهی‌ها و دانش هم مذهبان خود، اقدام به شکل دهی تشکیلات و سازمان‌های گوناگونی نموده‌اند. برخی از آنها قانونی هستند و در دوایر دولتی ثبت شده‌اند و برخی هم به صورت غیر رسمی شکل گرفته و فعال هستند.

مراکز آموزشی و تبلیغی

۱. حوزه علمیه کولنا

استان کولنا در جنوب غربی کشور بنگلادش واقع و دارای مرزی طولانی با کشور هندوستان می‌باشد. این استان از نظر تراکم حضور شیعیان، پس از داکا مقام دوم را داراست، به طوری که گفته می‌شود حدود یک سوم از کل شیعیان در این استان زندگی می‌کنند. تنها حوزه علمیه ویژه برادران شیعه در بنگلادش در مرکز این استان (شهرستان کولنا در ۳۱۰ کیلومتری جنوب داکا) واقع است.

این حوزه با حمایت مالی مسلمانان متمول و برخی از ارگان‌های رسمی و غیررسمی شیعی در داخل و خارج از کشور اداره می‌گردد. برخی از فارغ التحصیلان این حوزه در شهر قم مشغول کسب علم هستند.

در این حوزه علمیه فعالیت‌های تبلیغی قابل ملاحظه‌ای نظیر برگزاری همایش، نمایشگاه عکس و فیلم نیز شکل گرفته که با استقبال مسلمانان مواجه شده است. این حوزه دارای هفته نامه‌ای به نام فجر می‌باشد و تاکنون چندین جلد کتاب در موضوعات مختلف اسلامی ترجمه و منتشر نموده است.

۲. مدرسه صاحب الزمان خالص پور

این مدرسه دینی در هفت کیلومتری شهرستان کولنا و در منطقه خالص پور واقع است.

۳. حوزه علمیه خواهران شیعه در داکا

این حوزه علمیه در سال ۱۳۸۳ به همت سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور (جامعهالمصطفی) تأسیس شده است. دانشجویان این حوزه را دختران بنگلادش تشکیل می‌دهند که قریب نیمی از آنها به صورت شبانه روزی و بقیه به صورت روزانه در این حوزه مشغول تحصیل هستند. امید می‌رود این حوزه در آینده خدمات شایان توجهی را به جامعه شیعیان بنگلادش ارائه نماید.

۴. بخش آموزش حسینیه دالان

همان طور که پیش‌تر اشاره شد، حسینیه دالان، مهمترین مرکز شیعی کشور بنگلادش می‌باشد. این حسینیه دارای قدیمی‌ترین تشکیلات شیعی در داکا، پایتخت کشور بنگلادش است که در سال ۱۶۴۲ م ™ ۱۰۵۲ ه‍.ق توسط حاکم ایالات ناوار در زمان فرمان روایی شاه شجاع شاهزاده بنگال، به نام میرمراد بنیان گذاری شد. در حال حاضر، این حسینیه توسط هیأتی به نام شورای رفاهی حسینیه اداره می‌شود. برنامه‌های این تشکیلات طبق اساسنامه عبارت است از:

سخنرانی، وعظ و خطابه اسلامی (شیعه اثناعشری)؛

زمینه سازی برای ایجاد اتحاد شیعیان بنگلادش؛

انجام کمک‌های رفاهی، بهداشتی، پزشکی و غیره در میان جوامع شیعی؛

سازمان دهی مراسم در ماه محرم، دادن افطاری در ماه مبارک رمضان و مانند آن؛

برگزاری کلاس‌های آموزشی عقیدتی و قرآن؛

بزرگداشت اعیاد و مراسم مذهبی.

انجمن‌ها و گروهای شیعی

انجمن‌ها و گروه‌های متنوع و قابل ملاحظه‌ای در گستره کشور بنگلادش فعال هستند. در ذیل، به ذکر چند مورد بسنده می‌گردد:

۱. انجمن پانجاتانی (پنج تن) در شهرستان کولنا: هدف این انجمن تبلیغ عقاید و اعمال شیعه می‌باشد. این انجمن دارای فعالیت‌های مطبوعاتی و انتشاراتی قابل ملاحظه‌ای است.

۲. سازمان خیرین نورالثقلین: این سازمان در سال ۱۹۷۷ در داکا تأسیس شد. هدف آن فعالیت‌های مذهبی، امور خیریه، انتشارات و مواردی نظیر آن است.

۳. فدراسیون جوانان جعفری دباتا در ساتخیرا؛

۴. فونداسیون روح الله در ساتخیرا؛

۵. مؤسسه البلاغ در ساتخیرا؛

۶. محمدیه تراست، در منطقه محمد پور داکا؛

۷. انجمن عباسیه در شهرستان سید پور؛

۸. فونداسیون ایده آل در شهرستان داکا؛

۹. آکادمی امام مهدی(عج) در برهان الدین — بهولا: در سال ۱۹۷۹ م در شهرستان برهان الدین بهولا برای تبلیغ و تبیین تشیع مرکزی تأسیس شد که عمده‌ترین کارهای آن، تدریس قرآن، تحصیلات علوم اسلامی و علوم عقاید مذهب شیعه و اداره کتابخانه است. بهولا، بزرگ‌ترین جزیره بنگلادش محسوب می‌شود که ۴ میلیون نفر جمعیت دارد.

۱۰. مؤسسه محمدیه در شهرستان راجشاهی؛

۱۱. سازمان تبلیغی دعوت در داکا؛

۱۲. سازمان اقرا در شهرستان ساتخیرا؛

۱۳. حلقه مطالعاتی امامیه در منطقه بوگرا؛

۱۴. مجلس خواهران در شهرستان داکا؛

۱۵. آکادمی شهید تیتومیر داکا: جمعی از جوانان شیعه تحصیل کرده کشور بنگلادش در سال ۱۹۹۹ م اقدام به تأسیس تشکیلاتی آموزشی — عقیدتی به نام مؤسسه آکادمی شهید تیتومیر نمودند.آنان در طول عمر کوتاه این تشکیلات، اقدامات قابل توجه و مهمی را انجام داده‌اند. این تشکیلات تاکنون حدود ۳۰ جلد کتاب به زبان بنگالی ترجمه، چاپ و توزیع نموده است. آنان دارای یک فصلنامه به نام النور (جوتی) هستند که در تیراژ یک هزار نسخه منتشر می‌شود. در این فصلنامه بیشتر مسائل عقیدتی و فکری مربوط به اسلام و تشیع مطرح می‌گردد.

در این موسسه هم اکنون دوره‌های آموزشی دینی کوتاه و بلندمدت ویژه اعضا و طرف داران برگزار می‌گردد. برگزاری دعای کمیل در هر شب جمعه، مراسم دعا و برگزاری احیاء در ماه مبارک رمضان و عزاداری در ماه‌های محرم و صفر، از دیگر برنامه‌های این تشکیلات است.

گفتنی است شهید تیتومیر که این تشکیلات نام او را بر خود نهاده است، از مبارزان و مجاهدان بنگال غربی و یکی از فرماندهان مبارز علیه استعمار انگلیسی بوده که در سال ۱۹۵۱ به شهادت رسیده است. گفته می‌شود که تیتومیر از سادات و ایرانی الاصل بوده است.

پانویس

اطلس جامع گیتاشناسی، ۱۳۸۹ش، ص۸۴

حمله تروریستی به مسجد شیعیان در بنگلادش

منبع اصلی: ماهنامه اخبار شیعیان، سال چهارم، شماره ۴۰، اسفند ۱۳۸۷ شمسی.