بررسی آثار فردی و اجتماعی حجاب

مسئله حجاب در قرآن کریم در آیات متعددی مطرح شده و حدود حجاب در این آیات بیان شده است. علاوه بر آیات قرآن کریم، روایات پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصوم(علیهم السلام) نیز بر موضوع حجاب دلالت دارند.

حجاب یا پوشش، از مسائل مهمی است که از جنبه‌های گوناگون قابل بررسی است. قرآن کریم، برهنگی و کنار گذاشتن لباس را به عنوان دامی که شیطان آن را در در مسیر انسان گسترانیده، معرفی کرده، آن را مخالف فطرت بشر می‌داند.۱

بررسی حجاب در میان ملل مختلف و فرهنگ‌ها و مذاهب گوناگون نشان می‌دهد که پوشش و حجاب، از فطرت درونی انسان سرچشمه گرفته، نه از تمدن و فرهنگ و یا عقاید مذهبی؛ ولی در جهان معاصر، قانون حجاب نادیده گرفته شده و خودآرایی برای زنان، ارزش و حجاب، علامت عقب ماندگی است.

معنای لغوی و اصطلاحی حجاب

واژه حجاب به معنای پرده، حاجب، پوشیدن و پنهان کردن است. در فارسی برای واژه حجاب، معانی زیر آمده است: پرده، ستر، نقاب، روبند، برقع و چادری که زنان سر تا پای خود را با آن می‌پوشانند. در اصطلاح، واژه حجاب بیشتر در مورد پوشش زن به کار می‌رود.

استاد مطهری(ره) در مورد واژه حجاب می‌نویسد: حجاب، پوششی است که از طریق واقع شدن در پشت پرده، تحقق می‌یابد. به کارگیری کلمه حجاب در خصوص پوشش زن، اصطلاحی تقریباً جدید است؛ یعنی در ابتدا حجاب در این معنا به کار برده نمی‌شد.

حجاب در قرآن و روایات

واژه حجاب در قرآن کریم هفت بار آمده است و معنا و مفهوم کلی آن چیزی است که مانع دیده شدن چیز دیگر می‌شود و این معنا، متناسب با معنای لغوی ذکر شده برای این واژه است.

خداوند در سوره نور می‌فرماید: «ای پیامبر! به مردان مؤمن بگو چشمان خود را از شرمگاه‌های دیگران فرو بندند و شرمگاه‌های خود را نیز از دید دیگران بپوشانند. که اگر فرمانشان دهی، چنین کنند. این شیوه برای آنان پاکیزه‌تر و بالنده‌تر است و قطعاً خدا به آن چه می‌کنند، آگاه است».۲

خداوند در آیه فوق، زنان را به بستن چشم حفظ عورت، امر کرده و از آشکار نمودن زینت، نهی می‌فرماید. علامه طباطبایی در مورد این آیه می‌فرماید: خداوند، نگاه کردن به آن چه را که از اجنبی و اجنبیه نگاه به آن حلال نیست، نهی فرموده است.

در آیه فوق، چهار جمله زیر بر پوشش زن دلالت دارند:

۱- جمله «لایبدین زینتهن» مطلق است و هر زینتی را که مورد توجه و رغبت دیگران است، شامل می‌شود و پوشیدن آن بر زن، واجب است.

۲- در جمله «و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن» خداوند، زنان با ایمان را به پوشاندن سینه و گردن به وسیله خمار که روسری بزرگی است، امر می‌نماید.

۳- جمله «لایبدین من زینتهن الا لبعولتهن او آبائهن» نیز دلالت می‌کند که آشکار کردن زینت، فقط برای شوهران و پدران و فرزندان و دیگر محارم جایز است.

۴- در جمله «و لا یضربن بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن»، خداوند زنان را از پای کوفتن بر زمین، نهی فرموده، تا زینتشان آشکار نشود و موجب توجه مردان نامحرم نگردد. از این رو، هر اقدامی که زن در راستای عدم جلب توجه مردان نامحرم انجام دهد، نوعی حجاب شمرده می‌شود.

در آیه دیگری آمده است: «و هنگامی که کودکان شما به حد بلوغ رسیدند، باید برای ورود به خانه شما، اجازه بگیرند؛ چنان که مردان و زنانی که پیش از آنان بالغ شدند، اجازه می‌خواستند. خداوند احکام دین خود را که از نشانه‌های اوست، این گونه برای شما به روشنی بیان می‌کند و خداوند به احکامی که مورد نیاز شماست، داناست و آنچه برای شما مقرر می‌دارد، بر اساس حکمت اوست».

در آیه دیگری آمده است که بر زنانی که به خاطر زیادی سن، مردان به آنها توجه و رغبتی ندارند، اشکالی ندارد که لباس و حجاب را از خود دور نمایند؛ البته در صورتی که زینت‌هایشان را به گونه‌ای که محرک باشد، بر نامحرم آشکار نکنند. و بعد آمده است: اگر با این وجود عفت ورزند و حجاب را از خود دور نکنند، برایشان بهتر است و این آیه دلالت بر وجوب پوشش بر عموم زنان دارد.

شهید مطهری(ره) نیز در مورد جمله «و ان یستعففن خیر لهم» می‌فرماید: از این جمله می‌توان یک قانون کلی استنباط کرد و آن این که از نظر اسلام، هر قدر زن جانب حیا و عفت و پوشش را بیشتر رعایت کند، پسندیده‌تر است و رخصت‌های تسهیلی و ارفاقی که به حکم ضرورت درباره وجه و کفین و غیره داده شده است، این اصل کلی اخلاقی و منزلی را نباید از یاد ببرد.

در سوره احزاب نیز درباره حجاب آمده است: «ای پیامبر! به همسران و دخترانت و به زندان مؤمنان بگو: بخشی از مقنعه‌های خویش را به خود نزدیک کنند؛ تا گردن و سینه آنان آشکار نشود. این پوشش، نزدیکترین راه است برای این که آنان به عفت و حجاب، شناخته شوند و در نتیجه، مورد آزار فاسقان قرار نگیرند و خداوند، بسیار آمرزنده و مهربان است».

در آیه فوق، خداوند به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: به زنان و دخترانت و زنان مؤمنین بگو که روسری‌های خویش را به خود نزدیک کنند؛ تا شناخته نشوند و مورد اذیت قرار نگیرند. این آیه نه تنها دلالت بر اصل وجوب حجاب می‌کند، بلکه به مقتضای جمله «یدنین علیهن من جلابیهن»، در مقام بیان حدود پوشش نیز می‌باشد و ملاک حکم را نیز که جلوگیری از آزار است، صراحتاً بیان کرده، اما وجه و کفین را خارج نکرده است.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «العفاف زینه النساء»؛ عفت و پاکدامنی، زینت زنان است.

آثار حجاب بر فرد و جامعه

۱- آرامش روانی جامعه

یکی از دلایل وجوب حجاب، ایجاد آرامش روانی و امنیت روحی در جامعه است؛ زیرا امنیت و آرامش در ابعاد مختلف زندگی، از حقوق مسلم همه انسان‌هاست و فقدان حجاب و آزادی معاشرت‌های بی‌بندوبار میان زنان و مردان، هیجان‌ها و التهاب‌های جنسی را فزونی بخشیده، حرص و ولع در امور جنسی را در بین افراد، افزایش می‌دهد.

روانشناسان معتقدند که زنان و مردانی که در تعویض لباس و انتخاب رنگ‌های متنوع وسواس دارند، جز جبران نقیصه ذاتی، کار دیگری نمی‌کنند، انتخاب لباس و نحوه پوشش و آرایش چهره، بیانگر بسیاری از مسائل است، با کمی بررسی می‌توان دریافت که حجاب، نشانه سلامت روحی افراد است.

حجاب و پوشش مناسب زنان، زمینه آسیب‌پذیری مردان را کم می‌کند. نگاه به زیبایی‌های زنان، حتی اگر به حد چشم‌چرانی که در روانکاوی نوعی ناهنجاری شمرده می‌شود، نرسد، انحراف از مسیر حق و خروج از دایره کرامت انسانی محسوب می‌شود و پوشش نامناسب زنان و تحریک جنسی مردان، باعث به وجود آمدن انحراف می‌شود.

۲- حجاب و مصونیت

جامعه موظف است امنیت را در ابعاد مختلف برای افراد، فراهم کند و بخش عمده‌ای از این امر، بر عهده زنان می‌باشد و آنان با حفظ پوشش، به این امر، جامه عمل می‌پوشانند و اگر این حریم شکسته شود، ضمانتی برای سلامتی افراد وجود ندارد.

در سایه رعایت حجاب، زن با شهامت هر چه تمام‌تر، به وظیفه خود مشغول شده، خطری از ناحیه اجتماع، متوجه وی نمی‌شود امنیت زن در جامعه، به وسیله پوشش فراهم می‌شود و در این صورت، وی می‌تواند در جامعه به فعالیت پرداخته و در سنگر حجاب، حضور عینی خود را در ابعاد مختلف اجتماعی، تحقق بخشد.

۳-حفظ بنیاد خانواده و سلامت نسل آینده

رعایت حجاب از دو جهت در سلامت و پاکی اجتماع، مؤثر است؛ یکی از لحاظ تأثیر آن در استحکام خانواده، به عنوان پایه اجتماع و تأثیر در تربیت فرزندانی صالح و دوم به خاطر پاک نگاه داشتن محیط اجتماع از عوامل تحریک‌آمیز حیوانی.

در صورتی که کانون خانواده‌ها گرم و پر جاذبه باشد، این گرمی و استحکام دربالا بردن روحیه عمومی مردم و جامعه، تأثیر مهمی دارد. وقتی کودکان چنین خانواده‌ای با تربیت صحیح و تعادل روحیه و افکار، پرورش یابند، ورودشان در جامعه، نه تنها موجب بروز بزهکاری و جرم نمی‌شود، بلکه منشأ سازندگی و ترقی و تعالی جامعه نیز خواهد شد.

وقتی امکان تمتع و بهره‌برداری جنسی ناسالم و زمینه‌های روابط نامشروع از میان برود، به طور طبیعی، روابط مشروع در قالب خانواده، جای آن را خواهد گرفت. تفاوت جامعه‌ای که روابط جنسی در آن محدود به محیط خانوادگی و از طریق ازدواج قانونی باشد، با اجتماعی که روابط جنسی در آن آزاد باشد، این است که ازدواج در اجتماع اول، پایان انتظار و محرومیت و در اجتماع دوم، آغاز محرومیت و محدودیت است.

۴- افزایش نیروی کار و فعالیت

با وجودی که یکی از آثار مفید حجاب اسلامی افزایش نیروی کار جامعه است؛ ولی عده‌ای مدعی‌اند که پوشش بانوان یکی از عوامل اصلی عقب ماندگی و انحطاط کشورهای اسلامی می‌باشد و باعث فلج شدن نیمی از نیروی کار جامعه است؛

چنان که وزیر معارف رضاشاه به وی می‌گوید: «امر مبارک را اطاعت می‌کنم. این رسم (پوشش و حجاب)، نه تنها برخلاف تمدن است، بلکه برخلاف قانون طبیعت است؛

زیرا که در دنیا هیچ دو جنس ذکور و اناث در نباتات و حیوانات خلق نشده که جنس ماده از جنس نر روی خود پنهان کند… به علاوه یکی از علل بزرگ عقب افتادن مملکت ما از قافله تمدن دنیا، همین است که نیمی از بدن ملت ما به کلی فلج مانده است.

این در حالی است که زنان در پرتو پوشش و حجاب اسلامی، نقش سازنده خود را ایفا کرده و ثابت کرده‌اند که زنان مسلمان ایرانی، زنان تبلیغات سینمایی و زن غربزده نیستند و نه تنها حجاب باعث فلج شدن نیمی از نیروی کار نمی‌شود، بلکه باعث افزایش نیروی کار و تولید است و بدون شک کشانیدن امور جنسی از محیط خانه به اجتماع، نیروی کار و فعالیت اجتماع را ضعیف، بلکه فلج می‌سازد و در آن صورت آموزش، پژوهش و کار و تلاش جای خود را به آرایش و خودنمایی و چشم چرانی و لذت جویی خواهد داد که سقوط جامعه را به دنبال خواهد داشت.

۵- حجاب و طهارت قلب

زنان مسلمان که ایمان به خداوند دارند و همواره به یاد او هستند، هرگز از یاد خدا غافل نمی‌شوند و خداوند را در همه جا شاهد و ناظر اعمال خود می‌دانند. بنابراین، چنین زنانی با رعایت حریم حجاب، خود را از دید نامحرمان محفوظ می‌دارند. حکم حجاب که امری الهی است و توسط رسول او و در قرآن بیان شده، موجب طهارت و تزکیه زن و مرد می‌شود و این طهارت و پاکی هم مربوط به روح است و هم مربوط به جسم و این دو، تأثیر متقابلی نسبت به یکدیگر دارند.

حجاب علاوه بر طهارت قلب و روح، موجب سلامت جسمانی افراد هم می‌شود؛ زیرا عدم رعایت حجاب معمولاً باعث تحریک جنسی افراد جامعه شده، این تحریک جنسی، گاهی باعث ایجاد ارتباط‌های جنسی غیر قانونی و نامشروع و در نتیجه باعث پیدایش بیماری‌هایی مثل ایدز می‌شود که امروزه یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌هایی است که قربانیان فراوانی از انسان‌ها می‌گیرد.

۶- حجاب مانعی برای نفوذ استعمار

یکی دیگر از دلایل وجوب حجاب، مانع بودن آن در برابر نفوذ فرهنگ‌های بیگانه است. اولین اقدام استعمارگران، در مستعمراتشان، تهاجم فرهنگی برای نابودی فرهنگ ملت مورد ستم است؛ زیرا اگر ملت استعمار شده، مانند استعمارگر حرف بزند، غذا بخورد، لباس بپوشد و رفت و آمد کند و به طور کلی فرهنگ استعمارگر را بپذیرد، دیگر برای وی هیچ خطری نخواهد داشت.

به این اظهار نظر که نشانگر گوشه‌ای از طرح استعمار پیر، یعنی انگلستان است دقت کنید:

در مسئله بی‌حجابی زنان، باید کوشش فوق العاده به عمل آوریم؛ تا زنان مسلمان به بی‌حجابی و رها کردن چادر، مشتاق شوند. باید به استناد شواهد و دلایل تاریخی ثابت کنیم که پوشیدگی زن از دوران بنی عباس متد اول شده و مربوط به اسلام نیست؛

مردم، همسران پیامبر را بدون حجاب می‌دیده‌اند و زنان صدر اسلام در تمام شئون زندگی، دوش به دوش مردان فعالیت داشته‌اند و پس از آن که حجاب زن با تبلیغات وسیعی از میان رفت، وظیفه مأموران ما آن است که جوانان را به عشق بازی و روابط جنسی نامشروع با زنان عریان غیر مسلمان، تشویق کنند و این زنان باید کاملاً بی‌حجاب ظاهر شوند؛ تا الگویی برای زنان باشند.

در جامعه ما در سال‌های قبل و بعد از ۱۳۱۴، آنها که تغییر لباس را پذیرفتند، همان کسانی بودند که فرهنگ غربی را پذیرفته بودند و آنها که این لباس را نپذیرفته بودند نیز دقیقاً آنهایی بودند که آن فرهنگ را نپذیرفته بودند و فریب اصطلاحات دروغین، ترقی، دموکراسی، آزادی و تساوی حقوق را نخورده بودند و همان‌ها بودند که در مقابل زور، مقاومت کردند.

رضاخان می‌خواست زنان را از پوشش چادر بیرون آورد و آنان را وارد دنیای پر نور و مترقی جدید کند؛ ولی اکثریت مردم ایران در برابر این پیشنهاد، تا سر حد جان مقاومت کردند و حتی حاضر شدند جان خودشان را فدا کنند و کفن بپوشند؛ اما لباس غربی نپوشند.

از این رو، می‌توان دریافت که یکی از عواملی که باعث می‌شود زنان تحت تأثیر هجوم فرهنگ غرب قرار بگیرند، ضعف ایمان و عدم آگاهی آنان از اسلام و تعالیم رهایی‌بخش آن است و هنگامی که کاملاً غافل و جاهل می‌شوند، نقشه استعمار عملی می‌شود و به این ترتیب، آنان به اهداف سیاسی و اقتصادی خود می‌رسند.

(منابع در دفتر مجله موجود است)

پی‌نوشت‌ها

۱- اعراف، آیه ۲۷؛

۲- نور، آیه ۳۰؛

۳- نور، آیه ۶۰؛

۴- احزاب، آیه ۵۹؛

ناهید دهقان عفیفی، عضو هیئت علمی دانشگاه

دکتر فرزانه چاوش باشی، عضو هیئت علمی دانشگاه

منبع: پرسمان؛ بهمن ماه سال ۱۳۹۰؛ شماره ۱۰۹