برترى و افضلیت امام علی ع

زمان مطالعه : 11 دقیقه

توسط : رحمت الله ضیایی

0 نظر

دلیل امامیه بر برترى و افضلیت امام علی(ع) بر صحابیان و یاران پیامبر اکرم(ص) چیست؟

پاسخ

از جمله شرایط متکلمان براى امامت امام، این است که باید افضل اهل زمانش باشد. خداوند متعال می فرماید: (أفَمَنْ یَهْدِى إلَى الْحَقِّ أحَقُّ أنْ یُتَّبَعَ أمَّنْ لا یَهِدِّى إلاّ أنْ یُهْدى فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ)؛[۱] «آیا آن که خلق را به راه حقّ رهبرى می کند سزاوارتر به پیروى است یا آن که نمی کند مگر آن که خود هدایت شود. پس شما مشرکان را چه شده [که این قدر بی خرد و نادانید] و چگونه چنین قضاوت باطل می کنید؟.»

پیامبر(ص) فرمود: «هر کس شخصى را بر ده نفر بگمارد و بداند که در میان آنها فاضل تر از آن کس وجود دارد، به طور قطع غشّ به خدا و رسول و جماعتى از مؤمنان کرده است».[۲]

احمدبن حنبل به سندش از پیامبر(ص) نقل کرده که فرمود: «هر کس شخصى را به جماعتى بگمارد، در حالى که می داند در میان آنها افضل از او وجود دارد، قطعاً به خدا و رسول و مؤمنان خیانت کرده است».[۳]

امام علی(ع) افضل صحابه

به خلیل بن احمد گفتند: چرا علی(ع) را مدح نمی کنی؟ فرمود: چه بگویم در حقّ کسى که دوستانش فضایل او را به جهت خوف کتمان کرده و دشمنانش نیز به دلیل حسد از انتشار آن جلوگیرى کردند، در حالى که فضایل آن حضرت همه جا را پر کرده است.[۴]

الف) برخى از آیاتى که دلالت بر افضلیت امام علی(ع) دارد

۱ـ امام علی(ع) و ولایت

امام علی(ع) کسى است که در شأن او آیه ولایت نازل شده است: (إنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُونَ)؛[۵] «ولّى امر شما تنها خدا و رسول خدا و مؤمنانی هستند که نماز به پا داشته و فقیران را در حال رکوع زکات می دهند.»

به اتفاق مفسّران عامه و خاصه، شأن نزول آیه علی(ع) است، و بیش از پنجاه نفر از علمای اهل سنت به آن اشاره کرده اند.[۶]

۲ـ امام علی(ع) و مودّت

امام علی(ع) از جمله کسانى است که مودّتش بر همه مسلمانان فرض و واجب شده است. خداوند متعال می فرماید: (قُلْ لا أسْئَلَکُمْ عَلَیْهِ أجْراً إلاّ الْمَوَدَّهَ فِى الْقُرْبی)؛[۷] «[اى رسول ما به امّت] بگو من از شما اجر رسالت جز این نمی خواهم که مودّت و محبّت مرا در حقّ خویشان من منظور دارید.»

سیوطی از ابن عباس نقل کرده است: «هنگامى که این آیه بر پیامبر(ص) نازل شد، عرض کردند: اى رسول خدا! قرابت تو که مودّتشان بر ما واجب است کیانند؟ فرمود: على و فاطمه و دو فرزند آنها.»[۸]

۳ـ امام علی(ع) و آیه تطهیر

امام علی(ع) کسى است که مشمول آیه تطهیر است. خداوند می فرماید: (إنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً)[۹] مسلم بن حجاج به سند خود از عایشه نقل کرده که رسول خدا(ص) صبح هنگامى که از اتاق خارج شد، در حالى که بر دوش او عبائى بود، در آن هنگام حسن بن على وارد شد، او را داخل آن عبا ـ کسا ـ نمود. سپس حسین وارد شد و در آن داخل شد. آن گاه فاطمه وارد شد و پیامبر او را داخل آن عبا نمود. آن گاه على وارد شد و او را نیز در آن داخل نمود. سپس این آیه را قرائت کرد: (إنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً).[۱۰]

۴ـ امام علی(ع) و لیله المبیت

امام علی(ع) کسى که در شب هجرت پیامبر(ص) به جاى حضرت خوابید و در شأن او این آیه نازل شد: (وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ وَ اللهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ)؛[۱۱] «بعضى از مردان به جهت درخواست رضایت الهى از جان خود درگذرند؛ و خداوند دوستدار چنین بندگانى است.»

ابن عباس می گوید: آیه هنگامى نازل شد که پیامبر(ص) با ابوبکر از دست مشرکان مکه به غار پناه برد و علی(ع) در رختخواب پیامبر(ص) خوابید.[۱۲]

ابن ابى الحدید می گوید: تمام مفسران روایت کرده اند که این آیه در شأن علی(ع) هنگامی نازل شد که در بستر رسول خدا(ص) آرمید.[۱۳]

این حدیث را احمد بن حنبل در المسند،[۱۴] طبرى در تاریخ الأمم و الملوک[۱۵] و دیگران نقل کرده اند.

۵ـ امام علی(ع) و آیه مباهله

خداوند متعال می فرماید: (فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أبْناءَنا وَ أبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أنْفُسَنا وَ أنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَی الْکاذِبِینَ)؛[۱۶] «پس هر کس با تو [درباره عیسی] در مقام محاجّه برآید، پس از آن که به وحى خدا بر احوال او آگاه شدی، بگو که بیایید ما و شما با فرزندان و زنان خود با هم به مباهله برخیزیم تا دروغگو و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.»

مفسران بر این اجماع دارند که مراد از «انفسنا» در این آیه على بن ابى طالب(ع) است، پس علی(ع) در مقامات و فضایل با پیامبر(ص) مساوى است.

احمد بن حنبل در «المسند» نقل کرده است. «هنگامى که این آیه بر پیامبر(ص) نازل شد، حضرت على و فاطمه و حسن و حسین(ع) را دعوت کرد و فرمود: بار خدایا اینان أهل بیت منند».[۱۷]

به همین مضمون مسلم،[۱۸] ترمذی،[۱۹] حاکم[۲۰] و دیگران نقل کرده اند.

ب) برخى از روایاتى که دلالت بر افضلیت امام علی(ع) دارد

۱ـ امام علی(ع) برادر پیامبر(ص)

حاکم نیشابورى از عبدالله بن عمر روایت کرده است: پیامبر(ص) بین اصحاب خود عقد اخوّت بست: ابوبکر را برادر عمر، طلحه را برادر زبیر و عثمان را برادر عبدالله بن عوف قرار داد. علی(ع) عرض کرد: اى رسول خدا! بین اصحاب عقد اخوت بستی، پس برادر من کیست؟ پیامبر(ص) فرمود: تو برادر منى در دنیا و آخرت.[۲۱]

استاد توفیق ابو علم ـ وکیل اول وزارت دادگسترى مصر ـ می نویسد: «این عمل پیامبر دلالت بر برترى امام علی(ع) بر جمیع صحابه دارد، و نیز دلالت بر این که غیر از علی(ع) کسى دیگر کفو همتاى رسول خدا(ص) نیست».[۲۲]

استاد خالد محمّد خالد مصرى می نویسد: «چه می گویید در حق شخصى که رسول خدا(ص) او را از بین اصحابش انتخاب نمود تا آن که در روز عقد اخوّت او را برادر خود برگزید. چه بسیار ابعاد و اعماق ایمان آن حضرت گسترده بود، که پیامبر(ص) او را بر سایر صحابه مقدم داشته و به عنوان برادر برگزیده است».[۲۳]

استاد عبدالکریم خطیب مصرى می نویسد: «این اخوت و برادرى را که پیامبر(ص) تنها به علی(ع) مرحمت نمود بی جهت نبود، بلکه به امر خداوند و به جهت فضل او بوده است».[۲۴]

۲ـ امام علی(ع) مولود کعبه

حاکم نیشابورى می نویسد: «اخبار متواتره دلالت دارد بر این که فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین على بن ابى طالب ـ کرّم الله وجهه ـ را داخل کعبه به دنیا آورد».[۲۵]

خانم دکتر سعاد ماهر محمّد از نویسندگان اهل سنت می گوید: «امام علی(ع) بی نیاز از ترجمه و تعریف است. و بس است ما را از تعریف این که آن حضرت در کعبه متولد شد، و در منزل وحى تربیت یافت و تحت تربیت قرآن کریم قرار گرفت…»[۲۶]

۳ـ امام علی(ع) و تربیت الهى

حاکم نیشابورى می نویسد: «از نعمت هاى خداوند بر على بن ابى طالب(ع) تقدیرى بود که برای آن حضرت مقدر داشت. قریش در مشکلات بی شمارى قرار گرفته بودند. ابوطالب(ع) اولاد زیادى داشت، رسول خدا(ص) به عمویش عباس که از تمام بنى هاشم ثروتمندتر بود، فرمود: اى اباالفضل! برادر تو ابوطالب عیالمند است و زندگى سختى دارد، نزد او رویم تا از بار او بکاهیم: من یکى از فرزندان او را برمی گزینم و تو نیز فرزند دیگرى را انتخاب کن تا تحت کفالت خود قرار دهیم. عباس قبول کرد و هر دو به نزد ابوطالب آمدند و بعد از طرح تقاضاى خود، ابوطالب عرض کرد: عقیل را نزد من بگذارید و هر کدام از فرزندها را که خواستید می توانید انتخاب کنید. پیامبر(ص) علی(ع) را انتخاب کرد و عباس، جعفر را. علی(ع) تا هنگام بعثت با پیامبر(ص) بود و از او پیروى کرده و او را تصدیق می نمود… .

پیامبر(ص) براى نماز به مسجد می آمد، و به دنبالش علی(ع) و خدیجه(ع) می آمدند و با آن حضرت در ملأ عام نماز می گزاردند، در حالى که غیر از این سه نفر کسى دیگر نمازگزار نبود.»[۲۷]

عبّاد بن عبدالله می گوید: از علی(ع) شنیدم که فرمود: من بنده خدا و برادر رسول اویم. من صدیق اکبرم، این ادعا را کسى بعد از من نمی کند مگر آن که دروغگو و تهمت زننده است. من هفت سال قبل از مردم با پیامبر(ص) نماز گزاردم.[۲۸]

استاد عباس محمود عقّاد نویسنده معروف مصرى می گوید: «علی(ع) در خانه اى تربیت یافت که از آن جا دعوت اسلامى به سر تا سر عالم گسترش یافت…».[۲۹]

دکتر محمّد عبده یمانى در مورد امام على علی(ع) می نویسد: «او جوانمردى بود که از زمان کودکیش که در دامان رسول خدا(ص) پرورش یافت، تا آخر عمر آن حضرت را رها نساخت».[۳۰]

۴ـ امام علی(ع) بر هیچ بتى سجده نکرد

استاد احمد حسن باقورى وزیر اوقاف مصر می نویسد: «اختصاص امام علی(ع) از بین صحابه به کلمه «کرم الله وجهه» به جهت آن است که او هرگز بر هیچ بتى سجده نکرده است…»[۳۱]

استاد عباس محمود عقّاد می نویسد: «به طور مسلّم علی(ع) مسلمان متولد شد، زیرا او تنها کسى بود که دو چشمش را بر اسلام باز نمود، و هرگز شناختى از عبادت بت ها نداشت».[۳۲]

دکتر محمّد یمانى می نویسد: «على بن ابى طالب همسر فاطمه، صاحب مجد و یقین دختر بهترین فرستادگان ـ کرّم الله وجهه ـ کسى که براى هیچ بتى تواضع و فروتنى نکرد.»[۳۳]

همین فضیلت را دکتر محمّد بیوّمى مهران استاد دانشکده شریعت در دانشگاه امّ القرى در مکه مکرمه، و خانم دکتر سعاد ماهر نیز بیان کرده است.[۳۴]

۵ـ امام علی(ع) اوّلین مؤمن

پیامبر(ص) در مورد علی(ع) به حضرت زهرا(ع) فرمود: «همانا او اولین شخصى است از اصحابم که به من ایمان آورد».[۳۵]

ابن ابى الحدید می نویسد: «چه بگویم در حق کسى که پیشى گرفت از دیگران به هدایت، به خدا ایمان آورد و او را عبادت نمود، در حالى که تمام مردم سنگ را می پرستیدند…».[۳۶]

۶ـ امام علی(ع) محبوب ترین خلق به سوى خداوند

ترمذی به سندش از انس بن مالک نقل کرده که فرمود: نزد رسول خدا(ص) پرنده اى بریان شده قرار داشت، پیامبر(ص) عرض کرد: بار خدایا محبوب ترین خلقت را به سوى من بفرست تا با من از این پرنده میل نماید، در این هنگام على آمد و با پیامبر(ص) تناول نمود.[۳۷]

استاد احمد حسن باقورى می نویسد: «اگر کسى از تو سؤال کند که به چه دلیل مردم على را دوست می دارند؟ بر توست که در جواب او بگویی: بدان جهت است که خدا علی(ع) را دوست می دارد.»[۳۸]

۷ـ على و پیامبر از یک نور

رسول خدا(ص) فرمود: من و على بن ابى طالب چهار هزار سال قبل از آنکه حضرت آدم خلق شود نزد خداوند نور واحدى بودیم، هنگامى که خداوند آدم را خلق کرد، آن نور دو قسمت شد: جزئى از آن، من هستم و جزء دیگرش على است.[۳۹]

۸ـ امام علی(ع) زاهدترین مردم

استاد عباس محمود عقّاد می نویسد: «در میان خلفا، در لذّت بردن از دنیا، زاهدتر از علی(ع) نبوده است…».[۴۰]

۹ـ امام علی(ع) شجاع ترین صحابه

استاد على جندی، و محمّد ابوالفضل ابراهیم، و محمّد یوسف محجوب در کتاب خود «سجع الحمام فى حکم الامام» می نویسد: «او سیّد مجاهدین بود و در این امر منازعى نداشت. و در مقام او همین بس که در جنگ بدر ـ بزرگ ترین جنگى که در آن رسول خدا(ص) حضور داشت ـ هفتاد نفر از مشرکان کشته شدند، که نصف آنها را علی(ع) و بقیه را مسلمانان و ملائکه کشتند. او کسى بود که در جنگ ها زحمات زیادى را متحمل شد. وى پیش تاز مبارزان در روز بدر بود. و از جمله کسانى بود که در جنگ احد و حنین ثابت قدم ماند. او فاتح و شجاع خیبر و قاتل عَمر بن عبدوَدّ سواره خندق و مرحب یهودى بود».[۴۱]

عباس محمد عقّاد می نویسد، «مشهور است که على با کسى تن به تن نشد مگر آن که او را به زمین زد. و با کسى مبارزه نکرد مگر آن که او را به قتل رسانید.»[۴۲]

دکتر محمّد عبده یمانى در توصیف امام علی(ع) می نویسد: «او شجاع و پیش تازى بود که برای سلامتى و حفظ رسول خدا(ص) در روز هجرت، جانش را در طبق اخلاص گذاشت؛ آن هنگامى که به جاى پیامبر(ص) در بستر او خوابید…».[۴۳]

۱۰ـ امام علی(ع) داناترین صحابه

امام علی(ع) داناترین اهل زمان خود بود و این مطلب را از جهاتى می توان به اثبات رساند:

الف) تصریح پیامبر(ص)

پیامبر(ص) فرمود: «أعلم امّت بعد از من على بن ابى طالب است».[۴۴]

ترمذی از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: «من خانه حکمتم و على درب آن است».[۴۵]

پیامبر(ص) فرمود: «من شهر علمم و على درب آن است، پس هر کس طالب علم من است باید از درب آن وارد شود.»[۴۶]

احمد بن حنبل از پیامبر(ص) نقل کرده که به فاطمه(ع) فرمود: «آیا راضى نمی شوى که من تو را به کسى تزویج کنم که اولین مسلمان است و علمش از همه بیشتر و حکمش از همه عظیم تر است».[۴۷]

ب) اعتراف صحابه به اعلمیّت امام علی(ع)

عایشه می گوید: «على اعلم مردم به سنت است».[۴۸]

ابن عباس می گوید: «عمر در خطبه اى که ایراد کرد، گفت: على در قضاوت بی مانند است».[۴۹]

امام حسن(ع) بعد از شهادت پدرش امام علی(ع) فرمود: «همانا روز گذشته از میان شما شخصی رفت که سابقین و لاحقین به علم او نرسیدند».[۵۰]

عباس محمود عقاد می نویسد: «امّا در قضاوت و فقه: مشهور آن است که حضرت علی(ع) در قضاوت و فقه و شریعت پیش تاز بود و بر دیگران سابق… هرگاه بر عمر بن خطاب مسئله دشواری پیش می آمد، می گفت: این قضیه اى است که خدا کند براى حلّ آن ابالحسن به فریاد ما برسد».[۵۱]

ج) رجوع جمیع علوم به امام علی(ع)

ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه می نویسد: «مبادى جمیع علوم به او باز می گردد. او کسى است که قواعد دین را مرتب و احکام شریعت را تبیین کرده است. او کسى است که مباحث عقلى و نقلى را تقریر نموده است».[۵۲] آن گاه کیفیت رجوع هر یک از علوم را به امام علی(ع) توضیح می دهد.

۱۱ـ امام علی(ع) بت شکن زمان

امام علی(ع) می فرماید: «با رسول خدا(ص) حرکت کردیم تا به کعبه رسیدیم. ابتدا رسول خدا(ص) بر روى شانه من سوار شد و فرمود: حرکت کن. من حرکت نمودم و هنگامى که رسول خدا(ص) ضعف مرا مشاهده کرد، فرمود: بنشین و من نیز نشستم. پیامبر(ص) از روى دوش من پایین آمده بر زمین نشست و فرمود: تو بر دوش من سوار شو. بر دوش او سوار شدم. و به سطح کعبه رسیدم. حضرت می فرماید: در آن هنگام گمان می کردم که اگر بخواهم می توانم به افق آسمان ها برسم. بالاى کعبه رفتم بر روى بام تمثالى طلا یا مس دیدم، به فکر افتادم چگونه آن را نابود سازم، آن را چپ و راست و جلو و عقب کردم تا بر آن دسترسی یابم. پیامبر(ص) فرمود: او را بر زمین بیانداز. من نیز آن را از بالاى بام کعبه پایین انداخته و به مانند کوزه که بر زمین می خورد و خُرد می شود، آن را شکستم. آن گاه از بام کعبه پایین آمده با سرعت فرار نمودیم، تا آن که در اتاق هایى مخفی شدیم تا کسى ما را نبیند.»[۵۳]