اوصاف الاشراف

اشاره:

اوصافُ الْأشْراف، کتابی از خواجه نصیرالدین طوسی در زمینه عرفان عملی. نویسنده کتاب حکیم، متکلم و ریاضی‌دان شیعه قرن هفتم قمری است. اوصاف الاشراف مراحل سیر و سلوک را از ابتدای راه تا پایان آن در شش بخش به طور خلاصه بیان کرده است.خواجه نصیر کتاب اوصاف الاشراف را به توصیه شمس الدین محمد جوینی وزیر هولاکو، نگاشته است. کتاب روشی عرفانی دارد و به ندرت از مسائل فلسفی یا کلامی سخن گفته است. هر یک از فصل‌های کتاب، با آیه‌ای از قرآن آغاز می‌شود و در ضمن مباحث نیز به احادیث و آیات قرآن استناد شده است.

خواجه نصیر، حکیم، متکلم و ریاضی‌دان شیعی قرن هفتم قمری است.[۱] او بیش از ۱۸۰ کتاب و رساله علمی در موضوعات متفاوت نوشته است.[۲] اساس الاقتباس،تجرید الاعتقاد، شرح اشارات،اخلاق ناصری، اخلاق محتشمی و آغاز و انجام از مهمترین آثار وی است.

خواجه نصیر رسالات‌ ویژه‌ای درباره‌ مذهب شیعه نگاشته‌ که‌ از آن‌ جمله‌ می‌توان رساله الفرقه‌ الناجیه‌ و رساله‌ فی‌ حصر الحق‌ بمقاله‌ الامامیه‌ و نیز الاثنی عشریه‌ و رساله فی الامامه‌ را نام‌ برد.[۳]

انگیزه نگارش

نویسنده در مقدمه کتاب، نگارش آن را از امور مهمی دانسته است که مدت‌ها وجود کارهای زیاد، مانع از انجام آن می‌شده است؛ تا اینکه به توصیه شمس الدین محمد جوینی وزیر هولاکو، به تألیف آن پرداخته است.[۴]

محتوا و ساختار

اوصاف الأشراف، رساله‌ای است در زمینه عرفان عملی[۵] که مراحل سیر و سلوک را از ابتدای راه تا پایان آن بیان کرده است.[۶] این کتاب که به زبان فارسی نوشته شده است، شش بخش دارد که هر یک از آنها، به جز بخش آخر، از شش فصل تشکیل شده است:[۷]

بخش اول: آغاز حرکت؛ فصل‌ها:ایمان، ثبات، نیت، صدق، انابه، اخلاص؛

بخش دوم: موانع حرکت؛ فصل‌ها: توبه، زهد، فقر، ریاضت محاسبه، تقوی؛

بخش سوم: ویژگی‌های سالکان؛ فصل‌ها: خلوت، تفکر، خوف، رجا، صبر و شکر؛

بخش چهارم: مقدمات وصول؛ فصل‌ها:‌ارادت، شوق، محبت، معرفت، یقین، سکون؛

بخش پنجم: ویژگی‌های اهل وصول: فصل‌ها: توکل، رضا، تسلیم، توحید، اتحاد، وحدت؛

بخش ششم: فِناء.

روش کتاب

روش خواجه نصیر در این کتاب با شیوه او در دیگر تألیفاتش تفاوت دارد. بر خلاف دیگر آثار او که با شیوه فلسفی نوشته شده‌اند، اوصاف الأشراف روشی کاملا عرفانی دارد و به ندرت از مسائل فلسفی یا کلامی سخن گفته است.[۸] اوصاف الأشراف، به صورت کاملا خلاصه و کوتاه نوشته شده است. هر یک از فصل‌های این کتاب، با آیه‌ای از قرآن آغاز می‌شود. در ضمن مباحث نیز به احادیث و آیات قرآن استناد شده است.[۹]

چاپ

اوصاف الاشراف در سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد.

پی نوشت:

1. صدری، طاهری، بدایت حرکت (سیر و سلوک) در اوصاف الاشراف، ۱۳۸۹ش، ص۱۲۸.
2. شمس الدین، مقدمه اوصاف الأشراف، ۱۳۷۳ش، صده.
3. نعمه، فلاسفه‌ الشیعه، ۱۹۸۷م، ص۴۷۴-۵۰۱.
4. طوسی، اوصاف الأشراف، ۱۳۷۳، ص۴.
5. فضلی، اوصاف الأشراف و علم سلوک، ۱۳۹۰ش، ص۶۹.
6. مروج، نقدی بر ترجمه اوصاف الاشراف، ۱۳۵۵ش، ص۲۴۶.
7. مروج، نقدی بر ترجمه اوصاف الاشراف، ۱۳۵۵ش، ص۲۴۶.
8. مروج، نقدی بر ترجمه اوصاف الاشراف، ۱۳۵۵ش، ص۲۴۷و۲۴۸.
9. مروج، نقدی بر ترجمه اوصاف الاشراف، ۱۳۵۵ش، ص۲۴۸.

منابع

1. صدری، جمشید؛ جواد طاهری، «بدایت حرکت (سیر و سلوک) در اوصاف الاشراف»، آفاق دین، ش۲، ۱۳۸۹ش.
2. طوسی، نصیرالدین محمد، اوصاف الأشراف، تصحیح سیدمهدی شمس‌الدین، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۳ش.
3. فضلی، علی، اوصاف الأشراف و علم سلوک، کتاب ماه فلسفه، ش۴۳، ۱۳۹۰ش.
4. مروج، جلال، «نقدی بر ترجمه اوصاف الاشراف خواجه نصیر الدین طوسی اثر رکن‌الدین جرجانی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش، ش۹۲ و ۹۳.
5. نعمه،عبدالله، فلاسفه الشیعه حیاتهم و آراؤهم، بیروت، دارالفکراللبنانی، ۱۹۸۷م.
6. منبع: ویکی شیعه