اهمیت مسجد و ارتباط آن با نماز -قسمت دوم

ب) فواید فردى رفتن به مسجد

۱) وقتی فردى براى برگزارى نماز جماعت به مسجد می‌آید، همین امر یعنى آمدن او به مسجد سبب می‌شود که بسیارى از صفاتى که یک فرد در نتیجه خودبینى دارد تبدیل به جمع‌گرایی شود و پدیدار شدن این صفات نیکو، خود عاملى است .

که انسان در رحمت خدا را به روی خود باز ببیند و با آمدن به مسجد و برپایى نماز جماعت به تدریج همه صفات او مظهری از زیبایى خدا شوند و دیگر هیچ صفت نکوهیده را در خود نبیند.

۲) تجربه نشان داده که اکثر کسانى که در زندگى اجتماعى خود موفق هستند، اهل مسجد و نماز جماعت‌اند؛ چون وقتى که یک فردى اهل مسجد باشد، هیچ گاه از نارسایی‌هاى مادی مأیوس نمی‌شود و دست خدا را لابه‌لاى همه امور می‌بیند؛

پس با بینش و دید گسترده‌تری در جامعه و کارهاى اجتماعى خود حاضر می‌شود و روح کسالت از وى گرفته می‌شود. در نتیجه فرد، در زندگى اجتماعى خود موفق‌تر می‌شود.

۳) وقتى انسان به مسجد می‌رود و نماز جماعت می‌گذارد، همین نماز جماعت منشأ بسیارى از برکات و پاداش براى او می‌شود که در زیر به تعدادى از فواید نماز جماعت که در مسجد برگزار می‌شود اشاره می‌شود:

فواید نماز جماعت که در اثر رفتن به مسجد حاصل می‌آید:(رابطه نماز با مسجد)

۱) نماز به جماعت، از نماز اول وقت هم با فضیلت‌تر است و پاداش نماز جماعت هر چند مختصر و کوتاه برگزار شود، از نماز فرادا که طولانى بخوانند، بیشتر است. در حدیث است: هرگاه عدد نمازگزاران در جماعت، از ده نفر بیشتر باشد، پاداشى نصیب نمازگزاران می‌شود که قابل بیان و شماره نیست.

۲) نماز جماعت، مظهر عظمت اسلام است.

۳) نماز جماعت، مبارزه با فردگرایى است.

۴) نماز جماعت، عامل نظم است.

۵) نماز جماعت، کم‌خرج‌ترین اجتماعات دنیاست و…

تا به حال با این همه توصیفاتى که از این مکان مقدس و فواید فردى و اجتماعى و مادى و معنوى آن شد، باید اهمیت و برترى این خانه مسلمین بر همگان روشن شده باشد.

اما در این قسمت، اهمیت مسجد را از نظر قرآن و پیامبران و امامان بررسى می‌کنیم. اما قبل از آن پیام امام کبیر، امام خمینى را که خطاب به تمام مردم ایران است را از نظر می‌گذرانیم.

پیام امام خمینى(ره)

«آقایان هم باید تبلیغ کنند که این مجالس بهتر بشود و مجالس جماعت است که مردم در هر روز مجتمع بشوند در مساجد بگذارند این پیرمردها و از کار افتاده‌ها بروند. نه، مساجد باید مجتمع بشود از جوان‌ها، اگر ما بفهمیم که این اجتماعات چه فوایدى دارد و اگر بفهمیم اجتماعاتى که اسلام براى ما دستور داده و فراهم کرده است، چه مسائل سیاسی را حل می‌کند، چه گرفتاری‌ها را حل می‌کند، این طور بی‌حال نبودیم که مساجدمان مرکز بشوند براى چند نفر پیرمرد و پیرزن».

اهمیت مسجد از نظر اسلام

اگر بخواهیم «جایگاه و موقعیت و اهمیت مسجد در اسلام» را بیابیم، بایستى به صدر اسلام برگشته و جایگاه مسجد در میان مسلمانان عصر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را مورد بررسى قرار دهیم؛ چرا که تاریخ مسجد، با تاریخ اسلام گره خورده و این نهاد مقدس پس از بعثت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، عهده‌دار نقش‌هاى مهم و گوناگونى در نهضت و انقلاب آن حضرت بوده است.

با بررسى و کاوش در منابع معتبر اسلامى روشن می‌شود که «مسجد» به عنوان چهار کانون و پایگاه مهم در میان مسلمانان صدر اسلام مطرح بوده و یک «مسجد» اسلامى این چهار نقش را همزمان ایفا می‌نموده است:

۱) مسجد به عنوان پایگاه عبادت و یاد خداوند متعال.

۲) مسجد به عنوان پایگاه جهاد فکرى و تعلیم و تعلم معارف اسلامی.

۳) مسجد به عنوان پایگاه تجمع نیروهاى رزمنده و اعزام آنان به جبهه‌هاى جهاد.

۴) مسجد به عنوان پایگاه وحدت مسلمین و نمایش روح وحدت و یکپارچگى به دشمنان پیدا و پنهان جامعه اسلامی.

تأکید اولیاى دین بر رفت و آمد به مسجد

در بررسى کلمات و بیانات قرآن و سنت درباره «مسجد» نکته مهمى که توجه انسان را به خود جلب می‌کند، تأکید و تشویق فوق‌العاده پیشوایان دین بر رفت و آمد به مساجد و انس گرفتن با خانه خداست. در شرع مقدس اسلام، بسیار سفارش شده است که نماز را در مسجد بخوانند.

مسجد، محل زیارت خداوند متعال یعنى مکانى است که انسان با انجام عبادت خالصانه خویش در آن، در اوج تقرب به حق تعالى قرار می‌گیرد و ملکوت این عبادت و حضور خالصانه در مسجد، به صورت نورى درخشان در تاریکی‌هاى عالم قیامت، براى او جلوه‌گر خواهد شد. مسجد همانند ستاره‌اى درخشان در آسمان است.

سکونت در جوار عرش الهى در فرداى قیامت و کسب مغفرت گناهان از خداوند متعال یکى دیگر از فواید و آثار رفت و آمد به مسجد است. حضرت على(علیه السلام) می‌فرماید:

«مردی که طهارت را نیکو به جاى می‌آورد، آنگاه به سوى خانه‌اى از خانه‌هاى خداوند گام بر می‌دارد تا نماز واجبى را بجاى آورد، در زیر سایه عرش الهى است در آن روزى که هیچ سایه‌اى جز سایه عرش نیست و با این کار، گناهان او آمرزیده می‌شود و همین طور است شخصى که در دل شب در حالى که مردم به خواب رفته‌اند، طهارت خویش را نیکو به جاى می‌آورد و به سوى خانه‌اى از خانه‌هاى خداوند حرکت می‌کند».

بله، سکونت در جوار عرش الهى، نصیب انسانى می‌شود که جان خویش را در مسیر رفت و آمد به مسجد از دست بدهد.

دیدار فرشتگان از اهل مسجد

امام صادق(علیه السلام) از پدر بزرگوارشان، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کند:

«کسی که به قصد شرکت در نماز جماعت به سوى مسجد گام برمی‌دارد، خداوند متعال در مقابل هر گامى که بر می‌دارد، هفتاد هزار حسنه به او پاداش می‌دهد و به همین میزان نیز درجات وى بالا خواهد رفت و اگر در چنین حالى بمیرد، خداوند متعال هفتاد هزار فرشته را مأمور می‌نماید تا در قبر او به دیدار او رفته، وى را بشارت دهند و در تنهایی قبر انیس او بوده و تا روز قیامت برایش طلب آمرزش کنند».

رفت و آمد به مسجد

فایده و بهره‌اى که از رفت و آمد و انس با مسجد نصیب انسان مسلمان می‌شود، تنها ثواب بردن و در سراى دیگر مشمول لطف الهى واقع شدن نیست. بلکه در همین جهان نیز، فواید و آثار اخلاقی، تربیتی، علمی، اجتماعى و سیاسى فراوانى در سایه رفت و آمد به مسجد براى انسان مؤمن حاصل خواهد شد.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) درمقام بیان برخى از آثار سازنده رفت و آمد به مسجد می‌فرمایند:

«انسانی که به مسجد رفت و آمد می‌کند، دست‌کم یکى از امور هشت‌گانه زیر نصیب او می‌شود:

۱) برادر ایمانى که در مسیر خداوند از او استفاده کند.

۲) علم و دانشى نو و تازه.

۳) فهم و درک آیه‌اى از آیات قرآن.

۴) شنیدن سخنى که او را به هدایت رهنمون باشد.

۵) رحمتى که انتظار آن را از جانب خداوند می‌کشد.

۶) سخنى که او را از گمراهى و هلاکت باز دارد.

۷) ترک گناه به سبب روح فروتنى و خداترسى که در سایه آمد و شد به مسج به قلب او وارد شده.

۸) ترک گناه به واسطه حیاء و شرم از برادر ایمانى خود که در مسجد با آنان آشنا شده است.

بله، اى مؤمنین به خدا، مسجد مکان اجابت دعاها و برطرف شدن خواست‌هاى مادى و معنوى است که انسان مؤمن در انتظار تحقق آن از جانب خداوند متعال است.

به هر حال حیاء و شرم از انسان‌هاى موحد و مؤمن، امرى نیکو و پسندیده است و رفت و آمد به مسجد علاوه بر آن که روح ایمان و توجه به عظمت خداوند را در انسان تقویت می‌کند، زمینه آشنایى و ارتباط او با افراد مؤمن و صالح نیز فراهم می‌شود و این امر خود یکى از عوامل و اسباب دورى از گناه و انحرافات خواهد بود. پس یکى از مراکز و کانون یافتن دوستان خوب و صالح، مسجد است.

مساجد، بازار آخرت و برترین مکان‌ها در زمین

همان گونه که بازار، محل خرید و فروش و مبادله کالاهاى دنیوى است، مسجد نیز محل کسب امور معنوى و اسبابى است که در سراى آخرت داراى کاربرد و تأثیر می‌باشد.

در حدیثى از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است:

«مساجد، بازارى از بازارهاى آخرت است. از کسانى که به آن وارد می‌شوند با معرفت پذیرایى می‌شود و هدیه آنان بهشت است».

پس مؤمنین باید سعى کنند در هنگام رفتن به مساجد، بر دیگران پیشى بگیرند و به هنگام خروج، دیرتر از همه مسجد را ترک گویند و بالعکس اهل دنیا پیش از همه به بازار و پس از همه خارج شوند.

امام باقر(علیه السلام) از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کند: «رسول اکرم از جبرئیل سؤال کرد، کدام مکان‌ها نزد خداوند محبوب‌تر است؟ جبرئیل عرض کرد: مساجد و دوست داشتنی‌ترین اهل مسجد نیز کسى است که پیش از همه به مسجد داخل و پس از همه از مسجد خارج شود.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) سؤال کرد: کدام مناطق نزد خدوند مبغوض‌ترین است؟ جبرئیل عرض کرد: بازارها و مبغوض‌ترین اهل آن نزد خداوند کسى است که قبل از همه به بازار رود و پس از همه از آن خارج شود».

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در جاى دیگرى می‌فرمایند: «اى ابوذر! خوشا به حال پرچم‌داران روز قیامت که پرچم‌ها را به دوش برگرفته و پیش از دیگران به بهشت وارد می‌شوند. آنان همان کسانى هستند که در سحرگاهان و دیگر اوقات در رفتن به مساجد بر دیگران پیشى می‌گیرند».

عشق ورزیدن مسجد به مؤمنین

البته در سایه تکامل رابطه انسان موحد با مسجد، این تنها مؤمن نیست که به مسجد عشق می‌ورزد بلکه مسجد و اجزاى آن نیز متقابلاً به مؤمن و نمازگزارى که با آمد و شد خود موجبات رونق و آبادانى او را فراهم کرده است، عشق می‌ورزد و در فراق او مانند کسى که گم‌شده‌ای دارد، محبوب خویش را انتظار می‌کشد.

پس واقعاً این مکان، مقدس برترین مکان‌هاست، زیرا هیچ مکانى را نمی‌توان یافت که آن مکان نسبت به کسى که وارد آن می‌شود علاقه داشته باشد و به او عشق بورزد.

حضرت على(علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: «مسجد خراب، از خرابى خود به خداوند متعال شکایت می‌کند و اگر آبادکنندگان او مدتى غایب شوند و مجدداً باز گردند، آن چنان خوشحال می‌شود که یکى از شما گم‌شده‌اى داشته باشد و سپس به او بازگردد».

پس نشانه عشق ورزیدن مسجد، این است که مسجد مکانى زنده است و روح دارد.

آثار نمازگزاران در مساجد متعدد

یکی از آثار بجاى آوردن نماز در مساجد متعدد، آن است که این مکان‌ها در سراى قیامت به نفع نمازگزار شهادت خواهند داد.

امام صادق(علیه السلام) در حدیثى می‌فرمایند: «در جاهاى مختلف و متعدد از مساجد نماز بجاى آورید چون هر گوشه‌اى از زمین در روز قیامت، براى کسى که بر آن نماز گزارده باشد، شهادت می‌دهد».

از این حدیث شریف هم مطلوبیت نماز گزاردن در مساجد مختلف استفاده می‌شود و هم این که در مورد مسجد واحد شایسته است انسان در نقاط مختلف آن مسجد نماز و عبادت بجای آورد.

البته پوشیده نیست این که انسان با چنین دیدى در نقاط مختلف خداى را عبادت کند، در حقیقت حاکى از روح تضرع الى الله و احساس فقر در درگاه ربوبى است.

چرا که او با این عمل، عدم اعتماد خود بر اعمال و عباداتش را اظهار می‌‌نماید و در حقیقت، موجودات هستی را شاهد بر ایمان و بندگى خویش می‌گیرد، و وجود چنین حالتى در انسان یکى از کمالات نفسانى براى او به شمار می‌آید.

از همین روى ائمه هدى(علیهم السلام) در اوج ایمان و عبادت به خاطر  همین روحیه خوف و تضرع به درگاه الهى عبادات خویش را در مکان‌هاى مختلف بجاى می‌آورند.

در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) آمده: «حضرت سجاد مانند امیرالمؤمنین در یک شبانه‌روز هزار رکعت نماز بجاى می‌آورند. امیرالمؤمنین(علیه السلام) پانصد درخت خرما داشت و در زیر هر نخلی دو رکعت نماز بجاى می‌آوردند».

هر چند راز این عمل به طور قطعى براى ما روشن نیست، ولى به نظر می‌رسد، علت این عمل همان نمازگزاردن در مکان‌هاى مختلف و به شهادت گرفتن زمین و دیگر موجودات عالم هستی همچون نخل بر عبادت و بندگى خویش است.

آثار فرهنگى حضور زنان در مسجد

با توجه به تأکید خاصى که اسلام نسبت به تعلیم و تعلم دارد، براى تمام آحاد جامعه اسلامی، شایسته است زنان ضمن حضور در مسجد و بهره‌بردارى از فیوضات معنوى این مکان مقدس، در جهت افزایش آگاهى و درک خویش از مسائل دینى تلاش کنند. این اقدام، بی‌شک گامى در راستاى تعالى و رشد فرهنگى جامعه اسلامى خواهد بود.

البته جا دارد تأکید شود این حضور، تنها در صورتى سازنده و مثمر آثار نیکو خواهد بود که حضور آنان، به هیچ وجه مفسده‌انگیز نباشد و به خاطر این موضوع، فقهاى اسلام در مورد برترى «نماز در خانه» نسبت به «نماز در مسجد» براى زنان دچار تردید شده‌اند.

منبع: موسسه مسجد؛ نویسنده: امیرحسین و کمیل فرج نژاد