اهل بیت در آیه مباهله

«فَمَن حاجَّکَ فیهِ مِن بَعدِ ما جاءَکَ مِنَ العِلمِ فَقُل تَعالَوا نَدعُ اَبناءَنا وَ اَبناءَکُم وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُم وَ اَنفُسَنا وَ اَنفُسَکُم ثُمَّ نَبتَهِل فَنَجعَل لَعنَهَ اللّهِ عَلی الکاذِبینَ؛ پس هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به مجادله برخیزند، به آنان بگو: بیایید ما و شما، فرزندان، زنان و نفوس خود را فرا خوانیم، آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغ گویان قرار دهیم.» (سوره آل عمران، آیه ۶۱)

این آیه شریفه که به آیه مباهله مشهور است در این شماره مورد استفاده و استناد قرار گرفته و معرفی می شود.

معنای مباهله

مباهله در کتاب های لغت به معنای نفرین کردن به یکدیگر است ۱؛ از دیر باز، هرگاه فردی می خواست حقانیت خود را به اثبات برساند و طرف مقابل خود را (دشمنش را) محکوم نماید، پیشنهاد مباهله می داد. آنگاه یک دیگر را نفرین می کردند، هر کدام که نفرینش اثر می کرد، قطعاً حقانیت خود را ثابت کرده بود.

کیفیت مباهله

برای انجام مباهله، دو طرف مباهله، پنجه در پنجه یک دیگر می اندازند، به طوری که انگشتان هر دو نفر بصورت شبکه در می آید. سپس چنین می گویند:

«اللّهمّ رَبَّ السمواتِ السَّبع وَ الأرَضینَ السَّبع وَ رَبّ العَرش العَظیم، إن کان فلان جَحَدَ الحقّ وَ کَفَرَ بهِ فَأنزِل علیه حُسباناً من السماءِ و عَذاباً ألیماً؛ بار الها! ای پروردگار هفت آسمان و زمین! و ای خدای عرش بزرگ! چنانچه فلانی منکر حق است و به آن کافر می باشد، پس عذابی دردناک و آتشی سوزاننده از آسمان بر او فرو فرست.»۲

زمان خاص مباهله

انجام مباهله از هنگام طلوع فجر تا طلوع خورشید می باشد.۳

رابطه آیه مباهله با اهل بیت (ع)

تردیدی نیست که رسول خدا (ص) در حادثه تاریخی مباهله، حضرت علی(ع)، فاطمه زهرا(س) و امام حسن و امام حسین(ع) را فرا خواند تا به همراه آنان، مباهله با مسیحیان نجران را انجام دهد.

عالمان و مفسّران شیعه و سنّی در کتاب های تفسیر، حدیث و تاریخ خود نقل کرده اند که: رسول خدا(ص) اهل بیت خود را امام علی(ع)، حضرت فاطمه زهرا(س)، امام حسن و امام حسین علیهم السلام معرفی فرموده است.

این مطلب از سوی شش امام معصوم (امام علی، امام حسن، امام صادق، امام کاظم، امام رضا و امام هادی علیهم السلام) و نُه شخصیت از اصحاب پیامبر خدا (ص) و پنج نفر از تابعین روایت شده است.۴

به عنوان نمونه در کتاب صحیح مسلم و کتاب سنن ترمذی چنین روایت شده است:

هنگامی که آیه مباهله نازل گردید، پیامبر خدا(ص) علی، حسن، حسین(ع) و فاطمه(س) را فرا خواند و فرمود: «اَللّهُمَّ هؤُلاءِ أَهلی؛ خدایا! اینان اهل من و خانواده من هستند.» ۵

مرحوم بلاغی در کتاب تفسیرش پیرامون علت انتخاب حضرت زهرا(س) به عنوان نساءنا و حضرت امام علی(ع) به عنوان أنفسنا می گوید:

مقصود از نساءنا با اهمّیت ترین فرد از زنان می باشد که سزاوار معرفی است، به طوری که رابطه خانوادگی اش، نا گسستنی باشد، مانند: مادر، خواهر و دختر؛ نه همسر که با ازدواج، داخل حوزه خانواده می شود و با طلاق از حوزه خانواده دور می گردد.

بر همین اساس، پیامبر خدا(ص) دخترش، حضرت زهرا(س) را انتخاب فرمود و هیچ یک از همسرانش را بر نگزید.

انتخاب امام علی(ع) هم براین اساس بوده است که أنفسنا (نفوس خود) می بایست شخصیتی گران سنگ و مهم باشد تا وجودش در تأثیر گذاری و فضیلت، به سان وجود پیامبر و یا نزدیک ترین انسان ها از نظر قرب معنوی و الهی به او باشد، تا گفتن: «هذا نفسی؛ این انسان، خود من است.» صحیح باشد.۶

از این رو خداوند متعال به پیامبرش دستور می دهد که امام علی(ع) را نفس خود بنامد تا برای همه مردم روشن شود که امام علی(ع) یک فرد عادی نیست و نه تنها پس از پیامبر، بهترین و با فضیلت ترین فرد امت است، بلکه شایستگی کامل ولایت و امامت بر مسلمین را داراست.۷

آیا اکنون می توان باور کرد که خدا به پیامبرش دستور داده باشد تا فردی را بدون چنین شرایطی، نفس خود معرفی کند و او را به میدان مباهله بیاورد؟! هرگز!

اینک به شرح این رویداد تاریخی می پردازیم:

شهر نجران در صدر اسلام از شهرهای مهم یمن به شمار می رفت و در آن شهر اقوام مختلفی می زیستند، از جمله مسیحیان نجران که تعصب و شرارت آنان زبان زد مردم آن روزگار بود، به طوری که در حدیث آمده است:

«شَرُّ النَّصاری نصاری نَجران؛ مسیحیان نجران بدترین مسیحیانند»

حتماً می دانید مسیحیان بر این باورند که حضرت عیسی(علیه السلام) پسر خداست!!!، خداوند بزرگ، پیامبر اسلام را از انحراف عقیده آنان آگاه ساخت، چرا که عیسی(علیه السلام) یک انسان است و انسان، جسم است و جسم، نیازمند است و معقول نیست انسانی که خود نیازمند است، آفریدگار باشد. به علاوه خدای بزرگ، شریک ندارد، زیرا او بی نیاز مطلق است و فرد محتاج به شریک، نیازمند می باشد.

سال دهم هجرت است. آوازه اسلام به دورترین نقاط رسیده است. مظلومان و ستم دیدگان گروه گروه به بارگاه اسلام عزیز وارد و مسلمان می شوند. مسیحیان نجران تعدادی از اسقف های خود را به منظور جلوگیری از پیشرفت اسلام به سوی مدینه منوره روانه تا با رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره عیسی بن مریم به بحث بنشینند. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) با استدلال قوی به آنان می فهماند که حضرت عیسی، خدا نیست، بلکه فرستاده خدا است و خدا نه پسر دارد نه شریک و تثلیث۱ و سه گانه پرستی شما باطل است. اما اسقف ها به عقیده باطل خود اصرار می ورزند و تسلیم حق نمی شوند.

پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آنان را به مباهله دعوت می کند. تعدادی از اسقف های مسیحی می گویند: اگر محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم) اهل بیت خود را به مباهله بیاورد، معلوم می شود که او به آئین اسلام اعتقاد راسخ دارد؛ پس نباید با او مباهله کرد.

روز مباهله فرا می رسد. پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به سوی میعادگاه حرکت می کند حضرت علی، فاطمه زهرا، حسن و حسین، صلوات اللّه علیهم اجمعین، وی را همراهی می کنند.

(محل مباهله در ناحیه شمال شرقی مسجد النبی قرار دارد و هم اکنون مسجدی زیبا در همان محل بنا گردیده که به نام مسجد مباهله و یا مسجد اجابه مشهور است.)

هنگامی که پیامبر و اهل بیت بزرگوارش به محل مباهله می رسیدند، اسقف نجران می گوید:

«اِنّی لأری وُجوُهاً لَوسَأَلوُا اللّهَ اَن یزیلَ جَبَلاً مِن مَکانِهِ لأزالَهُ فَلا تَبتَهِلوُا؛ من چهره هایی را مشاهده می کنم که اگر از خدا بخواهند کوهی را از روی زمین برکند، خدا خواهش آنان را اجابت می کند، پس با آنان مباهله نکنید.»

اسقف ها و کشیش های مسیحی از انجام مباهله سرباز می زنند و زیر بار مباهله نمی روند، زیرا می دانند که شکست آنان قطعی است.

بنابر این تنها دو راه برای مسیحیان باقی ماند: ۱. مسلمان شوند. ۲. جزیه بپردازند.

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: مسلمان شوید تا همانند آنان و در رتبه آنان قرار گیرید.

مسیحیان گفتند: ما جزیه می پردازیم.

پس به دستور پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مقرر گردید تا همه ساله تعداد ۲۰۰۰ جامه به عنوان جزیه بپردازند؛ ۱۰۰۰ جامه در ماه صفر و ۱۰۰۰ جامه باقیمانده در ماه رجب داده شود و نیز تعداد۳۰۰ زره آهنین نیز به پیامبر تحویل دهند.

بدین ترتیب قرآن کریم دیگر بار فضیلت اهل بیت پیامبر را بیان کرد و جایگاه فرازمند خاندان عصمت و طهارت را به بشریت معرفی نمود.

پی نوشت:

۱. مجمع البحرین، ج ۱، ص ۲۵۸، ریشه: بَ هَ لَ.

۲ . همان.

۳ . همان.

۴ . آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن؛ ج ۱، ص ۲۹۱.

۵ . احقاق الحق؛ ج ۳۰،صفحه ۲۱.

۶ . آلاء الرحمن؛ ج ۱،ص ۲۹۰.

۷ . همان؛ ص ۲۹۱.

منبع :بشارت –  آذر ، دی، بهمن و اسفند ۱۳۷۸، شماره ۱۴ و ۱۵ .