انواع بهداشت و نظافت در سبک زندگی اسلامی

برخورداری از بهداشت و سلامتی یکی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی است که در دین اسلام به صورت تکلیف وجوبی، حرمتی، استحبابی و یا مکروهی گنجانده شده است

بهداشت و علم پزشکى در اسلام

چنان که بهداشت، جنبه پیشگیرانه دارد و علم پزشکى، جنبه درمانى، روایات شریف بر امر بهداشت و نظافت تاکیدات زیادى دارند. پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: تا آنجا که می توانید نظافت و بهداشت را رعایت کنید. زیرا اسلام بر نظافت بنا شده است و فقط انسان پاکیزه وارد بهشت مى‌ شود.[۱]

همچنین امام رضا (علیه السلام) نظافت و پاکیزگى را از صفات انبیاء الهى می دانند.[۲] و نیز، پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) براى این که مخاطبان خود را به حفظ بهداشت و نظافت تشویق نماید، مى‌ فرماید: خداوند متعال، خود پاک و پاکیزه است و نظافت و پاکى را دوست دارد.[۳]

حال که ضرورت و اهمیت بهداشت از نظر اسلام روشن شد و ما مى‌خواهیم مسلمان واقعى و محبوب خداوند متعال باشیم، باید بهداشت را در زمینه هاى مختلف مراعات کنیم؛ براى رسیدن به این هدف، باید ابتدا انواع بهداشت و توصیه هاى آن را بشناسیم.

انواع بهداشت

انواع بهداشت عبارتند از:

الف) بهداشت غذایى ب) بهداشت فردى ج) بهداشت عمومى د) بهداشت جنسى ه) بهداشت روانى.

براى رعایتِ اختصار این نوشتار، و اهمیت «بهداشت روانى» آن را در مقاله اى مستقل معرفى می نماییم[۴] و به انواع دیگر بهداشت اشاره مى‌ کنیم:

الف) بهداشت غذایى

۱ ـ دعوت به غذاهاى پاک و پاکیزه (طیب): «اى مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه را تناول کنید.»[۵]

۲ ـ ممنوعیت غذاهاى غیر بهداشتى (خبیث): «و (آن رسول) بر آنان، هر غذاى پاکیزه و مطبوع را حلال و هر چیز پلید و منفور را حرام می گرداند.»[۶]

۳ ـ ممنوعیت گوشت مردار و خوک: «همانا او، گوشت مردار و خوک و… را بر شما حرام کرد و… »[۷]

۴ ـ ممنوعیت نوشیدن خون و شراب:[۸] دکتر محمد على رضایی، در مورد ممنوعیت گوشت مردار و خوک و خون و شراب، بحث هاى علمى و پزشکى مفیدى نموده اند و نظرات پزشکان متعددى را جمع آورى کرده است.[۹]

۵ ـ سفارش در مورد سبزیجات: نقل مى‌ کنند که حضرت على (علیه السلام) بر سفره اى نمی نشستند مگر این که بر آن سبزى باشد[۱۰] و براى میوه ها و سبزیجات، خواص زیادى ذکر فرمودند که براى اختصار به معرفى منبع آن، بسنده مى‌ شود.[۱۱]

توصیه هاى بهداشتى در مورد غذا خوردن: امام على (علیه السلام) فرمود: کسى که دوست دارد، خیر خانه‌اش، زیاد شود، قبل از شروع به غذا خوردن، وضو بگیرد… [۱۲]. همچنین، حضرت على (علیه السلام) در توصیه اى به امام حسن (علیه السلام) به خصلت هایى اشاره نمودند که انسان را از طب بی نیاز مى‌ کند. بر سفره منشین الا وقتى که اشتها دارى و خوب غذا را بجو… »[۱۳]

ب) بهداشت فردى

در دین ما مسائلى مطرح شده که یکى از آثار آن بهداشت و نظافت است و حکمت هایى نیز دارد که خداوند جهان به آن عالم است.

۱ – وضو: با واجب شدن وضو براى هر نماز، هر مسلمان در بیست و چهار ساعت حداقل سه بار باید دست و صورت خود را بشوید.

۲ – غسل: در اسلام، غسل هاى واجب و غسل هاى بسیار زیاد مستحبى وجود دارد (مثل غسل جمعه) که یکى از اسرار بی شمار این غسل ها، بهداشت و نظافت می تواند باشد. البته حکمت هایى نیز دارد که ما انسان ها به خاطر محدودیت درک به کنه آن نمی رسیم.

۳ – پاکیزگى لباس: که یکى از شرط‌‌ هاى لباس نمازگزار است و هر مسلمان براى پنج نماز واجب خود باید لباس تمیز و پاکیزه بپوشد در غیر نماز هم مسلمان باید لباس پاکیزه بپوشد. پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر کس لباس می گیرد (و می پوشد)، باید آن را پاکیزه کند.»[۱۴]

۴ ـ بهداشت دهان و دندان: امام على (علیه السلام) فرمودند: مسواک زدن، پاک کننده دهان است و مورد رضاى خداوند.[۱۵] همچنین فرمودند: با خلال کردن، غذا (در لاى دندان ها) نمی ماند و بو نمى‌ دهد و لذا حضرت (علیه السلام) به خلال کردن و نوع چوب آن سفارش می فرمودند.[۱۶]

۵ ـ کوتاه کردن شارب (سبیل، موى روى لب): امام على (علیه السلام): گرفتن شارب را نوعى نظافت می دانند.[۱۷]

۶ ـ حمام: مولا على (علیه السلام) در تعریف و تمجید از این مکان فرمودند: «چه جاى خوبى است حمام که به یاد آتش جهنم می اندازد و چرک را می برد.»[۱۸]

۷ ـ حجامت: آن حضرت (علیه السلام) این کار را موجب سلامتى بدن و استحکام عقل، می دانند.[۱۹] و دستورات و مطالب دیگرى که به این تعداد بسنده مى‌ شود.

ج) بهداشت عمومى

براى نمونه می توان دو مورد زیر را مورد توجه قرار دهیم:

۱ ـ جمع آورى زباله: مولا على (علیه السلام) فرمودند: دستمال آلوده را در خانه نگذارید زیرا محل رشد شیطان (میکروب) است.[۲۰]

۲ ـ بهداشت خانه: امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «جارو کشیدن خانه، فقر را می برد.»[۲۱] و امام على (علیه السلام) فرمودند: خانه هایتان را از تار عنکبوت پاک کنید و الا باعث فقر مى‌ شود.[۲۲] و نیز فرمودند: خاکروبه را پشت در قرار ندهید زیرا محل شیطان (میکروب) است.[۲۳]

د) بهداشت جنسى

در مسایل بهداشت جنسى، مسائلى مطرح شده که علم روز نیز آن را تاکید کرده است.

ـ ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه: قرآن مى‌ فرماید: «و از تو درباره حیض سوال مى‌ کنند، بگو چیز زیانبارى است و لذا در حالت قاعدگى از زنان کناره گیرى نمایید و با آنها نزدیکى نکنید تا پاک شوند.»[۲۴]

ـ ممنوعیت زنا: که قرآن از آن به «فاحشه» یاد کرده است.[۲۵]

ـ ممنوعیت همجنس بازى (لواط)[۲۶]

ـ ممنوعیت استمنا (خودارضایی) که حرام است.[۲۷]

پی نوشت ها

[۱] . الرى شهرى محمد، میزان الحکمه، دار الحدیث، الطبعه‌ الاولى، ج ۴، ح ۲۰۳۲۷؛

[۲] . همان، ح ۲۰۳۳۰؛

[۳] . همان، ح ۲۰۳۱۴؛

[۴] . ر. ک: پژوهشى در اعجاز علمى قرآن، ج ۲، ص ۴۰۴-۳۹۵ ـ بهداشت روان در اسلام، مهدى صانعى، مجموعه مقالات اولین همایش بین المللى نقس دین در بهداشت روان،(آذر ۷۶)، دفتر نشر نوید.

[۵] . سوره بقره، آیه ۱۶۸، و نیز: سوره‌ مائده، آیه ۸۸، سوره انفال، آیه ۶۹، سوره‌ نحل، آیه ۱۱۴؛

[۶] . سوره‌ اعراف، آیه ۱۷۵؛

[۷] . سوره‌ انعام، آیه ۱۴۵ و نیز: سوره نحل، آیه ۱۱۵، سوره‌ بقره، آیه ۱۷۳، سوره‌ مائده، آیه ۳؛

[۸] . همان و سوره‌ بقره، آیه ۲۱۹؛

[۹] . ر.ک: پژوهش در اعجاز علمى قرآن، ج ۲، ص ۳۱۹ – ۳۱۵، ص ۳۲۵ – ۳۲۰، ص ۳۳۰ – ۳۲۷، ص ۳۴۱ – ۳۳۶؛

[۱۰] . الحر العاملى، تفصیل وسائل الشیعه، تحقیق و نشر، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، الطبعه الثانیه، ۱۴۱۴ ق، ج ۲۴، ص ۴۱۹، ح ۳۰۹۴۶؛

[۱۱] . دشتى محمد، مجموعه الگوهاى رفتارى امام على (علیه السلام)، بهداشت و درمان، تهران، سازمان تحقیقات نیروى مقاومت بسیج، چاپ اول، ۱۳۸۰، فصل ۸؛

[۱۲] . الشیخ صدوق، الخصال یا التحقیق، على اکبر الغفارى، جماعه‌ المدرسین الحوزه العلمیه، ص ۱۳؛

[۱۳] . وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۲۴۵، ح ۳۰۴۵۱؛

[۱۴] . میزان الحکمه، ج ۴، ح ۲۰۳۳۲؛

[۱۵] . الشیخ الکلینى، فروع الکافى، التحقیق، على اکبر الغفارى، دارالکتب الاسلامیه، آخوندى، الطبعه الثالثه، ۱۳۶۷ ه، ج ۶، ص ۴۹۶، باب السواک، ح ۴؛

[۱۶] . وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۲۵؛

[۱۷] . الحرانى ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول (صلى الله علیه و آله و سلم)، التحقیق على اکبر الغفارى، موسسه النشر الاسلامى لجماعه المدرسین، الطبعه الثانیه، ۱۴۰۴ ق، ص ۱۰۰؛

[۱۸] . وسائل الشیعه. ج ۲، ص ۲۹، ح ۱۳۸۳؛

[۱۹] . مجلسى محمد باقر، حلیه المتقین، باب ۹، فصل ۱۲؛

[۲۰] .. واژه شیطان، به هر دو موجود پلید گفته مى‌ شود. فروع الکافى، ج ۶، ص ۲۹۹، باب النوادر، ح ۱۸؛

[۲۱] . میزان الحکمه، ج ۴، ح ۲۰۳۲۱؛

[۲۲] . همان، ج ۴، ح ۲۰۳۲۶؛

[۲۳] . همان، ج ۴، ح ۲۰۳۲۳؛

[۲۴] . سوره بقره، آیه ۲۲۲؛

[۲۵] . سوره‌ اسراء، آیه ۳۲ و نیز سوره‌ ممتحنه، آیه ۱۲، سوره‌ نور، آیه ۳ و ۲؛

[۲۶] . ر. ک: سوره شعرا، آیه ۱۶۵، سوره‌ اعراف، آیه ۸۰، سوره عنکبوت، آیه ۲۸؛

[۲۷] . دکتر رضایی در مورد حکمت ها و اسرار علمى و پزشکى این چهار مورد توضیحات مفصلى دارند، ر. ک: پژوهش در اعجاز علمى قرآن، ج ۲، ص ۳۷۰- ۳۷۵، ص ۳۷۹ – ۳۸۴، ص ۳۸۹- ۳۹۱، ص ۳۹۴ – ۳۹۲؛

منبع: سایت مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه؛ نویسنده: سید تقى موسوى