انواع آسیب های فناوری اطلاعات در خانواده-۲

جلالی (۱۳۸۲) آسیب‌های فناوری اطلاعات در خانواده را در سه بعد زیر می‌داند:

الف ) آسیب‌اخلاقی

حدود ۵/۱ درصد از مجموع اطلاعات موجود در سایت‌های اینترنتی، غیراخلاقی، بیش از ۹۰ درصد از آنها تجاری و مابقی آن با سایر امور علمی، فرهنگی، ورزشی و سایر موضوعات مرتبط است. این در حالی است که ۱۱ درصد افراد روی زمین با رفتارهای جنسی ناسالم مواجه‌اند که اصولاً ربطی به اینترنت ندارد.

بنابراین آسیب‌های ناشی از اینترنت، در مقابسه با شرایط عادی فساد اخلاقی در جامعه چندین برابر کمتراست. اما آن چه می‌تواند در اینترنت خطرناک‌تر تلقی گردد، ارتباطی است که از طریق اتاق‌های گفت و گو بین افراد مختلف برقرار می‌شود و در برخی موارد صدمات زیاد به وجود می آورد. این اتاق‌های گفت و گو که معمولاً با نام های جعلی و مجهول امکان ارتباط در آن وجود دارد، می‌تواند زمینه‌های لازم را برای ایجاد برخی از مفاسد اجتماعی به وجود آورد و تقریباً راهی هم برای جلوگیری از آن وجود ندارد.

در یک اتاق گفت و گو، مردی ۶۰ ساله می تواند خود را ۲۰ ساله معرفی کند و به اذیت و آزار دیگران بپردازد. به جرئت می‌توان گفت که خطر اتاق‌های گفت و گو به مراتب بیشتر از سایت‌های غیراخلاقی موجود در اینترنت است، زیرا بی‌اطلاعی خانواده‌ها از این موضوع خطرهایی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند.

از سوی دیگر، از جمله چالش های اساسی گسترش فناوری ارتباطات در‌جهان مخصوصاً کشورهای در حال توسعه، آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی است. قرار گرفتن در معرض فرهنگ‌های گوناگون، آزادی‌های زیاد در یک دوره زمانی نسبتاً کوتاه و امکان دسترسی به اطلاعات غیراخلاقی گوناگون از طریق اینترنت، برخی از نمونه‌های این خطرها می‌باشند.

در کشورهای در حال توسعه، از جمله کشورما، بنابر شرایط فرهنگی و اجتماعی، احتمال آسیب‌پذیری زیادی در اثر تعامل گسترده با دیگر فرهنگ ها وجود دارد. به رغم پیشرفت‌های حاصل شده در سازوکارهای امنیتی و کنترلی در اینترنت، قابلیت‌های کنترلی در این گونه موارد کم‌تر مؤثر واقع می‌شوند. بنابراین توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی کشورها یا مناطق جغرافیایی خاص، قبل از ایجاد شهر الکترونیک، آماده کردن خانواده‌ها از بعد فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی ضروری است.

ب ) آسیب‌های پزشکی

۱ـ بازی‌های کامپیوتری به سبب داشتن صفحات گرافیکی، تنوع رنگ و سرعت زیاد تعویض صفحات، تأثیرات منفی بر روی مغز و اعصاب کودکان و حتی بزرگترها می‌گذارد و از این ر اه برخی اختلالات را موجب می‌شوند.

۲ـ استفاده زیاد از کامپیوتر آثار منفی بر بینایی افراد به جای می‌گذارد و موجب سوزش چشم‌ها می‌شود.

۳ـ تأثیرات منفی کامپیوتر بر بدن افراد عبارت‌اند از : دردهای شدید کمر، دست، گردن و سر که به صورت آرتروز ظاهر می‌شود و گاهی موجب ایجاد کیست مفصلی در مچ دست می‌شود. افتادن سرشانه ها و خارج شدن ستون فقرات از حالت طبیعی مشکلات دیگر مرتبط با آسیب‌های پزشکی کامپیوتر است. که به دلیل نشستن به مدت طولانی در پشت کامپیوتر و تایپ و کار زیاد با آن به وجود می آید.

ج ) آسیب فرهنگی ـ اجتماعی

از بعد فرهنگی و اجتماعی موارد زیر را می‌توان به عنوان اساسی‌ترین و مهم‌ترین پیامدهای ناشی از توسعه فناوری اطلاعات قلمداد کرد:

۱ـ منزوی کردن بسیاری از کودکان : کودکانی که از بدو زندگی و در دوران کودکی به دلیل کمبود فضاهای تفریحی و آموزشی در منزل با بازی‌های کامپیوتری مشغول می‌شوند به مرور نوعی انزواطلبی را پیش می‌گیرند که در نهایت باعث منزوی شدن آنان از اجتماع می‌شود. حال آن که کودکان در دوران رشد می‌بایست با همنوعان و کودکان همسن خود بازی‌های دسته جمعی انجام دهند. تا ارتباطات اجتماعی را فرا گیرند. منزوی شدن کودک و بازی با افرادی که در دنیای واقعی وجود خارجی ندارد، در آینده ممکن است آثار بسیار منفی و نامطلوب در رفتارهای اجتماعی کودک ایجاد کند.

۲ـ قهرمانانی که در بازی‌های رایانه‌ای ظاهر می شوند با تصاویر و صحنه‌های خشونت آمیز همراه‌اند که تأثیرات منفی فرهنگی ـ اجتماعی را به دنبال دارد (جلالی، ۱۳۸۲، ص۶۰ـ ۵۷ ).

ملاحظات اساسی فرهنگی

گسترش اینترنت در کشور ایران باید به گونه‌ای باشد که به خلاقیت گستری، مدد رساند، نه این که موجبات خلاقیت زدایی را فراهم آورد. سیاست‌گذاری درمورد توسعه اینترنت نباید به توسعه مصرف یا باز تولید محتوای آن محدود شود، بلکه باید گسترش فرهنگ بومی و مذهبی و مقاومت فرهنگی را به دنبال داشته باشد. بنابراین:

۱ـ بیش و پیش از توسعه اینترنت باید به نظام تولید و سازماندهی الکترونیک اطلاعات علمی، اداری و مالی بر اساس استانداردهای قابل تبادل در شبکه اهتمام داشت و بودجه‌های کلانی را به این امر اختصاص داد.

۲ـ تدوین و اجرای قوانین مورد نیاز و روزآمد در حوزه ارتباطات شبکه ای بسیار اساسی است. این قوانین، به خصوص موضوع حقوق تکثیر و مالکیت آثار فرهنگی و نرم افزارها و اطلاعات الکترونیک، تأثیری قاطع در تشویق تولید فرهنگی بر روی شکبه دارد.

۳ـ در سیاست‌گذاری فرهنگی باید چگونگی کاربرد فناوری توسط مؤسسات فرهنگی و تأثیر آن را بر مخاطبان در نظر گرفت. معلوم نیست که هر گونه استفاده از تکنولوژی جدید لزوماً به افزایش تأثیرپذیری مخاطبان منجر شود.

۴ـ نظام نظارت فرهنگی بر محتوای داده‌های مبادله شده و ثبت ملی، نقشی اساسی در پیش‌گیری از گسترش فساد، تهدیدات امنیتی، رسوخ جاسوسی و خراب کاری الکترونیک و عملیات روانی دارد.

به نظر می‌رسد تهدید اصلی و بالفعل کشور در مورد اینترنت، فقدان گفتمان امنیتی در مورد این پدیده است. اینترنت که به طور بالقوه می‌تواند هم تهدید و هم فرصتی طلایی برای امنیت فرهنگی و سیاسی باشد، به عرصه‌ای فراخ برای رقابت گروه های فشار سیاسی و اقتصادی تبدیل شده است.

فقدان دانش جامع‌نگر در مورد صورت مسئله و نبود مطالعات سیاست‌گذاری مقایسه‌ای در کشور، حاکمیت روش آزمون و خطا و اعمال سلایق فردی و سازمانی را به دنبال داشته است. مسئولیت‌پذیری دولت در سیاست‌گذاری علمی، کارشناسانه و همه سونگر و بهره‌گیری از تمام توان علمی کشور شرط اصلی تحقق بیشترین منافع و کمترین آسیب‌ها از گسترس صنعت اینترنت در ایران است (آشنا، ۱۳۸۰، ص ۳۶۰- ۳۵۸)

سخن پایان در خصوص رسانه‌ها، از جمله اینترنت

ـ رسانه‌، عاملی مؤثر در فرهنگ‌پذیری و انتقال ارزش‌ها و هنجارها و پر کردن اوقات فراغت است.

ـ رسانه‌ها، فرصت‌های تعاملات خانوادگی را از اعضای خانواده می‌گیرند و فضای خانواده را به سوی فردگرایی پیش‌ می‌برند (اختلال در روابط والدین با فرزندان و روابط همسران با هم).

ـ اینترنت، در عین جذابیت، در صورتی که استفاده از آن بدون ملاحظات و برنامه باشد، آسیب‌های روانی، عصبی، اخلاقی را برای کارران به دنبال خواهد داشت.

ـ اینترنت، وسیله‌ای برای آموزش های رسمی (از راه دور ) بازماندگان از تحصیل

ـ عاملی مؤثری در جهت رفع تبعیض استفاده از اطلاعات و همسان‌سازی فرهنگی و آموزشی است.

ـ رسانه های ماهواره‌ای با توجه به گستره و نفوذ جهانی و استفاده از کیفیت برتر فناورانه و جذابیت‌های تصویری، عاملی مؤثرتر در انتقال ارزش ها و هنجارها و فرهنگ غربی است.

ـ رسانه ها، از جمله اینترنت، افراد را به صورت منفعل و پذیرنده در می‌آورند و غالباً قدرت انتخاب، تحلیل و تفکر را از بیننده‌ها، خصوصاً کودکان و نوجوانان می‌گیرند.

ـ گسترش استفاده بی حد و حصر از رسانه‌های جدید موجب گسست فرهنگی و تقدس‌زدایی از ارزشِ های دینی و ملی و میراث فرهنگی به فر جامعه ایرانی می‌شود.

توصیه‌هایی به خانواده‌های محترم

۱ـ والدین برای این که بتوانند در خصوص محاسن و عیوب رسانه‌ها، راهنمای خوب و موثری برای فرزندانشان باشند، باید در این زمینه، مطالعه و مشاوره کرده، اطلاعات و مهارت‌های خود را افزایش دهند و به روز کنند، تا توصیه های آنان برای فرزندان قابل قبول و پذیرش و دارای دقت و اعتبار باشد.

۲ـ اینترنت، خود به خود چیز بدی نیست، مهم نحوه استفاده از آن است آیا شما حاضرین فرزندتان را، که هنوز شنا کردن را بلد نیست، در استخر عمیق یا دریا رها کنید؟ پس چگونه حاضرید فرزندتان را بدون مهارت وآمادگی در اقیانوس اطلاعات و تصاویر و فیلم‌ها و برنامه‌های مختلف با محتوای گوناگون فرهنگی ـ اجتماعی رها کنید ؟!

۳ـ ورود رسانه‌ها به خانه، یعنی ورود غریبه‌ها به خانه ! هرگز برنامه‌ها و فیلم‌هایی که متناسب با فرهنگ، سن و درک فرزندتان و ارزش‌های اخلاقی نیست، چه از طریق شبکه‌های تلویزیونی ایران و چه شبکه‌های ماهواره‌ای را با فرزندتان تماشا نکنید.

۴ـ برای تماشای تلویزیون و بازی با رایانه در منزل، ضوابطی که قابلیت اجرا باشد، با نظر فرزندتان در نظر بگیرید و خود به آن عمل کنید. محدودیت‌هایی را متناسب با سن و دوره تحصیلی فرزندتان اعمال کنید (هرگز بدون زمان‌بندی و محدودیت، پلی استیشن، رایانه و تلویزیون را در اختیار آن‌ها، حتی قبل از دبستان قرار ندهید تا به صورت یک عادت و اعتیاد غلط در بیابد، در این صورت در مراحل بعدی، اصلاح و کنترل به راحتی قابل اجرا نیست ).

۵ـ برای این که استفاده از رسانه ها به عنوان یک عادت مضر در نیاید، محیط زندگی خود و فرزندتان را متنوع کنید؛ مثلاً از طریق : کتابخوانی، قصه‌گویی، نقاشی، کارهای دستی و امور هنری، رفتن به موزه‌ها، کتابخانه‌ها پارک‌ها و مساجد، تفریح، ورزش(شنا، راهپیمایی، کوهنوردی و ۰۰۰) برای این که فرزندان شما به مطالعه و سایر فعالیت های مثبت، علاقه‌مند شوند، خودتان نیز باید در عمل، مثلاً اهل مطالعه باشید. بدین منظور نباید خودتان در حالی که روبه روی تلویزیون می‌نشینید و مقابل آن به خواب می‌روید، از فرزندتان بخواهید تلویزیون تماشا نکند و به مطالعه بپردازد!

نیومن به نقل از بیابانگرد (۱۳۸۴، ص ۲۴۲) با تحلیل ۲۳ تحقیق، عنوان می‌کند که پیشرفت تحصیلی در میان کودکانی که در هفته ده تا پانزده ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند، در بالاترین حد است (در مقایسه با کودکانی که کمتر از ده ساعت تماشا می کنند) و سپس با افزایش ساعات تماشا، از بیست تا چهل ساعت در هفته، میزان پیشرفت تحصیلی به طور چشم‌گیری کاهش می‌یابد.

۶ـ در خرید بازی های رایانه ای دقت کنید تا بهترین بازی‌های موجود در بازار را، که برای رشد ذهنی، خلاقیت، تجسم فضایی و سایر مهارت‌های فرزندتان مفید است، با مشورت افراد خبرو مطلع، انتخاب کنید. از خرید بازی‌های خشن و مبتذل نیز جداً بپرهیزید.

۷ـ به خاطر داشته باشید که استفاده بیش از حد رسانه‌ها توسط فرزندان، سبب بروز رفتارهای پرخاشگرانه، خشن و انتقام جویانه و بی‌اعتنایی به ارزش های خانواده و بی‌علاقگی به درس و مسئولیت‌پذیری می‌شود. بهتر است هنگام تماشای فیلم‌ها و بازی‌های ویدئویی و رایانه‌ای، برای فرزندانتان (از سنین پایین) توضیح دهید که این صحنه‌ها غیر واقعی و در قالب فیلم است و سخنان زشت و غیراخلاقی بازیگران را الگو قرا رندهند.

۸ـ استفاده کنترل نشده از رسانه‌ها در منزل توسط خانواده‌های ایرانی (چهار ساعت و نیم در روز) موجب کاهش ارتباط بین فردی و چهره به چهره اعضا با هم شده، این امر فضای انفرادی را به جای فضای جمعی و اجتماعی خانواده حاکم می کند و کم کم افراد خانواده ترجیح می‌دهند به طور جداگانه (فردی ) در اتاق خود تلویزیون و رایانه مستقل داشته باشند (پورحسین، ۱۳۸۵ص ۱) و این یعنی حذف تعامل و تعلیم و تربیت خانوادگی. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، ساعاتی را در منزل، بدون تماشای تلویزیون و ۰۰۰ به گفت و گو با همدیگر در فضای با نشاط و دوست داشتنی سپری کنید، مخصوصاً بهتر است است که زمان غذا خوردن از رسانه‌ها استفاده نشود.

۹ـ والدین باید بدانند که رسانه‌های گروهی امروزه نقشی فراتر از یک وسیله سرگرم کننده دارند. در واقع این وسایل به ابزاری فرهنگ ساز مبدل شده‌اند قدرت‌های مسلط جهانی می‌کوشند با استفاده از این ابزار زمینه‌های نفوذ فرهنگی خود را در سایر جوامع فراهم آورند.

۱۰ـ کشورهای غربی با اسفاده از تکنولوژی رسانه‌ای برتر و استفاده از جذابیت‌های آن سعی در انتقال و آموزش ارزش‌های فرهنگ غربی خود به سایر جوامع از جمله کشور ما دارند. در این میان کودکان و نوجوانان در اولویت‌اند. بنابر این شما با دست خود این فرصت را در اختیار آنان قرا رندهید.

۱۱ـ سعی کنید مهارت‌های اساسی زندگی در عصر انفجار اطلاعات همچون : انتخاب‌گری، خلاقیت، انتقادگری، و مدیریت زمان و ۰۰۰ را به فرزندان خود بیاموزید تا بدون آگاهی و هدف، در امواج اطلاعات و تصاویر، ماهواره و اینترنت، غوطه‌ور غرق نشوند.

فهرست منابع

ـ آشنا، حسام‌الدین (۱۳۸۰). اینترنت و امنیت فرهنگی ـ سیاسی ۰۰۰ (مجموعه مقالات) کمیسیون ملی یونسکو.

ـ احمدی، مهرناز (۱۳۸۰). رسانه‌ها تغییر دهنده تصورات : روزنامه ایران.

ـ اعزازی، شهلا (۱۳۷۸). خانواده و تلویزیون : مرندیز.

ـ پورحسین، رضا (۱۳۸۰) سایت تبیان. WWW. TEBYAN. NET

ـ توسلی ؛ غلام عباس (۱۳۸۳). پروژه اصلاحات بستر فرهنگی ـ روانی نامناسب و نقش آن در رشد آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی، مجموعه مقالات مسایل اجتماعی ایران : آگه.

ـ جلالی، علی اکبر (۱۳۸۲). آسیب‌شناسی فناوری اطلاعات در خانواده : پژوهشکده خانواده.

ـ رفیع‌پور، فرامرز (۱۳۷۸). وسایل ارتباط جمعی و تغییر ارزش‌ها: کتاب فردا.

ـ ساروخانی، باقر (۱۳۷۲). جامعه شناسی ارتباطات، تهران : انتشارات اطلاعات.

ـ شیرازی، فریبا (۱۳۷۱ ). زنان و رسانه‌های جهانی، مجله پیام زن، شمارهء ۷۱٫

ـ شیرازی، فریبا (۱۳۷۱) زنان و رسانه جهانی، مجله پیام زن، شماره ۷۱٫

ـ شعبانی، احمد (۱۳۸۲). جامعه اطلاعات ایران و چالش‌های رویاروی آن، فصلنامه اطلاع رسانی، دوره ۱۹، اسفندماه، شماره اول و دوم.

ـ فورسلوند، تیتی (۱۳۸۰). قوانین و اقدامات مربوط به رسانه‌های دیداری و محافظت از کودکان، ترجمه مهدی شفقتی. تهران : مرکز تحقیقات صدا و سیما.

ـ کریمی، یوسف (۱۳۷۹) : روان‌شناسی اجتماعی. تهران : نشر ارسباران.

ـ کودکان و خشونت در رسانه‌های جمعی (یونسکو ) (۱۳۸۰) ترجمه مهدی شفقتی مرکز تحقیقات صدا و سیما.

ـ مهاجرانی، عطاء ا۰۰۰ (۱۳۷۴) وضعیت زنان در رسانه‌ها، مجموعه مقالات : دفتر امور زنان نهاد ریاست جمهوری.

ـ محمدی، مجید (۱۳۷۹). سیمای اقتدارگرایی تلویزیون دولتی ایران، تهران : جامعه ایرانیان.

ـ مجموعه مقالات مسایل اجتماعی ایران

(۱۳۸۳ ). انجمن جامعه شناسی ایران : آگه.

ـ نشریه نگاه حوزه (۱۳۸۳). آسیب‌های فرهنگی در فرایند سیطره رسانه‌ها. http://rie.ir

منبع: روزگار؛ جمشید احمدی