امامی هروی

اشاره:

رضی الدین عبدالله بن محمد بن علی (درگذشته محرم ۶۸۶/مارس ۱۲۸۷)، ادیب و شاعر و ملک الشعراء دربار قراختاییان کرمان بود که به واسطه تشیع و علاقه به مدح خاندان رسالت به اِمامی هَرَوی تخلص می کرد.

زندگی نامه

اصلیت او از شهر هرات است.[۱] نام و لقب او به شکل های مختلف در منابع ثبت شده است.[۲] او تخلص خود را به واسطه اعتقاد به مذهب شیعه و علاقه به مدح خاندان رسالت، امامی برگزیده است.[۳]

از سال های اولیه زندگی و نیز چگونگی دانش اندوزی او، اطلاعی در دست نیست. دولتشاه از خواجه فخرالملک خراسانی به عنوان مربی او نام می برد.[۴] مدایح امامی نشان می دهد که فخرالملک از بزرگ ترین ممدوحان وی بود.

امامی علاوه بر شعر، در علوم بلاغی، ادبیات عرب و نیز علوم عقلی، از سرآمدان روزگار خود بود.[۵] از مناظره ای منظوم که سروده وی است و در دیوانش به چاپ رسیده،[۶] برمی آید که او دارای منصب قضا نیز بوده است. شاید به همین سبب است که قضات هرات را از نسل او برشمرده اند.[۷]

امامی علاوه بر هرات در شهرهای کرمان و اصفهان نیز اقامت داشت.[۸] ظاهراً اقامت او در کرمان، طولانی بوده است و به همین علت برخی او را کرمانی دانسته اند.[۹] وی در یکی از شهرهای مذکور مدت ۱۰ سال در انزوا زیست.[۱۰]

امامی به ستایش قراختاییان کرمان و بزرگان آل کرت و اتابکان فارس می پرداخت[۱۱] که از این میان مدایح فخرالملک، از برجستگی بیشتری برخوردار است.

وفات

امامی در اواخر عمر، مقیم اصفهان شد و سرانجام در لنجان اصفهان درگذشت.[۱۲]

از معاصران او می توان به سعدی، مجدهمگر، شمس الدین محمد صاحب دیوان، معین الدین پروانه و افتخارالدین زوزنی، اشاره کرد.[۱۳]

آثار و ویژگی های شعری

از امامی، دیوان اشعار و رساله ای به زبان عربی به جا مانده است. سروده های او پیش از سعدی از اشتهار خاصی برخوردار بوده است.[۱۴] مجدهمگر، این سروده ها را بر اشعار سعدی ترجیح داده است.[۱۵]

او در شعری چنین می گوید:

برخی، این داوری را اغراق آمیز[۱۶] و از باب تعریض به سعدی[۱۷] دانسته اند. دولتشاه، امامی را تنها به لحاظ صنایع بدیعی، برتر از سعدی دانسته است.[۱۸]

سعدی هم در مقایسه مجدهمگر و امامی چنین گفته:

از رباعیات امامی:

                                                                                          (دیوان امامی هروی، همایون شهیدی، ص۲۳۹)

دیوان امامی نزدیک به ۲۰۰۰ بیت[۱۹] و در قالب قصیده، غزل، ترجیعات، مقطعات و رباعی است. او در سرودن شعر از سبک عراقی پیروی می کرد.[۲۰] اشعار او بسیار ساده است و این امر ممکن است نتیجه تأثّر عمیق او از فردوسی باشد.[۲۱]

در دیوان امامی علاوه بر مدایح بسیار، اشعاری در زمینه های عرفانی[۲۲] لغز و معما[۲۳] و کیمیا و سیمیا[۲۴] به چشم می خورد. از این دیوان، دست نویس های بسیاری باقی مانده است. دیوان امامی در ۱۳۴۵ش در تهران به چاپ رسیده است.

اثر دیگر امامی، رساله ای است به زبان عربی در شرح یکی از قصاید شاعر مشهور عرب، ابوالحارث غیلان بن عقبه، مشهور به ذوالرمه (درگذشته ۱۱۷ق /۷۳۵م). امامی این رساله را به نام یکی از اتابکان نگاشته و در آن لطائف و نکات ادبی، نحوی و لغوی قصیده مذکور را شرح کرده است.[۲۵] از این رساله تاکنون دو نسخه شناخته شده که یکی نزد اقبال آشتیانی بوده است و دیگری در کتابخانه مجلس شورای ملی نگهداری می شود.[۲۶]

در مدح امام رضا (ع)

پی نوشت:

۱.دولتشاه، ص۱۲۶

۲.نک: امامی هروی، ص۶-۷

۳.امامی هروی، ص۵۴-۵۵

۴.دولتشاه، ص۱۲۶

۵.کاشفی، ص۲۶۸؛ خواندمیر، ج۳، ص۳۸۷

۶.ص۲۰۳-۲۰۴

۷.دولتشاه، ص۱۲۶

۸.رازی، ج۲، ص۱۴۴؛ دولتشاه، ص۱۲۶

۹.اوحدی، ص۸۹

۱۰.امامی هروی، ص۱۴۹، ۱۶۸

۱۱.حمدالله، ص۷۱۶-۷۱۷؛ اسفزاری، ج۲، ص۳۳، ۳۴؛ آذر، ج۲، ص۷۵۲-۷۵۳

۱۲.نفیسی، ج۱، ص۱۶۱؛ هدایت، ج۱، ص۲۵۹

۱۳.خواندمیر، ج۳، ص۳۸۷؛ امامی هروی، ص۲۴

۱۴.انصاری، ص۳۵

۱۵.دولتشاه، ص۱۲۶

۱۶.آذر، ج۲، ص۷۵۴

۱۷.براون، ج۳، ص۱۶۴

۱۸.دولتشاه، ص۱۲۶

۱۹.امامی هروی، ص۴

۲۰.امامی هروی، ص۴، ۱۳

۲۱.فصیح، ج۲، ص۱۲۹-۱۳۰

۲۲.ص۲۲۵-۲۳۸

۲۳.ص۲۲۴

۲۴.ص۶۲

۲۵.اقبال، ص۳۱۳

۲۶.اقبال، ص۳۱۳

۲۷.امامی، ص۱۸۸-۱۹۲

منابع

۱.آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۳۷ش.

۲.اسفزاری، محمد، روضات الجنات، به کوشش محمدکاظم امام، تهران، ۱۳۳۹ش.

۳.اقبال آشتیانی، عباس، «یک رساله عربی از تألیفات هروی امامی»، ارمغان، تهران، ۱۳۱۲ش، شماره ۵.

۴.امامی هروی، عبدالله، دیوان، به کوشش همایون شهیدی، موسسه مطبوعات علمی، تهران، ۱۳۴۵ش.

۵.انصاری کازرونی، ابوالقاسم، مرقوم پنجم کتاب سلم السموات، به کوشش یحیی قریب، تهران، ۱۳۴۰ش.

۶.اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.

۷.براون، ادوارد، تاریخ ادبی ایران، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران، ۱۳۵۷ش.

۸.خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲ش.

۹.دولتشاه سمرقندی، تذکرهالشعراء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۳۸ش.

۱۰.رازی، امین احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.

۱۱.فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، به کوشش محمود فرخ، مشهد، ۱۳۴۱ش.

۱۲.کاشفی، علی، لطائف الطوائف، به کوشش احمد گلچین معانی، تهران، ۱۳۵۲ش.

منبع: ویکی شیعه