الگوی تقویت حیا در سبک زندگی اسلامی-۲

۱-توصیه های اسلام در راستای تقویت حیا در خانواده

توصیه های اسلام در راستای تقویت حیا در خانواده، حول دو محور قابل بررسی است:

الف. مراقبت های لازم جنسی زن و شوهر در ارتباط با یکدیگر

در این محور، خطابات دینی برای تأمین سلامت روحی و روانی زن و شوهر و فرزندان و مصونیت فضای خانواده از تحریکات جنسی، وظایفی را مقرّر داشته که در ذیل، به آنها اشاره می‌شود:

توجه به تمایلات جنسی همسر و پرهیز از حیای احمقانه

معصومان (علیهم السلام) حیا را به دو بخش «حیای عاقلانه» و «حیای احمقانه» تقسیم بندی کرده‌اند (کلینی، ۱۴۰۷ق، ج ۲، ص ۱۰۶) که نوع اول، همان حیای از روی علم، و نوع دوم، حیای از روی جهل است. بی توجهی نسبت به نیاز جنسی همسر به دلیل حیا و خجالت، از نوع حیای احمقانه است که روایات اسلامی با شیوه های بیانی گوناگون از این حیا نهی نموده و بهترین زنان را زنان عفیف (در برابر نامحرم) و دارای میل جنسی (نسبت به همسر) می‌داند (همان، ج ۵، ص ۳۲۴).

بر همین اساس، توجه به نیاز جنسی همسر را به قدری دارای اهمیت برمی‌شمرد که در متون دینی ما، اعم از آیات و روایات، از آن به عنوان یک وظیفه واجب زن نسبت به همسر یاد می‌کند. در سخنی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده: «بر زن لازم است از بهترین عطر استفاده کند، زیباترین لباسش را بپوشد، خود را به نیکوترین وجه آرایش دهد و صبح و شب خود را به شوهر عرضه نماید و حقوق شوهر بر زن بیش از اینهاست» (همان، ص ۵۰۸).

از سویی، ترک رابطه جنسی با همسر بعد از مدت زمان معینی حرام اعلام گردیده (بنی هاشمی خمینی، ۱۳۸۳، ج ۲، ص ۴۸۰). از این رو، زن و شوهر وظیفه دارند نسبت به ارضای نیاز جنسی همسر خود بی تفاوت نبوده و با ارضای به موقع و مشروع آن، به حفظ و تقویت حیا و پاکدامنی در خود و همسر کمک کرده و زمینه روابط محبت آمیز با یکدیگر را فراهم نمایند.

عدم خروج زن و شوهر از محدوده روابط جنسی مشروع

از جمله وظایف اصلی زن و شوهر، رعایت حدود و مرزهای الهی و وفاداری نسبت به یکدیگر و خودداری از هر گونه رابطه نامشروع با زن یا مرد دیگری است. رابطه نامشروع، به محبت و مؤدت متقابل آسیب جدی وارد می‌کند و زمینه را برای خیانت و تعدی طرف مقابل فراهم می‌سازد.

قرآن کریم آن گاه که صفات مردان و زنان مؤمن را برمی‌شمارد، در کنار سایر صفات ارزشمند مؤمنان، یکی از صفات آنان را حفظ عفت و پاکدامنی بیان نموده و می‌فرماید: «وَ الْحافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ» (احزاب: ۳۵)؛ مردانی که دامان خود را از آلودگی به بی عفتی حفظ می‌کنند، و زنانی که عفیف و پاکند.

آموزه های روایی نیز مردان و زنان مسلمان را به رعایت حریم ها توصیه نموده تا زمینه لغزش و افتادن آنان در دام گناه فراهم نشود (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج ۷۶، ص ۲۶). این توصیه ها در قالب های مختلف ذکر شده که در بحث «توصیه های جنسی اسلام در جامعه»، بدان ها اشاره خواهد شد.

از سوی دیگر، در قانون مجازات اسلامی، کیفر زن شوهردار (محصنه) که با مرد دیگری رابطه نامشروع دارد، یا مرد زن دار (محصن) که با زن دیگر رابطه نامشروع برقرار کرده است، ممکن است در صورت وجود شرایط خاص (ر.ک: خمینی، بی تا). تا رجم و سنگسار نیز معین شود. همین امر، اهمیت تکلیف مربوط به وفاداری و ارتباط آن با نظم عمومی را به خوبی نشان می‌دهد (کاتوزیان، ۱۳۸۲، ص ۱۶۲).

ب. مراقبت های لازم جنسی در ارتباط پدر و مادر با فرزندان و به عکس

در این رابطه، نیز در روایات نکات ارزشمندی وارد شده که این توصیه ها از زمان انعقاد نطفه تا سنین جوانی فرزند را دربر‌می‌گیرد.

مراقبت های لازم پیش از تولد

از جمله مراقبت ها و توصیه های مربوط به زمان انعقاد نطفه، می‌توان به این موارد اشاره کرد: منع از ازدواج با افراد ناپاک (نوری، ۱۴۰۸ق، ج ۱۴، ص ۳۸۹)، پرهیز از افکار و اندیشه ها و تخیلات نادرست به هنگام انعقاد نطفه (صدوق، ۱۳۸۵، ج ۲، ص ۵۱۵) و نیز با وضو بودن و بردن نام خدا و پناه بردن به خدا از شرّ شیطان، در زمان انعقاد نطفه (کلینی، ۱۴۰۷ق، ج ۵، ص ۵۰۱؛ صدوق، ۱۴۱۳ق، ج ۳، ص ۵۵۲).

همچنین سفارش شده: «به هنگام آمیزش بگو: به نام خدا. خداوندا! شیطان را از ما و فرزندی که قسمت ما می‌کنی دور فرما» (ابن شعبه حرّانی، ۱۳۸۲، ص ۱۲).

مراقبت های لازم پس از تولد فرزند

روایات اسلامی پس از تولد فرزند نیز سفارش های متعددی حول محور تقویت حیا و عفاف و کم کردن زمینه های تحریک جنسی فرزندان به والدین کرده است که در ذیل، به برخی از آنها اشاره می‌شود:

ـ رعایت آداب و اخلاق جنسی همسران در حضور فرزندان از دستورات مؤکد اسلامی، پرهیز از رابطه جنسی والدین در حضور فرزندان حتی در سنین شیرخوارگی آنان است؛ زیرا این امر می‌تواند زمینه انحراف جنسی فرزند را در بزرگسالی فراهم نماید.

تأثیر منفی این مسئله به حدی است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «قسم به کسی که جانم در دست اوست، اگر مردی با همسرش بیامیزد در حالی که در اتاق کودکی بیدار باشد و آنان را ببیند یا صدایشان را بشنود هرگز رستگار نخواهد شد؛ اگر پسر باشد یا دختر، به زناکاری آلوده خواهد شد» (کلینی،۱۴۰۷ق،ج۵، ص ۵۰۰).

ـ پیشگیری از رفتارهای تحریک کننده جنسی در خانواده نظیر لمس اندام تناسلی کودک (صدوق، ۱۴۱۳ق، ج ۳، ص ۴۳) و بوسیدن و بغل گرفتن دختر بچه نامحرم. در روایت آمده: «دختری که سنش به شش سالگی رسیده، پسر بچه او را نبوسد، و پسر بچه که از هفت سال گذشته است زن نامحرم را نبوسد» (همان، ص ۴۳۷).

در روایت دیگری آمده: احمد بن نعمان به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: «من دخترکی را نگهداری می‌کنم که با او خویشی ندارم و شش سال دارد. فرمود: او را بر زانو و دامان خویش منشان» (همان، ص ۴۳۶).

ـ تربیت صحیح جنسی فرزندان؛ نظیر: جداسازی بستر خواب فرزندان از ده سالگی، و در برخی روایات از شش سالگی (همان، ص ۴۳۶). پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «پسر بچه با پسر بچه و پسر بچه با دختر بچه و دختر بچه با دختر بچه زمانی که به ده سالگی رسیدند، بستر خوابشان از یکدیگر جدا شود» (همان).

آموزش دادن به فرزندان برای کسب اجازه از والدین برای ورود به اتاق آنها در اوقات خاصی از شبانه روز، از دیگر موارد تربیت صحیح جنسی فرزندان به شمار می‌رود.

آیه شریفه می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباس های (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای شماست، اما بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند)… و هنگامی که اطفال شما به سنّ بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند» (نور: ۵۸ـ۵۹).

همه این سفارش ها بیانگر آن است که پدر و مادر موظفند حتی المقدور از ایجاد زمینه های التهاب و تحریک جنسی فرزندان جلوگیری نمایند؛ زیرا بر اساس نقل برخی کارشناسان، «سه تا شش سالگی اوج کنجکاوی کودک در مورد مسائل جنسی است. در واقع، درک روابط جنسی و ثبت و ضبط تصاویر و صحنه های آن در ذهن، نه تنها مختص به دوره بلوغ نیست، بلکه مدت ها پیش از این دوره به صورت احساسات متفاوتی در نهاد کودک وجود دارد که ممکن است از نگاه پدر و مادر مخفی مانده باشد.

کودک در این سن متوجه بدن خود و تفاوت های جنسیتی می‌شود و حتی در این دوران به مقایسه اندام خود با والدین می‌پردازد. اگرچه ممکن است در این سن کودک تمایل جنسی نداشته باشد، اما بیدار شدن میل جنسی کاذب در او ممکن خواهد بود. لذت کودک از تمایلات جنسی در این زمان با لذت بزرگسالان متفاوت است و بیشتر جنبه کنجکاوی دارد که در صورت نبود کنترل، ممکن است دامنه دار شده و به عادات نامناسب جنسی تبدیل شود.

به همین دلیل است که در روایات متعدد اسلامی رعایت حریم در روابط زناشویی پدر و مادر و کنترل رفتارهای جنسی مطرح شده است. همچنین همبستری در جایی که کودک یا حتی نوزاد حضور دارد، نهی شده است و احتمال انحراف را برای چنین کودکانی پیش بینی کرده است» (salamatekhanevadeh.persianblog.ir).

ـ دقت پدر و مادر در نوع پوشش، سخن گفتن و رفتار با یکدیگر در محیط خانه: یکی از ویژگی های کودکان، به خصوص در سنین پیش از هفت سالگی، تقلیدپذیری از دیگران به ویژه والدین است.

از این رو، کودکان علاوه بر اینکه در این سنین در زمینه مسائل جنسی کنجکاو بوده و درصدد یافتن پاسخ برای سؤالات خود در این زمینه و سایر زمینه ها هستند، از نوع گفتگوی پدر و مادر، پوشش آنها و رفتارهای آنان الگوبرداری می‌کنند. بر همین اساس، پدر و مادر در مقابل فرزندان باید به شدت مراقب سخن گفتن با یکدیگر، شوخی کردن و… باشند. همچنین پوشش های نامناسب مادر و پدر در مقابل فرزندان می‌تواند زمینه ای برای آسیب پذیری فرزندان فراهم نماید.

ـ رعایت حدود و قیود در مراودات خواهر و برادر: امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمود: «مردی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و پرسید: ای رسول خدا! آیا برای ورود به خدمت مادرم زمانی که می‌خواهم نزد او بروم، اجازه بگیرم؟ حضرت فرمود: آری. آیا شاد می‌کند تو را که او را عریان ببینی؟ آن مرد گفت: نه. حضرت فرمود: پس از این از او اجازه بگیر. پرسید: ای رسول خدا! خواهرم مویش را در برابر من باز کند؟ حضرت فرمود: نه. گفت: چرا؟ حضرت فرمود: می‌ترسم که اگر چیزی از زیبایی هایش را برای تو آشکار سازد شیطان تو را متزلزل سازد» (بروجردی، ۱۴۲۲ق، ج ۲۵،ص۶۶۵؛ مجلسی،۱۴۰۳ق،ج۷۶، ص ۴۲).

از آن رو که با آغاز دوران نوجوانی، فعالیت غدد جنسی نیز آغاز می‌شود و به تدریج نوجوان را نسبت به جنس مخالف متمایل می‌سازد، توجه او به مسائل تحریک کننده جنسی بیشتر شده و گاه کوچکترین مسئله در این رابطه ذهن او را درگیر می‌کند. از این رو، مادر و خواهران در این سنین باید در مراوده با نوجوان حدود را مراعات نمایند. برای مثال، از پوشیدن لباس های محرک که ممکن است نوجوان را دچار آشفتگی ذهنی نماید خودداری کنند. همچنین ارتباط خواهر و برادر نیز بر اساس حدود و قیودی صورت گیرد تا زمینه هر گونه آسیب و انحراف را از بین ببرد.

ـ فراهم نمودن زمینه ازدواج فرزندان: یکی از مهمترین کارها در زمینه ساماندهی روابط دو جنس در جامعه و از بین بردن زمینه التهاب ها و انحرافات جنسی در جامعه، تسهیل ارضای مشروع و به موقع غریزه جنسی است که از طریق فراهم نمودن زمینه ازدواج به موقع امکانپذیر است و در برخی روایات نیز از حقوق فرزندان بر والدین شمرده شده است (طبرسی، ۱۴۱۲ق، ج ۲، ص ۴۰۶). بی تردید، رعایت این توصیه ها در خانواده سبب تقویت حیا و عفت در فرزندان شده و آنان را در مواقع حساس از خطر گرفتارشدن در دام انحرافات جنسی می‌رهاند.

۲-توصیه های اسلام در راستای تقویت حیا در جامعه

اگرچه زیربنای تربیت دینی در خانواده شکل می‌گیرد و خانواده در این زمینه اصلی‌ترین نقش را ایفا می‌کند، اما در صورتی که بستر اجتماعی تربیت، نامناسب و فسادانگیز باشد، چه بسا تربیت صحیح خانواده را نیز تحت الشعاع قرار داده و آن را ناکارآمد جلوه دهد.

از این رو، در سبک زندگی اسلامی تنها به تقویت حیا در خانواده بسنده نمی‌شود، بلکه بنیان های آن در زندگی اجتماعی نیز مدنظر قرار می‌گیرد. بر همین اساس، در این بخش به توصیه هایی که رعایت آنها در جامعه ضرورت دارد، اشاره خواهیم کرد. این توصیه ها در چند محور قابل بررسی است:

الف. پوشش مناسب زن و مرد در جامعه

در خطاب های دینی، اعم از آیات و روایات، به پوشش مناسب در مقابل نامحرم سفارش های مؤکدی وارد شده. اگرچه این خطابات بیشتر به زنان (ر.ک: نور: ۳۱؛ احزاب: ۵۹) به دلیل ظرافت بدنی آنهاست که زیبایی و جذابیت خاص آن باعث تهییج نامحرمان می‌شود، اما این بدان معنا نیست که مردها از این قاعده مستثنا هستند، بلکه مردها نیز بر اساس توصیه های دینی (ر.ک: مائده: ۲) و به مقتضای حکم عقل، موظف به رعایت حیا هستند که پوشش مناسب یکی از جلوه های حیا به شمار می‌رود.

بر همین اساس، آنان نیز همانند زنان باید از پوشش های تنگ و چسبان که در عرصه زندگی اجتماعی صحنه های ناخوشایندی به وجود می‌آورد، پرهیز نمایند.

ب. پرهیز از نگاه های هوس آلود

کنترل نگاه های هوس آلود، یکی از زمینه های تقویت حیا در جامعه است و به گفته برخی نویسندگان، «سنگ بنای بسیاری از روابط نامشروع، یک نگاه شهوت آلود است؛ چراکه نگاه شهوانی و به تعبیر دیگر، نگاه خیره و متمرکز بر چهره زیبای زن، قوه لذت جوی مرد را بیدار می‌کند و ذهن شروع به تصویرسازی نموده و ویژگی های ظاهری فرد موردنظر را به سرعت در مغز می‌پروراند؛ حالت راه رفتن، نمای چشم، لب، اندام، لباس و… و یک تصویر کامل از خصوصیات پیدا و پنهان زن به مغز مخابره شده و مغز مانند رایانه آنها را به هم پیوند می‌دهد و تصویر موردنظر او را می‌سازد.

در این حالت، فرد بیننده با آنچه می‌بیند تماس بدنی ندارد، ولی ذهن در دنیای خیالات خود می‌تواند با آنچه چشم دیده هر طور که بخواهد رابطه برقرار کند. در چنین حالتی، ذهن انسان دچار اشتغال ناخواسته، و حواس، اندکی دچار اختلال می‌شود و در دنیای اوهام و خیالات خود هر گونه بهره وری را از او می‌نماید و در عالم خارج درصدد نزدیک شدن به او برمی‌آید؛ در صورتی که در خارج زمینه گناه برای او فراهم باشد از آن نیز دریغ نمی‌نماید» (غلامی، ۱۳۸۱، ص ۱۱۲ـ۱۱۴).

اینجاست که یک نگاه شهوت آلود می‌تواند زمینه فلاکت و تباهی فرد را فراهم آورد. از این رو، در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) می‌خوانیم: «نگاه بعد از نگاه تخم شهوت را در قلب می‌پاشد و همان کافی است که بیننده را به فتنه بکشاند» (صدوق، ۱۴۱۳ق، ج ۴، ص ۱۸). زیرا نگاه هوس آلود به مرد یا زن نامحرم، تیری از تیرهای شیطان است (همان) و تخم شهوت را در دل می‌کارد (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج ۱۴، ص ۳۲۵) و چه بسیار انحرافات و جنایت هایی که به واسطه یک نگاه اتفاق افتاده است.

از این رو، قرآن کریم زنان و مردان مؤمن دستور می‌دهد نگاه خود را حفظ کنند: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یحْفَظُوا فُرُوجَهُم… وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُن» (نور: ۳۰ـ۳۱)؛ ای رسول ما! مردان مؤمن را بگو تا چشم ها (از نگاه ناروا) بپوشند… ای رسول! زنان مؤمن را بگو تا چشم ها (از نگاه ناروا) بپوشند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند.

از آن رو که بیشترین مؤلفه های جنسی برای مردان از طریق چشم دریافت می‌شود و بر اساس یافته های پژوهشی، مردان «راست مغز» یا به عبارتی، «بینایی» هستند و زن ها «چپ مغز» یا به عبارتی، «گفتاری ـ کلامی»، پسرها بیشتر تصاویر را دوست دارند و دخترها، بیشتر به داستان های رمانتیک علاقه مندند (طیبی، ۱۳۹۱). از این رو، آیه شریفه، ابتدا مردان را مورد خطاب قرار داده است، اما در بحث پوشش مناسب، مخاطب آیات قرآن، زنان هستند که علت آن در قسمت قبل بیان شد.

ادامه دارد…