الجزایر

جغرافیا

الجزایر کشوری در شمال قاره آفریقا است که از شرق با تونس و لیبی، از غرب با مراکش، از جنوب غربی با موریتانی، از شمال با دریای مدیترانه و از جنوب با نیجر و مالی مرز مشترک دارد. مساحت آن حدود ۲،۳۸۱،۷۴۱ کیلومتر مربع است و بزرگترین کشور آفریقا به شمار می‌آید پایتخت این کشور، شهر الجزیره، و دیگر شهرهای بزرگ آن، قسنطنیه، وهران، باتنه و عنابه است.

تاریخچه

الجزایر در قرن هفتم قبل از میلاد توسط فنیقی‌ها که عرب و از کنعان بودند، در امتداد شهر قرطاج تونس ایجاد شد. در ۴۲ قبل از میلاد تحت سلطه رومن‌ها قرار گرفت که سلطه آنها حدود سیصد سال بطول انجامید.

این سرزمین در سال ۶۴۷ میلادى به تصرف مسلمانان در آمد و به کشورى اسلامى تبدیل شد در دوران اسلامی حکومت‌های متعددی در الجزایر حکمرانی کردند که می‌توان به رستمیه، ادریسیه، اغالبه، فاطمیون، الزیریه، الحمادیه، موحدیه و الزیانیه اشاره داشت. این کشور ازسال ۱۵۱۸ تا ۱۸۳۰ تحت سلطه دولت عثمانی قرار داشت و از سال ۱۸۳۰ به استعمار فرانسه درآمد و بدنبال یک مبارزه خونین و طولانی، سرانجام در سال ۱۹۶۲ به استقلال دست یافت.(۱)

سیاست

الجزایر در سال ۱۹۶۲م/۱۳۴۱ش استقلال یافت. احمد بن‌بلا به عنوان نخستین رئیس جمهور الجزایر، از سال ۱۹۶۲م/۱۳۴۱ش تا ۱۹۶۵م/۱۳۴۴ش در رأس دولت قرار گرفت. وی از سال ۱۹۵۴م/۱۳۳۳ش از سازمان‌دهندگان قیام مردم الجزایر علیه استعمارگران فرانسوی و از بنیان‌گذاران «جبهه آزادیبخش ملی» الجزایر بود.

در سال ۱۹۹۰م/۱۳۶۹ش حزب اسلامی «جبهه نجات اسلامی» در انتخاباتی آزاد به قدرت رسید ولی ارتش وارد عمل شد و انتخابات را باطل و گروه‌های اسلام‌گرا را غیرقانونی اعلام کرد جبهه نجات به مقابله مسلحانه با این اقدام ارتش پرداخت که به جنگ داخلی منجر شد و ۲۰۰ هزار کشته برجای گذاشت.

در ۱۹۹۹م/۱۳۷۸ش عبدالعزیز بوتفلیقه، رییس جمهور الجزایر شد که تا ۲۰۱۹م/۱۳۹۸ش ادامه داشت.(۲) پس از او عبدالمجید تبون، نخست وزیر سابق، در انتخابات ریاست جمهوری انتخاب شد.(۳)

۹۹ درصد از جمعیت الجزایر، مسلمانان و بقیه عمدتاً مسیحی و یهودی هستند.(۴)

پیشینه اسلام

در سال ۲۷ق، اسلام توسط «عقبه بن نافع» وارد شمال آفریقا شد. مسلمانان پس از فتح مصر، به سوی غرب و سواحل غربی آفریقا حرکت کردند. در دوران میانه اسلامی این منطقه به سه بخش تقسیم می‌شد: مغرب ادنی یا افریقیه که پایتخت سیاسی آن قیروان بود و لیبی، تونس و بخش‌هایی از شرق الجزایر فعلی را در بر می‌گرفت. مغرب اوسط که کشور الجزایر کنونی به مرکزیت تلمسان را در بر می‌گرفت. مغرب اقصی که کشور مغرب یا مراکش کنونی و موریتانی را باید بر آن منطبق دانست.(۵)

با ورود اسلام موج دولت‌سازی و شکل‌گیری تمدن اسلامی وارد مناطق شمال آفریقا شد. در این دوران مذهب مالکی از قرن ۸ میلادی به تدریج در سراسر شمال آفریقا گسترش یافت. از قرن ۱۲ میلادی نیز صوفی‌گری در شمال آفریقا نهادینه شد و دولت‌هایی همچون مرابطون، موحدون و فاطمیون رشد و گسترش پیدا کرد.(۶)

پیشینه تشیع

ساکنان نخستین شمال آفریقا و از جمله الجزایر، آمازیغ‌ها یا بربرها بودند که از دوستداران اهل بیت به شمار می‌آمدند. اندکی پس از ورود اسلام به آفریقا، چند نفر از سرداران اسلام از جمله «موسی بن نصیر» فتوحات را در این سرزمین و از جمله الجزایر ادامه دادند. گفته‌اند موسی بن نصیر و پدرش از دوستداران اهل بیت بوده‌اند.

منطقه افریقیه و از جمله الجزایر به مدت پنج قرن (از اواخر قرن دوم تا اواخر قرن هفتم) منطقه نفوذ و گاه حاکمیت دوستداران اهل بیت بوده است. در دوره حکومت رستمیه (۷۷۶-۹۰۸م) که توسط فردی ایرانی الاصل به نام عبدالرحمان بن رستم پایه گذاری شد مذهب شیعه به طور جدی در الجزایر حضور داشت. حکومت‌های ادریسیان، فاطمیان و موحدون توانستند محبت اهل بیت را در این مناطق گسترش دهند.(۷)

تشیع در دوره معاصر

در دهه‌های اخیر، حضور مهاجران شیعی از عراق، سوریه و لبنان در این کشور سبب گسترش این مذهب میان مردم الجزایر شده است. گفته می‌شود با انتقال مذهب شیعه به این کشور از سوی مدرسان و فعالانی که از عراق، سوریه و لبنان به الجزایر رفته‌اند، این مذهب در بخش‌های گسترده‌ای از جامعه الجزایر به طور پنهان در حال گسترش است.(۸)

هرچند حضور شیعیان در الجزایر آشکارا از سوی سه مؤسسه فرهنگی شیعی با نام‌های غدیر، البصائر و التواصل اعلان شده است‌، ناظران معتقدند هنوز در کشورهای شمال آفریقا به ویژه الجزایر، این مسئله حالتی پنهان دارد و این پدیده را تنها می‌توان در برخی از استان‌ها و شهرها همچون الجزایر (پایتخت‌)، باتنه‌، سطیف‌، تیارت و سیدی بلعباس ملاحظه کرد.(۹)

در این کشور تنها تشکل و یا مجموعه منتسب به شیعیان که به صورت علنی در کشورالجزایر فعالیت دارد جمعی از شیعیان استان “تبسه” الجزایر هستند که فعالیت آنان صرفا به انتشار مجله اینترنتی “شیعه تبسه” در زمینه تبلیغ تشیع، محدود می‌شود.(۱۰)

در عین حال عشق به اهل بیت پیامبر اسلام در نزد الجزایری‌ها کمتر از عشق آنان به صحابه پیامبر نیست. پژوهشی که در سال ۱۹۵۸ صورت گرفت نشان داد که پس از نام محمد، نام‌های علی، حسن (ع) و حسین (ع) در میان مردان الجزایری و نام فاطمه در میان زنان الجزایری، متداول‌تر از دیگر نام‌ها است.(۱۱)

حرکت‌های افراطی برخی گروه‌های سلفی در این کشور و فرافکنی آنها بر علیه آداب وسنن شیعیان بخصوص در زمینه عزاداری امام حسین، از مهمترین مشکلات شیعیان این کشوراست.

جمعیت شیعیان

شیعیان در برخی شهرها و ایالت‌های الجزایر مانند الجزیره (پایتخت)، باتنه، تبسه، خنشله، تیارت، سیدی بلعباس، بلکور، واد قریش، العناصر، بجادیه، تیزوزو، جیجل، وهران و البلیده حضور دارند.(۱۲) آمارهایی که از تعداد آنها منتشر شده به شرح زیر است:

مراکز شیعی

موسسه فرهنگی الغدیر

موسسه فرهنگی البصائر

موسسه فرهنگی التواصل(۱۳)

شخصیت‌های شیعی

دکتر رشید بن عیسی:‌ او بین سالهای ۱۹۶۹-۱۹۷۱م دبیرکل وزارت آموزش‌های اساسی الجزایر بوده و به زبان‌های عربی، فرانسوی، انگلیسی، بربری، فارسی، عبری و روسی مسلط است. رشید در بیش از دویست همایش (در موضوعات گوناگون به ویژه موضوعات دینی و فرهنگی و سیاسی) مشارکت فعال داشته است.(۱۴)

محمد عامری: مدیر سایت «شیعه الجزائر»

عبدالباقی قرنه: او در سال ۱۹۸۷م در سوریه شیعه شد و سپس به ایران مهاجرت کرد و به تالیف کتاب‌های اعتقادی و اجرای برنامه‌های اعتقادی در شبکه الکوثر پرداخت. برخی از تالیفات او عبارتند از: قراءه فی سلوک الصحابه، الوهمی والحقیقی فی سیره عمر بن الخطاب، المغیره بن شعبه، معاویه.(۱۵)

عاشورا در الجزایر

مزار سیدی الهواری ـ شهر وهران در الجزایر

بسیاری از الجزایری‌ها در روز عاشورا به زیارتگاه‌هایی همچون مرقد “سیدی الهواری” و “سیدی الحسنی” در شهر وهران می‌روند و در این اماکن به تضرع و درخواست شفاعت می‌پردازند. در کوه منقاس در شهر سطیف نیز مکانی به نام محل رد پای امام علی(ع) وجود دارد که شیعیان در روز عاشورا در آنجا گردهم می‌آیند. هیچ سندی دال بر اینکه امام علی (ع) در طول تاریخ در این منطقه حضور یافته است، وجود ندارد.

روز عاشورا در الجزایر تعطیل رسمی است و این تعطیلی از دوران “احمد بن بلا ” آغاز شده است. تعطیلی روز عاشورا در الجزایر نه به خاطر واقعه عاشورا بلکه به دلیل وقایع تاریخی از جمله عبور حضرت موسی(ع) از رود نیل، نابودی فرعون و یارانش و نجات حضرت نوح(ع) و یارانش از غرق شدن است. برخی از الجزایری‌ها اعتقاد دارند روز عاشورا یک روز استثنایی است و نباید در این روز اقدام به خرید کالای خاصی کرد و برخی دیگر نیز اعتقاد دارند که زکات و صدقه را باید در این روز به دیگران داد. (۱۶)

هم اکنون در مناطقی از این کشور مانند شهرک های تابع استان وهران، در ماه محرم، مجالس حسینی برگزار می‌شود.(۱۷)

پی نوشت ها

1. سفارت جمهوری اسلامی ایران در الجزیره
2. آنلاین، «مرده ای که نفس می کشد و کشوری که از بهار عربی جا ماند»
3. خبرگزاری مهر، «انتخابات ریاست جمهوری الجزایر»
4. روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.
5. عبدالله ناصری طاهری، مقدمه‌ای بر تاریخ مغرب اسلامی، ص۳
6. ورود اسلام به آفریقا؛ بازخوانی سیاسی – اجتماعی، هاشمی نسب،سید سعید، پژوهش‌های منطقه‌ای، ش۹، ص۹۹-۱۰۰
7. اطلس شیعه، ص۵۵۴.
8. پورتال اهل بیت (ع)
9. پایگاه جامع اطلاع رسانی رهیافتگان به مکتب اهل بیت
10. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
11. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
12. گنجینه مجمع، شماره ۱۸ و ۱۹، ص۳۷.
13. پورتال اهل بیت (ع)
14. التشیع فی افریقیا، ص۶۷۵.
15. مرکز الابحاث العقائدیه
16. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
17. گنجینه مجمع، شماره ۱۸ و ۱۹، ص۳۷.