اسرار قربانی و حلق در مراسم حج

یکی از اعمال، منی در مراسم حج، «قربانی» است، حاجی پس از رمی جمره عقبه به قربانگاه رفته و شتر یا گاو و یا گوسفندی را قربانی می کند. همچنین بعد از قربانی، حاجی عمل حلق یا تراشیدن سر را انجام داده و یا اگر حج اول او نباشد مقداری از موی سر خود کوتاه می کند. این دو امر که در حج از واجبات به شمار می آیند نیز دارای اسراری است که در این مقاله کوتاه به آن پرداخته شده است.

اسرار قربانی

قربانی در ظاهر، کشتن و ذبح یک حیوان در منی است، ولی در واقع و حقیقت، دارای اسراری است که ما به برخی از آنها اشاره می کنیم:

۱. قربانی حیوان اشاره به قربانی و ذبح حیوانیت انسان دارد؛ یعنی به انسان می آموزد که باید برای رسیدن به کمال انسانی، نفس حیوانی خویش را در همینجا بکشد و قصد کند که دنبال هوا و هوس نفس نرود و در قیامت خود را از آتش جهنم نجات بدهد. امام سجّاد(علیه السلام) فرموده است: «اِذا ذَبَحَ الحاجُّ کانَ فِداهُ مِنَ النّارِ»[۱] یعنی: «هرگاه حاجی حیوانی را ذبح کند از آتش نجات می یابد».

در واقع، قربانی درسی است که حضرت ابراهیم (علیه السلام) به امر خداوند برای انسانها به یادگار گذاشت. ابراهیم (علیه السلام) وقتی به ذبح اسماعیل مأمور شد بدون هیچ تردیدی به جانب خداوند رفت و از پیروی هوا و هوس پرهیز نمود و جگر گوشه خودش را برای تقدیم به خداوند، آماده قربانی کرد.

امام سجّاد(علیه السلام) به «شبلی» می فرماید: «آیا هنگام قربانی، نیت کردی که حنجره طمع را ذبح می کنی؟ و آیا نیت کردی که با این عمل از سنّت ابراهیم (علیه السلام) پیروی می کنی که پسرش و میوه قلبش و گُل سرسبدش را برای خداوند قربانی نمود؟»

او گفت: نه.

امام سجّاد(علیه السلام) فرمود: «پس تو قربانی نکرده ای».[۲]

۲. قربانی، نموداری از انفاق و دستگیری مساکین است. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

«إِنّما جَعَلَ اللَّه هذَا الأضْحی لِتَتَّسِعَ مَساکِینَکُمْ مِنَ اللَحْمِ فَاطْعِمُوهُمْ»[۳] یعنی: «خداوند قربانی را تشریع نموده است تا تهیدستان مسلمان دسترسی به گوشت داشته باشند، لذا شما قربانی خود را به نیازمندان بدهید».

۳ . قربانی، فدیه ای برای رهایی از گناهان است. از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: فلسفه تشریع قربانی چیست؟ آن حضرت فرمود:

«أَنَّهُ یَغْفِرُ لِصاحِبِها عِنْدَ أَوَّلَ قَطْرَهٍ تَقْطُرُ مِنْ دَمِها إلی الأَرْضِ»[۴] یعنی: «کسی که قربانی می کند، هنگامی که اولین قطره از خون قربانی به زمین برسد، گناهانش بخشیده می شود».

حلق یا تقصیر

پس از قربانی، باید سر را تراشید و یا مقداری از ناخن یا موی خود را گرفت.[۵] و با انجام این عمل، تمام محرمات احرام بر محرم حلال می شود، بجز بوی خوش و زن.

در گذشته سرّ «تقصیر» را بیان کردیم و در اینجا دوباره آن را یادآوری می کنیم. سرّ عمل حلق و یا تقصیر این است که وقتی انسان موفق به انجام حج می شود و برای توّلدی دوباره و کسب روحی خالی از هر گناه به نزد خداوند پناه می آورد، ابتدا با وجودی ظلمانی بر خداوند وارد می شود و خداوند در این مدت، او را از استفاده بعضی نعمات محروم می کند. پس از انجام اعمال حج، آن وجود ظلمانی، تبدیل به وجود نورانی می شود و به تعبیر دیگر، قبل از اعمال حج، نفس انسانی در خدمت شیطان و مهمان او بود، ولی پس از انجام اعمال حج نفس او مهمان خداوند شده و تبدیل به وجودی نورانی می شود. حلق و یا تقصیر، علامت آن تبدیل و میهمانی خداوند است.

پی نوشت:

[۱] . المحاسن، ج ۱، ص ۶۷.

[۲] . مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص ۱۷۱.

[۳] . علل الشرایع، ج ۲، ص ۴۳۷.

[۴] . علل الشرایع، ج ۲، ص ۴۳۸.

[۵] . برای کسانی که سفر اولشان است، «حلق» معیّن است.

منبع: مرکز اطلاع رسانی الغدیر (گوشه ای از «اسرار حج» نویسنده : عباسعلی زارعی سبزواری)