ازدواج با محارم یا خویدوده در آیین زرتشت

ازدواج با محارم یکی از مسائلی است که در میان پیروان آیین زرتشت جلب توجه می کند. آیین زردتشت منسوب به زرتشت است. در مورد تاریخ پیدایش زرتشت اختلاف آراء و روایات تاریخی به قدری شدید است که اصلاً نمی ‎شود بین آن ها جمع کرد این اقوال از ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تا ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد دور می ‎زند. امّا بر اساس نظریه مشهور، وی در سال ۶۶۰ قبل از میلاد به دنیا آمد و در ۶۳۰ قبل از میلاد (در سن ۳۰ سالگی) به پیامبری مبعوث شد. وی در سال ۵۸۳ ق. م در سن ۷۷ سالگی در آتشکده‎ای در بلخ (افغانستان) توسط لشکر قومی مهاجم به شهادت رسید.^[۱]

در اینکه زرتشت پیامبر بوده است یا خیر بین دانشمندان اختلاف وجود دارد. به هر حال در قرآن مجید هیچ جا سخنی از زرتشت و پیامبری او و یا کتاب اوستا که منسوب به اوست نیامده است. لکن تنها یک بار لفظ «مجوس» در قرآن آمده است و واژه المجوس در زبان عربی به زرتشتیان اطلاق می‎ شود. آیه هفدهم سوره حج آن ها را در کنار پیروان ادیان دیگر قرار داده، می ‎فرماید: «ان الذین آمنوا و الذین هادوا والصابئین والنصاری و المجوس والذین اشرکوا ان الله یفصل بینهم یوم القیامه: آنان که ایمان آوردند و آنان که یهودی شدند و صابئان و نصاری و مجوس و آنان که شرک ورزیده ‎اند، خداوند روز قیامت میان آنان حکم می‎کند.»

اما مجوس دارای پیامبر بوده است. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) شده که فرمود: مجوسیان پیغمبری داشتند که او را کشتند و کتابی نیز داشتند که آن را سوزاندند. پیغمبر آنان کتاب خود را بر روی دوازده هزار پوست گاو نوشته بود.^[۲]

به هر حال آیین زرتشت ممکن است یکی از فرقه های آیین مجوس باشد و به این اعتبار از ادیان الهی محسوب گردد.

یکی از بدعت ‌های بسیار معروفی که در ایران باستان رواج داشت و موبدان آن را به اصل دین زرتشت نسبت می ‌دادند، خویدوده یا ازدواج با محارم بود. تقریبا همه متون مفصل پهلوی که ناظر به احکام دینی دوره ساسانی هستند، ازدواج با محارم را تحسین کرده و از ثواب زیاد آن و اینکه کمر اهریمن را می ‌شکند سخن گفته ‌اند. در کتاب دین کرد، به تفصیل علل دینی، عقلی و طبیعی آن توضیح داده می ‌شود. در اوستا به‌این نوع ازدواج اشاره شده‌است.[۳]

در دورۀ هخامنشیان، کمبوجیه یکی از پادشاهان متهم به‌این بدعت گذاری است. در کتیبه ‌های مربوط به دوره‌ های اشکانی و ساسانی، برخی شاهان اشاره می ‌کنند که ملکه آن ها خواهر آن ها نیز هست.[۴] اردشیر، موسس سلسله ساسانی با دخترش دینَک خویدوده می ‌کند و دخترش، همسر و شهبانوی او می ‌شود. شاپور پسر اردشیر نیز با دختر ارشدش آذرناهید ازدواج می ‌کند.[۵] کردیر، روحانی بزرگ ساسانی در کتیبه ‌ای که بر کعبه زرتشت دارد، در جملۀ ۴۵ می ‌نویسد: «بسیار ازدواج ها میان محرمان برقرار نمودم».[۶]

ازدواج با محارم یا خویدوده یکی از برترین اعمال ثواب در آیین زرتشت شمرده می ‌شد. طبق گزارش متون پهلوی، زرتشت از اهورامزدا پرسید: «کسی که مرد را از خویدوده کردن باز دارد چه عقوبتی دارد؟ هرمزد داد زد: جای او در دوزخ است.»[۷]

رسم ازدواج با محارم پس از ورود اسلام به ‌ایران، و به مرور زمان از بین رفت. در متنی پهلوی که در حدود قرون دهم هجری نگارش یافته آمده ‌است: «اگرچه مردم از خویدوده برگشته‌اند اما نمی بایست باز می گشتند.»[۸]

سوالات ما

۱. با وجود اینکه جواز ازدواج با محارم به زرتشت منسوب نیست چرا زرتشتیان این عمل را به آیین زرتشت نسبت می دهند؟

۲. آیا وجود ازدواج با محارم در متون زرتشتی دلیل بر این نمی شود که آموزه های این آیین مورد دستبرد قرار گرفته و تحریف شده است؟

۳. با وجود این آموزه و امثال آن چه اعتباری برای متون زرتشتی باقی می ماند؟

۴. در خویدوده و ازدواج با محارم چه چیزی وجود دارد که عامل آن به بهشت رفته و بازدارندگان از خویدوده وارد دوزخ می شوند؟

نویسنده: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۶۳، (سمت، مؤسسه فرهنگی طه و مرکز جهانی علوم اسلامی، چ اوّل، بهار ۱۳۷۹).

[۲] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۹۶، چاپ جدید تهران، ج ۱۵، ص ۱۲۶، چ آل البیت.

[۳] . ویسپرد، کردۀ ۳ بند ۳ و یسنا ۱۲ بند ۹.

[۴] . کریستین ­سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ص۲۳۴، ترجمۀ رشید یاسمی، نشر صدای معاصر، تهران، ۱۳۷۸.

[۵] . لوکونین، ولادیمیر گریگورویچ، تمدن ایران ساسانی، ص۴۸ و ۱۰۸، ترجمه عنایت الله رضا، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۸۴.

[۶] . هاشم رضی،. رضی، هاشم، وندیداد(۲جلدی)، ص۳۳، تهران، بهجت، ۱۳۸۵ش.

[۷] . همان، ص۵۰۲.

[۸] . رضی، وندیداد: ۴۹۸ تا  ۴۹۹.