ارتباط با یکدیگر (کودک و نوجوان)-۳

صحبت کردن

از حرف های نامفهوم گرفته تا جمله های ادبی

شیوه حرف زدن صحیح و واضح، بهترین کارت ویزیتی است که شما می‌توانید همراه فرزند خود کنید. آنچه که در ارتباط کلامی مهم است، چگونه حرف زدن است. رعایت قواعد دستوری آهنگ صدا و تلفظ صحیح کلمات، همه قسمت کوچکی از مسائل تربیت کودک را تشکیل می‌دهند، به حرف زدن بچه های کوچک توجه کنید و نگذارید که کلمه ها را جویده جویده یا نامفهوم ادا کنند.

به آنها یادآوری کنید که تلفظ غلط کلمه ها از نظر مخاطب ناخوشایند است و اثر بدی بر او می‌گذارد. به علاوه، کودکی که درست حرف می‌زند، مجبور نمی‌شود حرفش را دوباره تکرار کند و کسی حرف او را نشنیده نمی‌گیرد، بد حرف زدن، اعتماد به نفس فرد را کاهش می‌دهد. پس اگر کودک کلمه ای را اشتباه می‌گوید، با صبر و حوصله از او بخواهید که آن را آنقدر تکرار کند تا درست ادا کردن را یاد بگیرد.

اگر احساس کردید که کودک شما در صحبت کردن مشکل اساسی دارد، با دکتر کودکان مشورت کنید و او را نزد یک ” گفتار درمان” ببرید. بیشتر این گونه اختلالات قابل درمان هستند. با کودکان پیش دبستانی می‌توان با این روش تمرین کوچکی در خانه انجام داد؛ بگذارید کودک چند جمله بیان کند و شما صدای او را ضبط کنید.

شاید کودک هنگام شنیدن صدای خود، اول کمی خجالت بکشد؛ ولی سپس خودش به سرعت متوجه ایرادش در حرف زدن می‌شود و سعی می‌کند آن را اصلاح کند. یکی از اختلالات مهم و دیرگذر گفتاری، لکنت زبان است که هرچه زودتر برای درمان آن اقدام شود، نتیجه بهتری خواهد داد. در این مورد؛ به هر حال باید با یک گفتار درمان مشورت کنید. و اما چه نوع گویشی مناسب است؟

هر کسی باید هم با گویش ادبی و هم عامیانه، آشنا باشد؛ ولی گویش عامیانه نیز سبک هایی دارد. گاه به شدت آمیخته با کلمات دست و پا شکسته بیگانه است و گاه آمیخته با اصطلاحات و کلمات ساخته شخصیت های محبوب تلویزیونی، یا ابداعی گروهی خاص است؛ کلمه هایی بی محتوا که در یک دوره زمانی باب می‌شوند و سپس به فراموشی سپرده می‌شوند.

این نوع گویش به شدت به زبان ما لطمه می‌زند و نباید مورد حمایت اعضای خانواده قرار بگیرد. در عوض هرچه کودک با گویش ادبی آشناتر باشد، بهتر می‌تواند از عهده مکاتبات رسمی برآید و در صورت لزوم رسمی صحبت کند. در بسیاری از شغل ها گویش فرد نقش مهمی ایفا می‌کند و این گویش، از شیوه گویش خانواده نشأت می‌گیرد.

کلمه های ناسزا و “قلّک”

تا وقتی کودک در خانه می‌ماند، کنترل او در دست پدر و مادر است. هر چه بزرگتر می‌شود، هم تغذیه او و هم قدرت کلامی اش بهتر می‌شود؛ ولی همین که وارد مهد کودک و مدرسه می‌شود، پدر و مادر را شگفت زده می‌کند. فشار گروهی سبب گفتن سخنان خشن و لحن تند کودک می‌شود و خود او ممکن است بر این گونه گویش دامن بزند و الگوی کودک دیگر می‌شود.

شما نمی‌توانید حرف زدن او را در بیرون از خانه کنترل کنید؛ ولی می‌توانید از ورود کلمه های ناسزا به خزانه لغات خانوادگی خود جلوگیری کنید. یک راه این است که به کودک خود توضیح دهید که معنی هر فحشی چیست و چرا ناخوشایند است و می‌تواند انسان های دیگر را ناراحت کند یا به آنها آسیب برساند. بهتر است که به بعضی از این کلمه ها اصلاً اشاره نکنید.

مشکل با توضیح درباره آنها و درکشان تمام نمی‌شود؛ چون کودک از شرایط غیرعادی و فتنه جویانه ای که به وجود آورده و دیدن شگفت زدگی شما لذت می‌برد؛ بنابراین باید برای او حد و مرزی قائل شوید و به طور آشکار این حدود را برای او معلوم کنید. می‌توانید از یک قلّک کمک بگیرد و هرگاه کلمه های خاصی از زبان او شنیدید، مقداری از پول تو جیبی او را در قلک بیندازید.

در زمانی که او با ادب است، قلک را فراموش کنید و در زمان استفاده از کلمه های زشت، آن را فعال کنید. می‌توانید صحبت کردن خشن یا همراه با کلمه های ناخوشایند را در خانه و با شخص شما، قدغن کنید و هربار که کودک این قانون را زیر پا گذاشت، به او تذکر بدهید. به هیچ وجه کوتاه نیایید تا او بفهمد که این شیوه سخن گفتن پسندیده نیست.

در دراز مدت کودک خود به خود خزانه واژگان خانواده را می‌آموزد و سعی می‌کند که در چارچوب آنها صحبت کند. البته استفاده نکردن از کلمه های رکیک در خانه یا در حضور شما به این معنی نیست که آنها را فراموش کرده یا هرگز از آنها استفاده نخواهد کرد؛ ولی دست کم می‌فهمد که جای گفتن آنها در خانه نیست و افراد خانواده این کلمه ها را ناپسند می‌دانند.

نوشتن نامه، فکس، ایمیل، پیام کوتاه: هر نوع نوشتنی

امروزه همه بچه ها از ضرورت نوشتن آگاه هستند؛ زیرا هرکسی که بخواهد از وسایل ارتباطی جدید مانند ایمیل و ارسال پیام کوتاه استفاده کند، باید بتواند بنویسد ( و بخواند)، با توجه به این امکانات، امکان غلط گیری سریع وجود دارد. البته برای کودکانی که به یکی از زبان های لاتین تسلط دارند، این راه مناسبی برای تمرین نوشتن است؛ ولی برای کودکان ایرانی که فارسی را با حروف لاتین و حتی به زبان محاوره ای می‌نویسند، امتیازی به شمار نمی‌رود. پس باید به دست نوشته های آنها بها بدهیم، آنها را به نوشتن تشویق و اشتباه هایشان را اصلاح کنیم.

نامه نگاری صحیح

خصوصی ترین و مؤدبانه ترین نوع ارتباط نوشتاری، هنوز هم نامه است؛ به خاطر همین، باید بچه ها را با این سبک آشنا کرد. در مورد کودکان سال های اول دبستان می‌توان با نوشتن چند جمله برای تشکر یا تبریک تولد یک دوست آغاز کرد و سپس آنها را به فرستادن کارت پستالی برای یکی از بستگان یا دوستان تشویق کرد. برای نوشتن نامه چند قانون وجود دارد که عبارتند از:

نام و نشانی گیرنده باید در سمت راست یا وسط پاکت نامه نوشته شود. اگر گیرنده بزرگسال باشد، قبل از نام او باید از کلمه خانم یا آقا استفاده شود و اگر دارای درجه علمی مانند استادی یا دکتراست، ادب حکم می‌کند که عنوان او را قبل از نامش بنویسید، مثلاً: خانم دکتر …

در مورد گیرنده خردسال، به میل فرستنده بستگی دارد که چگونه او را خطاب کند. قسمت بالا و جای چسباندن تمبر در سمت راست پاکت است و کمی زیر آن محل نوشتن نام و نشانی گیرنده که می‌تواند در چند سطر و زیر هم نوشته شود. نام و نشانی فرستنده نیز در پشت پاکت نوشته می‌شود. در مورد پاکت های بزرگ، می‌توان آن را در گوشه سمت چپ پاکت نوشت.

هیچ وقت به جای فرزند خود، نشانی کسی را روی پاکت ننویسید؛ حتی اگر منظورتان فقط سرعت دادن به کار باشد، در این صورت او در برابر نامه، کمتر احساس مسئولیت می‌کند. به علاوه در آینده، همیشه این کار را به شما محول خواهد کرد یا بدون کمک شما انجام نخواهد داد.

برای او توضیح دهید که در آینده باید برای استخدام در بیشتر مشاغل، بتواند شرح حالی از خود یا تقاضانامه ای بنویسید و هرچه در این دوران خودکفاتر شود، آن روزها راحت تر خواهد بود. اگر یک کودک کلاس دومی از نوشتن نامه ابزار ناتوانی کند یا نامه ای پر غلط بنویسد، گیرنده نامه تعجب نمی‌کند؛ ولی وقتی یک نوجوان ۱۶ ساله در نامه نگاری مشکل داشته باشد، خواننده نامه به سرعت در مورد سواد او قضاوت می‌کند.

یکی از دلیل هایی که نوجوانان ترجیح می‌دهند بیشتر برای هم ایمیل بفرستند و نامه ننویسند، این است که شکل و قالب ایمیل نویسی برای آنها مشخص است جمله ها می‌توانند کوتاه و به زبان محاوره ای باشند و پاسخ به فاصله کمی به دست فرستنده می‌رسد؛ به خاطر همین باید مواظب باشید که این آفت مانع از نوشتن صحیح و گویش فارسی سلیس فرزندتان نشود.

همین نکته در مورد SMS یا پیام کوتاه نیز صدق می‌کند. این سیستم باید جایگزین صحبت های تلفنی کوتاه شود و نه یک برنامه. اگر برای نقل یک خبر کوتاه از آن استفاده شود، قابل قبول است؛ ولی نباید جای نامه های تشکرآمیز را بگیرد، این پیام ها هم مانند تلفن همراه می‌توانند به ارتباط افراد از نزدیک لطمه بزنند و آن را کاهش دهند و آنها را به کار برد جمله های تلگرافی و ناقص عادت بدهند.

لحن خوب تلفنی

صحبت کردن تلفنی هم، آدابی دارد. صدا از پشت تلفن، جور دیگری به گوش می‌رسد. صدای بچه ها مانند بزرگسالان و پسرها مانند دخترها و … برای این که کسی با کسی عوضی گرفته نشود، بهتر است هر کسی در آغاز گفت و گو، خود را معرفی کند، بچه ها می‌توانند خود را با نام کوچک و نام فامیل معرفی کنند و بزرگسالان تنها با نام فامیل. این کار به رعایت حدود افراد خانه نیز کمک می‌کند.

گفتن فقط یک ” الو” مؤدبانه نیست و کسی که در آن طرف خط قرار دارد، نمی‌داند با چه کسی صحبت می‌کند. اگر نگران مزاحمت های تلفنی هستید، می‌توانید این مشکل را با یک دستگاه ارزان قیمت شماره یاب حل کنید.

کسی هم که به خانه دیگری تلفن می‌زند، باید قبل از هر چیز اگر برای اعضای آن خانواده بیگانه است، اول سلام و سپس خود را معرفی کند، مثلاً: سلام، من رضا بنکدار هستم، می‌توانم با سهراب صحبت کنم.

معمولاً بیشتر بچه ها و بزرگسال ها، به دلیل هیجانی که دارند، گفتن سلام را یا فراموش می‌کنند یا سخت می‌دانند؛ ولی به تدریج این مشکل حتماً برطرف می‌شود.

البته تلفن می‌تواند مشکلات زیادی بیافریند. بعضی از مادرها، هنگام صحبت های تلفنی به حمام پناه می‌برند و در را قفل می‌کنند تا از غر زدن و سر و صدای کودکانشان در امان باشند. سعی کنید به کودکتان بفهمانید که وقتی با تلفن صحبت می‌کنید، نباید مزاحم شما شود و خودتان هم فراموش نکنید که صبر بچه ها اندک است. پس یک صحبت یک ساعته تلفنی را به زمان های کوتاه تر تقسیم کنید.

هر چه بچه ها بزرگ تر می‌شوند، روابطشان نیز تغییر می‌کند. به تدریج به گفت و گوهای تلفنی علاقه مند می‌شوند و گاه ساعت ها، تلفن را اشغال می‌کنند. بیشتر وقت ها این صحبت ها، در اطراف مرور خاطرات آن روز در مدرسه و روابط بین دوستان دور می‌زند. اگر پای صحبت ضروری در میان باشد، می‌توان در کوتاه ترین مدت آن را بیان کرد؛ بنابراین، باید حد و مرزی برای صحبت های تلفنی قائل شد.

وقتی یک تلفن همراه در اختیار یک نوجوان قرار می‌دهید، برای محدود کردن صحبت او، می‌توانید پرداخت قبض آن را به عهده خودش بگذارید. آن وقت برای نجات پول تو جیبی هایش هم که شده، به مدت زمان صحبت توجه خواهد کرد.

در ضمن به نوجوانان بیاموزید که در محل هایی مانند: مدرسه، مسجد، سینما و کنسرت نباید از تلفن همراه استفاده کنند؛ وگرنه تلفن همراه، حکم یک اسباب بازی را پیدا می‌کند. در ضمن، صحبت کردن به مدت زیاد در یک جمع، بی احترامی به افراد دیگر است؛ چون مانند این است که دو نفر در حضور دیگران با هم پچ پچ کنند.

کلمه های جادویی ” لطفاً” و ” متشکرم”

می گویند: روزی بچه ای به مهمانی رفته بود و به میزبان گفت: « یک لیوان شربت بیاورید»

وقتی میزبان می‌رفت که شربت را بیاورد، از او پرسید: « فکر کن در جمله ای که گفتی چه کلمه ای را جا انداختی؟»

بچه با خونسردی جواب داد: « زود».

بسیاری از بچه ها وقتی از دیگری چیزی می‌خواهند، از جمله های امری استفاده می‌کنند. البته کلمه های لطفاً و خواهش می‌کنم را می‌شناسند و می‌دانند که این کلمه های جادویی، راهگشا هستند؛ ولی ” خواهش کردن” همیشه کار آسانی نیست. شاید به این دلیل که پدر و مادرها امروزه به قدری درگیر هستند که در برابر بچه ها از این کلمه ها استفاده نمی‌کنند.

این کلمه ها تنها نباید برای خواسته های بزرگ به کار رود؛ بلکه در زندگی روزمره و برای هر خواسته ای می‌توان از کلمه های ” لطفاً” یا ” خواهش می‌کنم” استفاده کرد؛ مثلاً : لطفاً بشقاب سبزی را به من بده… خواهش می‌کنم برو و نان بگیر… لطفاً صدای موسیقی را کم کن…” یا حتی هنگامی که به خرید می‌روید، می‌توانید با مغازه دار با عبارت: ” لطفاً…” صحبت کنید.

مطمئن باشید احترامی که می‌گذارید به خودتان باز می‌گردد و معمولاً جواب لطفاً یا خواهش می‌کنم، کلمه مؤدبانه ی ” بفرمایید” است. این شیوه حرف زدن هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان به یک اندازه ضروری است؛ همان طور که ” تشکر کردن” یا گفتن ” متشکرم” برای همه لازم است.

قانون های کوچک- تأثیرهای بزرگ

خانم باادبی گفت:” در بچگی به من آموخته اند وقتی هدیه ای مال توست که تو به خاطر آن تشکر کنی.”

به عبارتی تشکر کردن یعنی داشتن و بیان نکردن آن به معنی نداشتن است. مسلماً عادت دادن کودک به رعایت این نکته، در آغاز برای پدر و مادر دشوار است؛ چون خود آنها نیز باید مواظب باشند که قانون را زیرپا نگذارند. هدایت رفتار بچه ها به سمت رفتار تشکر آمیز یعنی کمک به آنهادر جهت کنترل و اصلاح رفتار با ارائه الگوی مناسب. این کمک به خصوص در مورد کودکان کوچک تر که تازه زبان باز می‌کنند، زودتر به نتیجه می‌رسد.

منبع: داگمارف. کرام؛ ترجمه و تالیف: خلیلی سپیده؛ آموزش آداب معاشرت به کودکان و نوجوانان؛ موسسه نشر پنجره؛ ۱۳۸۸