- زمان مطالعه : 8 دقیقه
- توسط : ناظر محتوایی شماره یک
- 0 نظر
خانواده‌ها و همسایه‌ها
پیچیدگى روز افزون مناسبات اجتماعى، تنوع ارتباطات بین فردى و گستره شبکه‌هاى اطلاع‌رسانى درون خانوادگى و برون خانوادگى، ضرورت بازنگرى به اهمیت و روش‌هاى مؤثر برقرارى و استمرار رابطه مفید، مؤثر و متقابل خانواده‌ها با همسایه‌ها را مضاعف مى‌سازد.
بدون تردید یکى از عوامل مؤثر در فرایند یادگیرى‌هاى اجتماعى و تأثیرپذیرى اخلاقى و رفتارى کودکان، نوجوانان و بزرگسالان؛ «همسایه‌ها» مى‌باشند. «همسایه‌ها» مى‌توانند به طور مستقیم و غیر مستقیم با ارائه الگوهاى رفتارى خاص، نقش قابل ملاحظه‌اى در شکل‌گیرى باورها، کنش‌ها و واکنش‌ها و منش‌هاى همدیگر داشته باشند. همسایه‌ها قادرند تأثیر بسزایى در گفتارها و فرهنگ زبان و کلام، نگرش‌ها و بازخوردها، توقعات و انتظارها، انگیزه‌ها و تلاش‌ها و پدیدآیى رفتارهاى متنوع یکدیگر داشته باشند.
همسایه‌ها با شکل دادن به بافت فرهنگى ـ اجتماعى مجتمع‌ها، کوچه‌ها و محلّه‌ها مى‌توانند در جهت بخشیدن و تبلور بسیارى از اندیشه‌ها و رفتارهاى همدیگر فوق‌العاده مؤثر واقع شوند و در آسیب‌پذیرى‌ها و یا مصونیت‌هاى اجتماعى ـ فرهنگى و آرامش روانى هم‌ساختمانى‌ها و هم‌محلّى‌ها بسیار تأثیرگذار باشند. همسایه‌ها در فقر یا غناى فرهنگى محلّه نقش غیر قابل انکارى دارند و در تأمین آرامش خیال، بهداشت روان و یا احساس ناامنى و دغدغه‌هاى خاطر همدیگر مى‌توانند اثرگذار باشند.
همسایه‌ها مى‌توانند سایه‌بان پر محبّت، چتر حمایتگر، سنگر امنیت و آرامش‌گر و پشتوانه استوار همدیگر باشند. همسایه‌ها مى‌توانند آماده‌ترین مددکار، مهیاترین دادرس، محرم‌ترین مشاور و دلسوزترین حامى و یار براى خانواده‌ها باشند. خانواده‌ها و همسایه‌ها مى‌توانند از پرشکوه‌ترین رابطه‌ها برخوردار باشند؛ رابطه‌اى مملو از رفاقت و مهربانى، صمیمیت و یکرنگى، تعهّد و مسئولیت‌پذیرى، حمایت و پشتیبانى، همدلى و همراهى، همفکرى و همگامى، گذشت و صبورى، ایثار و پایدارى، همزبانى و رازدارى و صلابت و استوارى.
همسایه‌ها مى‌توانند در کنار نزدیکان و خویشان و یا در فراق ایشان، براى خانواده‌ها همچون پدرى متعهّد و دلسوز، مادرى مهربان و صبور، برادرى حامى و فداکار، خواهرى همدل و صمیمى و خویشاوندى بصیر و خیرخواه باشند.
برقرارى چنین رابطه مؤثر و مفیدى، منوط به مراعات توصیه‌هاى زیر مى‌باشد:
۱ ـ معرفت و محبت پیدا کنید
خمیرمایه چنین رابطه پرشکوه، زیبا و دوست‌داشتنى، معرفت است و محبّت؛ و محبّت یعنى صمیمیت و صداقت، شجاعت و عدالت، گذشت و ایثار و صبورى و احسان نسبت به همدلان و همسایگان. خانواده‌هایى که بیش از دیگران در برقرارى این ارتباط و پایه‌گذارى چنین رابطه‌اى پیشقدم شده، از همه امکانات فکرى، معنوى و مادى خود براى آن سرمایه‌گذارى مى‌کنند، نه تنها از بیشترین ثواب و پاداش الهى بهره‌مند مى‌گردند، بلکه خود از بالاترین آرامش روان و سکینه خاطر برخوردار مى‌شوند.
۲ ـ در نیکى کردن سبقت بگیرید
سبقت در نیکى‌ها و رادمردى از ویژگى‌هاى انسان‌هاى وارسته و مؤمنان راست قامت است. اغماض در برابر کم‌توجهى‌ها و بى‌توجهى‌هاى اجتماعى همسایه‌ها، رفتارى پسندیده و مطلوب است، امّا وقتى که انسان گامى فراتر برمى‌دارد و با اولیاى خدا همراه شده، بى‌توجه به برخى رفتارهاى نامطلوب بعضى از همسایه‌ها، با کلام دلنشین و رفتارى محبّت‌آمیز و با هدیه و احسان به سراغ ایشان مى‌رود، عالى‌ترین شیوه برخورد، برترین روش تربیتى و نشاط از کمال و شخصیت انسانى است.
۳ ـ حقوق متقابل یکدیگر را رعایت کنید
واقع امر این است که همه نزدیکان ما از احترام و ارزشمندى خاص برخوردار هستند و همواره حقوق متقابلى میان ایشان و ما مورد توجه است. نزدیکان نسبى همچون پدر و مادر، فرزندان و همسر، نزدیکان سببى چون والدین همسر، نزدیکان دوست و دوستان نزدیک، همدلان رفیق، همسفران شفیق و همراهان صمیم، همسایه‌هاى هم‌سایبان، هم‌دیوارى‌هاى دل مهربان، همه و همه نه تنها در منظر یکدیگر از منزلت و احترام قابل ملاحظه‌اى برخوردارند، بلکه اگر نیک بنگریم اغلب انتظارات به حق و حقوق شایسته‌اى نیز نسبت به هم دارند.
در فرهنگ و تعالیم اسلامى، همسایه‌ها از مکانت و ارزشمندى قابل توجّه و حقوقى خاص نسبت به هم برخوردار هستند. پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند:
جبرئیل آن قدر مرا درباره همسایه‌ها سفارش مى‌کرد که گمان بردم همسایه را وارث همسایه قرار خواهد داد.۱
و همچنین حضرت علی(علیه السلام) در آخرین وصیت خود به فرزندانشان در بستر شهادت مى‌فرمایند:
خدا را خدا را مراعات حال همسایه‌ها را بنمایید. توجه به همسایه وصیت پیامبرتان است، رسول خدا همواره ما را نسبت به همسایه‌ها سفارش مى‌کرد تا آن که گمان کردیم همسایگان را وارث قرار خواهد داد.
در فرهنگ اسلامى و اخلاق نبوى(صلى الله علیه و آله و سلم) خانواده‌ها علاوه بر حسن سلوک با همسایه‌ها، موظّف به رعایت حقوق معنوى و اجتماعى ایشان نیز مى‌باشند.
بعضى از حقوق همسایگان
در مورد این امر مهم، پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم) که درود خدا بر او خاندانش باد فرمودند:
از کمترین حقوق همسایه نسبت به همسایه این است که اگر از شما کمک خواست، کمک نمایى و اگر قرض خواست، قرض بدهى و اگر مریض شد، عیادتش کنى و اگر مصیبتى بر او وارد شد، خدمت رسیده، ایشان را تسلّى دهى.۲
امام سجاد(علیه السلام) نیز در همین معنا و در تأکید بر حقوق متقابل خانواده‌ها و همسایه‌ها مى‌فرمایند:
اما حق همسایه است بر تو حفظ آبرو و حقوق ایشان در زمانى که حضور ندارد و تکریم و احترام ایشان در موقعى که حضور دارد و کمک به ایشان وقتى که مظلوم واقع مى‌شود.۳
خانواده‌ها اجازه نمى‌دهند که کسى غیبت همسایه‌اش را بنماید، همان گونه که راضى نمى‌شوند فردى غیبت یکى از اعضاى خانواده‌شان را بکند. تکریم شخصیت همسایه‌ها، برقرارى حسن ارتباط با ایشان، احساس تعهّد و مسئولیت‌پذیرى در حفظ حرمت و ایفاى نقش حافظ منافع معنوى و مادى براى همسایه از اساسى‌ترین تکلیف خانواده‌ها و همسایه‌ها نسبت به یکدیگر است.
۴ ـ خوشرفتارى کنید
پرواضح است که در پرتو خوشرفتارى متقابل، احترام و تکوین و رعایت حال یکدیگر؛ بر نشاط درون و امنیت خاطر انسان افزوده مى‌شود و آسایش فکر و آرامش روان همسایه‌ها را مضاعف مى‌نماید. امام صادق(علیه السلام) همین معنا را مورد تأکید قرار مى‌دهد و مى‌فرماید:
بر شما باد که همواره همسایه‌اى نیکو و خوشرفتار باشید، چرا که خداى متعال به آن فرمان داده است.۴
پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) از جمله نشانه‌هاى مؤمن بودن را حسن سلوک با همسایه‌ها مى‌دانند:
با همسایه‌ات خوشرفتارى کن تا از مؤمنین باشى.
از جمله مصادیق خوشرفتارى با همسایه‌ها، احوال پرسى از همسایه۵ و خیرخواهى براى ایشان است. به بیان دیگر انسان آنچه را که براى خود خیر مى‌داند براى همسایه‌اش نیز همان را بطلبد و آنچه را که براى خود خوش نمى‌دارد، براى همسایه‌اش نیز خوش ندارد.۶ همچنین انسان باید آنچه را که مخلّ آسایش و آرامش روانى خود مى‌داند، همان عوامل مزاحم و آزارگر از همسایه خود نیز دور بدارد و شرایطى را که براى خود مطلوب مى‌داند، براى همسایه نیز همان را بخواهد.
پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
هر کس خیرش را از همسایه‌اش دریغ بدارد، خداوند در روز قیامت خیر خود را از او دریغ مى‌ورزد.
۵ ـ امر به معروف و نهى از منکر کنید
آن گاه که خانواده‌اى به طور مستمر شاهد برخى گفتارهاى نامطلوب و رفتارهاى نابهنجار خودآزار و دیگرآزار و خلاف ارزش‌هاى اخلاقى و موازین الهى در بین کوچکترها و بزرگترهاى همسایه خود باشد، لازم است با اندیشه و حسن تدبیر و اخذ روشى معقول و اجتناب از زبان تحقیر و تهدید، با کلام منطقى، رفتارى استوار و چهره‌اى مطمئن، صبور و خیرخواه به وظیفه اخلاقى و تکلیف شرعى خود عمل نموده، از تذکر و انذار، نهى از منکر و امر به معروف غافل نباشد و به لحاظ بعضى ملاحظات فردى و منافع شخصى، حفظ مناسبات اجتماعى موجود و عدم احساس مسئولیت‌پذیرى، چنین رسالت مهمّى را فراموش نکند. امام صادق(علیه السلام) مى‌فرمایند:
هر کس همواره شاهد رفتارهاى گناه‌آلود همسایه خود باشد و ایشان را از رفتار نادرستى که مرتکب مى‌شود نهى ننماید، شریک او محسوب مى‌شود.۷
البته نهى از منکر و امر به معروف که از مهمترین دستورهاى مکتب حیاتبخش اسلام است و حسن اجراى آن تضمین‌کننده سلامت جامعه مى‌باشد، مى‌بایست با عنایت به اصول و رعایت دقیق مراحل آن و با اتخاذ مناسب‌ترین روش‌هاى تربیتى و معیارهاى اخلاقى صورت پذیرد و از هر گونه توهین و بدزبانى، ستیز لفظى و درگیرى‌هاى فردى و اجتماعى اکیداً اجتناب شود.
هرگز نباید احساس مقدّس مسئولیت و تعهد مخلصانه فردى را در اجراى فرمان عرشى امر به معروف و نهى از منکر، با هیجانات غیرمعقول، عصبانیت‌ها و پرخاشگرى‌هاى نفسانى همراه کنیم و تلاش نماییم در جامعه اسلامى که بیشترین مسئولیت هدایت خانواده‌ها و ترویج فرهنگ و ارزش‌هاى الهى بر عهده کارگزاران آن است، گامى فراتر از حریم ارزش‌ها و تقید به قانون برنداریم.۸
پرهیزها
روابط مطلوب و تعالى‌بخش خانواده‌ها با همسایه‌ها زمانى با زیبایى و شکوه جلوه‌گر مى‌شود که روابط میان ایشان به دور از رفتارهاى زیر باشد:
۱- رفتارهاى غیر اجتماعى.
۲- ارزش‌هاى غیراخلاقى و آسیب‌هاى روان‌شناختى.
۳- تجسس در امور زندگى یکدیگر.
۴- دخالت‌هاى ناروا در مسائل خانوادگى.
۵- چشم و هم چشمى و رقابت‌هاى ناروا.
۶- مزاحمت‌هاى مستقیم و غیر مستقیم، آشکار و پنهان.
۷- همسایه‌آزارى.
مصادیق همسایه‌آزارى
همسایه‌آزارى از زشت‌ترین و منفورترین کارهاست. خانواده‌ها همواره باید مراقب باشند که مبادا در روز و شب، خواسته و ناخواسته، مستقیم و غیرمستقیم رفتارى داشته باشند که موجبات سلب آسایش و اذیت ایشان را فراهم نمایند.
پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم)، در این باره مى‌فرمایند:
هر کس همسایه‌اش را اذیت کند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى‌کند و جهنم را جایگاه او قرار مى‌دهد و چه بد جایگاهى است.
و پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
هر کس همسایه‌اش را اذیت کند، مرا آزرده است و هر کس مرا بیازارد. خداى را اذیت کرده است و هر کس با همسایه‌اش ستیز کند با من ستیز کرده است.۹
با اندکى تأمل در این باره، انسان به اهمیت فوق‌العاده حضور همسایه و عظمت وجود مبارک پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) بیش از پیش پى مى‌برد؛ پیامبر رحمتى که اذیت همسایه را اذیت خود مى‌داند و مى‌خواهد خانواده‌ها و همسایه‌ها در نهایت صلح و صفا و حسن سلوک و رعایت حال و حقوق، با خوشرویى و گذشت و ایثار و صبورى با هم زندگى کنند، چرا که جامعه سالم و صالح در گرو خانواده سالم، متعادل و متعالى و با همسایه‌هایى فهیم، خوشرفتار، متواضع، صبور و خیرطلب است.
آزردن دل همسایگان، بر هم زدن آسایش ایشان، وارد آوردن خسارات معنوى و مادى برایشان با برگزارى مجالس همراه با ساز و آواز پى در پى، سر و صداها، ساختمان‌سازى و مشرف شدن بر ایشان با بناهاى مرتفع و برج‌هاى بر افراشته و بدون جلب رضایت قلبى ایشان، تجاوز به حریم خانوادگى همسایه‌ها و اعمال فشارهاى گوناگون روانى و اجتماعى براى نیل به امیال نفسانى و خرید خانه و فرار صاحب خانه و …. از مصادیق بارز اذیت همسایه و آزرده ساختن خاطر مبارک پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) است.
خوشا به حال همسایه‌هاى فهیم، صبور، خوش رفتار، مؤمن و متعهّدى که همچون معلّمان و مربیان بزرگ اخلاق و عالمان اهل عمل مى‌توانند با اندیشه و کلام و رفتارهاى پسندیده خود نیکوترین و مطلوب‌ترین رفتارها را در خردسالان و بزرگسالان همسایه متبلور نمایند.
هشدار روان‌شناختى
جاى بسى تأسف و تأثر است که هر قدر در رشته‌هاى مهندسى و معمارى، خانه‌سازى و برج‌سازى، طراحى بوستان‌ها و زیباسازى شهرها و آبادانى کوچه‌ها و خیابان‌ها، تبحّر بیشترى پیدا مى‌کنیم، از تبیین و تبلیغ و ترویج فرهنگ همزیستى، ارزش‌هاى همسایگى، حسن سلوک و حقوق و وظایف متقابل نسبت به همسایه‌ها بر اساس تعالیم اسلامى فاصله پیدا مى‌کنیم؛ به طورى که بسیارى از خانواده‌ها از حال و احوال همسایه‌هاى دیوار به دیوار و یا مقیم در یک مجتمع مسکونى، آنان که از یک در مشترک وارد مجموعه مسکونى مى‌شوند و از پله‌ها و آسانسور مشترک براى ورود به منزلشان استفاده مى‌کنند، بى‌خبرند.
بدیهى است که عدم آگاهى کافى نسبت به شأن و ارزشمندى همسایه‌ها و ثواب حسن سلوک با ایشان، فقر مهارت‌هاى اجتماعى، کمرویى و کم‌توانى در برقرارى ارتباط مؤثر و متقابل و عدم برخوردارى از نگرش مثبت و خوشایند نسبت به روابط اجتماعى، در خود فرو رفتگى و احساس گوشه‌گیرى و انزوا‌طلبى، اضطراب و افسردگى و بعضاً فشارهاى روانى ـ اجتماعى مى‌تواند توجیهى براى چنین قصور و کم‌سعادتى باشد.
پی‌نوشت‌ها
۱- مازال جبرئیل یوصینى بالجار حتى ظننت انه سیورثه(چهل حدیث، به نقل از بحار، ج ۷۴، ص ۲۵۱)
۲- من ادنى حقوق الجار على الجار، ان استعانک اغثه و ان استقرضک اقرضه و ان مرض عدته و ان اصابته مصیبه عزیته(چهل حدیث، به نقل از بحار، جلد ۸۲، صفحه ۹۴).
۳- و اما حق جارک فحفظه غائباً و اکرامه شاهداً و نصرته اذا کان مظلوماً(چهل حدیث، به نقل از من لا یحضره الفقیه، جلد ۲، صفحه ۳۹۶).
۴- علیکم بحسن الجوار فان الله عزوجل امر بذلک.(چهل حدیث، به نقل از بحار، جلد ۷۴، صفحه ۱۵).
۵- امام على علیه السلام من حسن الجار تفقد الجار(چهل حدیث، بحار، جلد ۷۷، صفحه ۲۳۱).
۶- اگر زباله‌اى را که در مقابل منزلش ریخته شده است دوست نمى‌دارد، مبادا آن را به مقابل خانه همسایه انتقال دهد. اگر به گل‌ها و درخت مقابل خانه‌اش آب مى‌دهد ،به گل‌ها و درخت مقابل خانه همسایه‌اش هم آب بدهد. اگر وقتى که استراحت مى‌کند از صداى بلند رادیو و تلویزیون ناراحت مى‌شود، همسایه را در حال استراحت بداند و با سر و صدا مزاحمتى فراهم نکند. و وقتى که مى‌خواهد احسان بکند، حق همسایه را به شایستگى رعایت نماید.
۷- من له جار و یعمل بالمعاصى فلم ینهه فهو شریکه(چهل حدیث، به نقل از ارشاد القلوب، جلد ۱، صفحه ۱۸۳).
۸- پیامبر بزگوار(صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: افضل الایمان الحب فى الله و البغض فى الله. برترین درجه ایمان آن است که دوستى و محبّت انسان فقط براى خدا و بغض و خشم او نیز براى خدا باشد(نهج الفصاحه).
۹- من آذى جاره فقد آذانى و من آذانى فقد اذى الله و من حارب جاره فقد حاربنى(چهل حدیث، مستدرک، جلد ۹، صفحه ۵۷).
منبع: غلامعلی افروز؛ روانشناسی رابطه‌ها؛ ص ۱۰۳ – ۱۱۶
لطفا نظرتان را درباره این محتوا بنویسید
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی