جایگاه اخلاص، قرآن و خاندان رسالت در کلام امام حسن (علیه السلام)

آخرین کتاب خدا، قرآن است که با نبوت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) برای هدایت بشر فرستاده است. قرآن کتابی است که مفسران واقعی آن، خاندان رسالت و اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستند.

از این رو پیامبر اسلام در حدیث ثقلین فرمود من دو چیز گران بها را پس از خود برای شما می گذارم که اگر به آن ها تمسک کنید، هرگز گمراه نمی شوید؛ یکی قرآن و کتاب خدا و دیگری اهل بیت و عترتم.

سخنانی از امام حسن (علیه السلام) بر اهمیت تمسک به قرآن نقل‌ شده که در فهم قرآن باید از خاندان رسالت پیروی شود و تنها آنان هستند که قرآن را صحیح درک می ‌کنند.

متن حدیث

أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ مَنْ نَصَحَ لِلَّهِ وَ أَخَذَ قَوْلَهُ دَلِیلًا هُدِی‏ لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ‏ وَ وَفَّقَهُ اللَّهُ لِلرَّشَادِ وَ سَدَّدَهُ لِلْحُسْنَى فَإِنَّ جَارَ اللَّهِ آمِنٌ مَحْفُوظٌ وَ عَدُوَّهُ خَائِفٌ مَخْذُولٌ. فَاحْتَرِسُوا مِنَ اللَّهِ بِکثْرَهِ الذِّکرِ وَ اخْشَوُا اللَّهَ بِالتَّقْوَى وَ تَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ بِالطَّاعَهِ فَإِنَّهُ قَرِیبٌ مُجِیبٌ. قَالَ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَى:‏«وَ إِذا سَأَلَک عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یرْشُدُونَ»^[۱]‏

 فَاسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ آمِنُوا بِهِ فَإِنَّهُ لَا ینْبَغِی لِمَنْ عَرَفَ عَظَمَهَ اللَّهِ أَنْ یتَعَاظَمَ فَإِنَّ رِفْعَهَ الَّذِینَ یعْلَمُونَ عَظَمَهَ اللَّهِ أَنْ یتَوَاضَعُوا وَ عِزَّ الَّذِینَ یعْرِفُونَ مَا جَلَالُ اللَّهِ أَنْ یتَذَلَّلُوا لَهُ وَ سَلَامَهَ الَّذِینَ یعْلَمُونَ مَا قُدْرَهُ اللَّهِ أَنْ یسْتَسْلِمُوا لَهُ وَ لَا ینْکرُوا أَنْفُسَهُمْ بَعْدَ الْمَعْرِفَهِ وَ لَا یضِلُّوا بَعْدَ الْهُدَى.

‏  وَ اعْلَمُوا عِلْماً یقِیناً أَنَّکمْ لَنْ تَعْرِفُوا التُّقَى حَتَّى تَعْرِفُوا صِفَهَ الْهُدَى‏ وَ لَنْ تَمَسَّکوا بِمِیثَاقِ الْکتَابِ حَتَّى تَعْرِفُوا الَّذِی نَبَذَهُ وَ لَنْ تَتْلُوا الْکتَابَ حَقَّ تِلَاوَتِهِ حَتَّى تَعْرِفُوا الَّذِی حَرَّفَهُ. فَإِذَا عَرَفْتُمْ ذَلِک عَرَفْتُمُ الْبِدَعَ وَ التَّکلُّفَ وَ رَأَیتُمُ الْفِرْیهَ عَلَى اللَّهِ وَ التَّحْرِیفَ وَ رَأَیتُمْ کیفَ یهْوِی مَنْ یهْوِی.

 وَ لَا یجْهِلَنَّکمُ الَّذِینَ لَا یعْلَمُونَ وَ الْتَمِسُوا ذَلِک عِنْدَ أَهْلِهِ فَإِنَّهُمْ خَاصَّهً نُورٌ یسْتَضَاءُ بِهِمْ وَ أَئِمَّهٌ یقْتَدَى بِهِمْ بِهِمْ عَیشُ الْعِلْمِ وَ مَوْتُ الْجَهْلِ وَ هُمُ الَّذِینَ أَخْبَرَکمْ حِلْمُهُمْ عَنْ جَهْلِهِمْ‏  وَ حُکمُ مَنْطِقِهِمْ عَنْ صَمْتِهِمْ وَ ظَاهِرُهُمْ عَنْ بَاطِنِهِمْ لَا یخَالِفُونَ الْحَقَّ وَ لَایخْتَلِفُونَ فِیهِ.

 وَ قَدْ خَلَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ سُنَّهٌ  وَ مَضَى فِیهِمْ مِنَ اللَّهِ حُکمٌ إِنَّ فِی ذَلِک لَذِکرَى لِلذَّاکرِینَ وَ اعْقِلُوهُ‏  إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَایهٍ وَ لَا تَعْقِلُوهُ عَقْلَ رِوَایهٍ فَإِنَّ رُوَاهَ الْکتَابِ کثِیرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِیلٌ‏ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعان‏.^[۲] 

ارزش اخلاص

مردم! هر که به درگاه خدا اخلاص ورزد و گفتار او را دلیل راه خود گیرد به مستقیم ترین راه، هدایتش فرماید؛ توفیق رشدش عطا کند، به روش هاى نیک ارشادش نماید که پناهنده به خدا در امان، و دشمن خدا بیمناک و بى ‏پناه است.

با ذکر فراوان، خود را از (عذاب) خدا نگه دارید؛ با پرهیزگارى از خدا بترسید؛ با اطاعت، به درگاهش تقرب جویید که او نزدیک و خواهش پذیر است چنان که خود فرماید: «چون بندگانم درباره من از تو پرسش کنند (بگو) من (به شما) نزدیکم، دعاى آن که مرا خواند اجابت کنم، پس باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آرند، باشد که راه (سعادت) بیابند.»

اطاعت از دستورات خدا

دستور او را اطاعت کنید و به او ایمان آرید، آن کس که عظمت خدا را دریابد، سزاوار نیست بزرگى و (گردنکشى) کند، سربلندى آن ها که بزرگى خدا را بشناسند در فروتنى است، عزت آنان که جلال خدا را درک کنند به افتادگى است، سلامت آن گروه که قدرت او را بشناسند در این است که به پیشگاه او تسلیم شوند، پس از معرفت انکار نکنند، و هدایت را به گمراهى نیالایند.

شناخت قرآن

به یقین بدانید که شما تا صفت و چگونگى هدایت را نشناسید، پرهیزگارى را نخواهید شناخت، تا آن ها را که به قرآن پشت پا زدند نشناسید به پیمان آن نتوانید درآویخت، و تا تحریف‏ کنندگان قرآن^[۳] را نشناسید، نتوانید چنان که باید آن را بخوانید (که هر چیز را با ضدش توان شناخت)، آنگاه که شناختنی‌ ها را شناختید، بدعت‌ها و تکلف‌ها (و پیرایه‏ ها) را هم مى ‏شناسید، و آن تهمت ها که به خدا مى ‏زنند و آن تحریف ‌ها را (که در معنای قرآن مى‏ کنند) مى ‏بینید، و مى ‏فهمید آن ها که هلاک شدند چگونه به مهلکه افتادند.

پیروی از اهل بیت (علیهم السلام) در فهم قرآن

مبادا نادانان شما را به ورطه جهل کشند، این (علم قرآن و تمیز حق و باطل) را از اهلش (خاندان رسالت) بجویید که تنها اینان نور هاى فروزان و پیشوایان راستینند؛ حیات علم و مرگ جهل به دست آنهاست، حلمشان از جهلشان حکایت مى ‏کند و گفتار حکیمانه ‏شان از سکوتشان و برونشان از درونشان، با حق مخالفت نکنند، و در حق اختلاف ننمایند.

سنت خدا براى آن ها در پیشینیان اجرا شده (سلسله پیامبران و رهبران الهى همه به همین صفات بوده‏اند)، و حکم خدا در حق آنان گذشته، در این (سنن و مقررات الهى نسبت به پیشوایان دین) تذکرى است براى بیدار دلان (که حق و باطل را تمیز دهند)، این سخنان را براى فهم و درایت بشنوید، نه براى نقل و روایت که راویان کتاب بسیارند و فهم کنان اندک و از خدا کمک خواهیم.^[۴]

نتیجه گیری

هدایت انسان در گرو تمسک به قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) است. هر کس از این دو جدا شود، یقینا گمراه شده و باطل را به جای حق برگزیده است. امروز به وضوح می بینیم جوامع اسلامی گرفتار گروه ها و فرقه های گمراه و باطل شده و از قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) فاصله گرفته و مسلمانان دنیا را دچار مشکلات و گرفتاری های پیچیده کرده اند.

پی نوشت ها

[۱] . بقره، ۱۸۶.

[۲] . تحف العقول ؛ ص۲۲۷.

[۳] . البته مراد تحریف معنوی و تفسیری است. تحریف در لفظ قرآن امکان پذیر نیست.

[۴] . ترجمه تحف العقول، ص ۳۵۵.

منابع

1. قرآن کریم
2. ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، تحف العقول‏، مصحح: غفارى، على اکبر، قم، جامعه مدرسین، چ۲، ۱۴۰۴ق.
3. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، ترجمه تحف العقول، ترجمه: احمد جنتی، قم، انتشارات آل علی علیه السلام‏، چ۱، ۱۳۸۲ش.