اختلال شخصیت نمایشی یا شخصیت هیستریانیک

اختلال شخصیت نمایشی چنانکه از نام آن پیداست Histrionic Personality Disorder به اختصار HPD مشخصه اصلی چنین شخصیتی، رفتارهای نمایشی و هیجانی برای جلب توجه دیگران است (خصوصا از نظر ظاهری).

اگرچه تقریبا تمامی افراد طبیعی از مورد توجه و تحسین دیگران قرار گرفتن خشنود و خرسند می شوند (انرژی مثبتی برای اعتماد به نفس و حرمت نفس) ولی در فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی و هیستریک، این موضوع قسمت اعظم وجود درونی فرد را اشغال کرده و به طور وسواس گونه، به دنبال آن است و می خواهد مرکز جلب توجه باشد (چه خوب و چه بد) و از انجام هیچ کاری برای بدست آوردن چنین توجهی دریغ نمی کند.

اکثر موارد زیر در مورد این افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی صدق می کنند:

ــ به ظاهرشان بیش از هر چیز دیگری اهمیت می دهند (از یک هفته قبل از میهمانی یا عروسی تقریبا تنها و مهمترین مشغله ذهنی آنها پیدا کردن لباس مناسب است)؛

ــ رفتار و حرکات اغوا‌ کننده دارند؛

ــ لباس، پوشش و آرایشی اغراق آمیز و یا انگشت نما دارند (اگر محدودیتی برای آن نداشته باشند)؛

ــ در جلسات یا میهمانی احساس نارضایتی و ناراحتی می کنند مگر این که مرکز توجه باشند (حداقل برای کسانی که در ذهن خود دارند. «چه میهمانی بیخودی بود! با اون غذا و سرویس شون » و… یا برعکس)؛

ــ اهل بگو و بخند بوده و ظاهرا بسیار خونگرم به نظر می رسند و دائما به دنبال تایید و تحسین دیگران هستند و نسبتا حسود هستند؛

ــ به راحتی تحت تاثیر دیگران یا شرایط قرار گرفته و به راحتی فریب می خورند؛

ــ رفتاری هیجانی (و غالبا غیر واقعی)، نمایشی و احساسی داشته و در ابراز احساسات مبالغه می کنند (آ ه ه ه ! چه اجرای خارق العاده ای! بی نظیر! محشر!…؛ در حالی که از آشنایی و دوستی آنها بیش از ۴ هفته نگذشته است: «اون بهترین دوستمه»!…)

ــ لفاظ و کلی گو هستند؛

ــ نسبت به انتقاد و عدم تایید بسیار حساس بوده و بسیار ناراحت می شوند؛

ــ به سرعت احساسات و خلق شان تغییر می کند (معمولا بیش از یکی دو ساعت به طول نمی انجامد)؛

ــ ناکامی های خود را به گردن دیگران می اندازند؛

ــ به سرعت حوصله شان سر می رود و دائما به دنبال هیجان و چیزهای تازه هستند و بدون این که کار یا فعالیت قبلی را به جایی برسانند تغییر فعالیت یا شغل می دهند؛

ــ با دوستان هم جنس خود چندان راحت نیستند (مگر این که حداقل از نظر ظاهری برابر یا برتر از آنها باشند)؛

ــ تصمیم های عجولانه و آنی می گیرند و معمولا اول عمل می کنند بعد فکر (بیشتر از روی احساسات می اندیشند یا از روی عقل و منطق)(احساس می کنم منو دوست داره و یا آدم خوبی هست)؛

ــ معمولا چندان متعهد و وفادار نیستند؛

ــ در صورت دفع توسط طرف مقابل ممکن است شدیدا مجذوب او شده و حتی دست به خودکشی بزنند؛

ــ ممکن است تهدید و یا اقدام به خودکشی کنند (در روابط زناشویی و رمانتیک)؛

ــ در کارهایی که نیازمند خلاقیت و قدرت تخیل یا رابط عمومی قوی است، معمولا موفق بوده ولی در مشاغل محاسباتی و منطقی معمولا ناموفق هستند.

افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی در زندگی اشتراکی در برقراری رابطه صمیمانه دچار مشکل هستند و اغلب یک نقش خاصی را ایفا می کنند (به عنوان قربانی یا ناجی).

آنها از یک طرف از طریق بازی ها و نمایش احساس عاطفی و اغوا‌ کننده، به دنبال کنترل همسر خود هستند و از طرف دیگر خود را کاملا وابسته و مطیع او نشان می دهند. بر عکس، مردان با چنین شخصیتی معمولا رفتاری اجتناب کننده، مهاجم و ضد اجتماعی دارند.

نکته: بسیاری از افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی و شخصیت هیستریانیک، ممکن است دچار اختلالات روان تنی (Somatoform یا hysteria) نیز شوند (حملات به ظاهر غش، سکته، فلج و…).

الگوی فکری مبتلایان به اختلال شخصیت نمایشی

در طی دوران کودکی و نوجوانی فرد هیجانی نمایشی الگوهای فکری و واکنش های دفاعی زیر در ضمیر خودآگاه و نیمه خودآگاه شکل می گیرند:

ــ برای این که خوشحال باشم بایستی دیگران به من توجه کنند؛

ــ من بایستی توجه باشم تا احساس وجود و بودن بکنم؛

ــ من چیزی نیستم مگر این که مردم را تحت تاثیر قرار دهم و یا موجب سرگرمی و خشنودی آنها شوم؛

ــ اگر دیگران را مجذوب و درگیر خودم نکنم آنها من را دوست نخواهند داشت؛

ــ برای بدست آوردن آنچه که می خواهم بایستی دیگران را خیره و مجذوب خود کنم،

ــ اگر دیگران به من توجه نکنند، آنها بی ارزش و کریه هستند؛

ــ من نیازی ندارم که فکر کنم، می توانم از طریق احساس و دلم بفهمم؛

ــ اگر مردم را سرگرم کنم آنها متوجه نقص و ضعف من نمی شوند؛

ــ اگر از چیزی خوشم آمد و احساس خوبی کردم نیازی به فکر کردن در مورد آن ندارم و آن را بایستی انجام دهم؛

ــ دیگران فقط زمانی به من توجه خواهند کرد که رفتارم شدید (اغراق آمیز) باشد،

ــ آنچه که دل گواهی می دهد مهمتر از آن است که عقل و منطق می گوید.

توجه: رفتار اغراق آمیز افراد هیستریانیک و دارای اختلال شخصیت نمایشی در اکثر موارد نه به منظور برقراری ارتباط جنسی بلکه برای جلب توجه است.

ابعاد پنج گانه شخصیتی اختلال شخصیت نمایشی

از نقطه نظر ابعاد پنجگانه شخصیتی، این اختلال شخصیتی با ویژگی های زیر مشخص می شود:

الف) بی ثباتی احساسی بالا (High Neuroticism)

احساسات منفی (از جمله اضطراب، ترس، تنش، دلهره، نگرانی، تحریک پذیری، خشم، ناامیدی، دل مردگی، احساس گناه و شرم)؛ اشکال در کنترل هیجانات و تحریکات آنی (خوردن، نوشیدن، ولخرجی و…)؛ باورهای غیرمنطقی و نامعقول (نظیر انتظارات غیرمعقول، توقع بیش از حد داشتن از خود یا مطلق گرایی، بدبینی بی مورد و…)؛

نگرانی های بی پایه جسمی (نظیر تصور این که دماغ بسیار گنده یا نامتناسبی دارد و…)؛ احساس تنهایی و بی کسی و وابستگی به دیگران برای حمایت عاطفی و تصمیم گیری.

ب) برونگرایی پایین (Low Extraversion)

دوری اجتماعی؛ روابط شخصی و شبکه دوستان کم و متزلزل؛ کنترل عاطفی؛ عدم لذت بردن و اشتیاق به زندگی؛ بی میلی در اظهار نظر و طلب حق خود یا پیشرو شدن؛ خجالت و شرم اجتماعی.

پ) پذیرندگی بالا (High Openness)

خیال پردازی و فانتزی زیاد به جای واقعیت و عمل؛ باورها و افکار غیرعادی (UFO، روح، تناسخ و…)؛ هویت نامشخص و تغییر اهداف (نظیر ورود به گروه ها عقیدتی عجیب و غریب و…)؛ افزایش کابوس های شبانه؛ ناهماهنگی یا یاغی گری اجتماعی.

ت) سازگاری و توافق پذیری بالا (High Agreeableness)

ساده لوحی، رک گویی شدید و بی مورد، دست و دل بازی و گشاده دستی؛ گذشت از علایق و حقوق خود و عدم توانایی در ابراز خود و مطالبه حق خود؛ به راحتی مورد سوء استفاده قرار گرفتن.

ث) تعهد پذیری و وظیفه شناسی پایین (Low conscientiousness)

باور نکردن توانمندی های ذهنی و هنری (نظیر تمام نکردن تحصیلات یا نیمه کار گذاشتن فعالیت های هنری مورد علاقه)؛ عدم پیروی از قوانین و مقررات و عرف جامعه؛ کنترل نفس پایین حتی اگر دلیل خوبی برای آن وجود داشته باشد (نظیر عدم رعایت رژیم غذایی با وجود چاقی شدید و مشکل طبی وابسته)؛ فقدان هدف شخصی و شغلی مشخص.

شیوع و علل اختلال شخصیت نمایشی

در جوامع غربی، شیوع شخصیت هیجانی نمایشی و هیستریانیک، ۲ تا ۳ درصد کل افراد بالغ جامعه بوده و بعد از بلوغ خود را نشان می دهد (اگرچه در دوره نوجوانی برخی از افراد خصوصیات اختلال شخصیت نمایشی، خصوصا بعد نمایشی آن وجود دارد ولی این موضوع به دلیل ویژگی های تکاملی و شکل گیری هویت شخصیتی و اجتماعی فرد است نه تظاهری از شخصیت هیستریانیک).

اختلال شخصیت نمایشی در زنان شایع تر از مردان بوده و در بسیاری از موارد، همراه با دیگر اختلالات شخصیتی (خصوصا خودشیفته، موذی، وابسته و ضد اجتماعی) است.

هنوز به درستی علت این نوع اختلال مشخص نشده است اما از آنجایی که هسته اصلی چنین شخصیتی، حرمت نفس پایین و الگوی پیوند عاطفی ناامن و ناپایدار است لذا حوادث دوران کودکی (خصوصا سه سال اول تولد) می توانند زمینه ساز این نوع اختلال شخصیتی باشند (والدین بی تفاوت و یا برعکس مستبد که فقط در شرایط هیجانی بسیار شدید توجه و محبت خود را نسبت به کودکشان نشان می هند، می تواند زمینه ساز چنین شخصیتی شود).

تشخیص و درمان اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی معمولا به صورت بالینی (مشاوره با متخصص روانشناس یا روانپزشک) قابل تشخیص است ولی تست هایی همچون MMPI : Minnesota Multiphasic Personality Inventory و SWAP-200 :200-item Shedler Western Assessment procedure می توانند اطلاعات کامل تری بدست دهند.

این افراد معمولا زمانی به دنبال درمان می روند که در روابط زناشویی و رمانتیک مشکل داشته یا شکست خورده اند (یعنی به دلیل افسردگی) و یا در رابطه با اشتغال و کار مشکل پیدا کرده اند.

درمان اختلال شخصیت نمایشی معمولا از طریق روان درمانی (خصوصا شناخت رفتار درمانی انفرادی گاهی سایکوآنالیتیک) برای مدت طولانی (۱تا ۳ سال و گاهی بیشتر) می تواند بسیار کمک کننده باشد. درمان دارویی فقط در صورت وجود دلایل دیگر (نظیر افسردگی یا اضطراب شدید) مورد استفاده قرار می گیرند.

منبع: راسخون

(با تغییراتی در متن توسط سایت الشیعه)