احکام عزادارى امام حسین (علیه السلام)

مقدمه:

تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردى و چه اجتماعى، مشمول حکمى از احکام شرعى می باشد و تمام موضوعاتى که به گونه‏اى با رفتار آدمى ارتباط پیدا می کند، در فقه اسلامى داراى قانون و مقرراتى است . عزادارى سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) و امامان معصوم (علیهم السلام) نیز همچون سایر اعمال انسان داراى احکامى است که در این مختصر بدان می پردازیم .

لازم به ذکر است که براى جمع آورى این احکام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقلید و عالمان بزرگوار تا آنجا که مقدور بوده ست‏سود برده‏ایم و از آنجا که دررساله‏هاى عملیه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزادارى در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده کرده‏ایم .

احکام عزادارى

امام خمینى رحمه الله:

«عزادارى براى سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامى و ایثار و فداکارى و شجاعت در مسلمین است .» (۱)

سؤال: آیا بر پا کردن مراسم عزادارى [توسط زن] بدون اذن شوهر جایز می باشد؟

آیت الله نورى همدانى: در صورتى که از اموال شوهر باشد جایز نیست . (۲)

سؤال: گاهى برخى از دسته‏ ها که وارد مسجد مى ‏شوند، با کفش وارد می شوند، که نوعى بى احترامى به مسجد محسوب می شود، لطفا بفرمائید که این مسئله چه حکمى دارد؟

آیت الله نورى همدانى: اگر موجب هتک شود اشکال دارد . (۳)

سؤال: در مورد زنجیر زنى که منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن می شود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر درخیابان و معابر عمومى ظاهر می شوند، نظر شما چیست؟

امام خمینى رحمه الله: مانعى ندارد، مگر اینکه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (۴)

سؤال: آیا برهنه شدن مردان با حضور زنان براى عزادارى عیب دارد یا خیر؟

آیت الله فاضل لنکرانى: مانعى ندارد و زنها نباید به بدن مرد اجنبى نظر کنند . (۵)

سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحى و سخنرانى می کنند و صداى آنها به گوش مردان رهگذر می رسد . آیا این عمل جایز است؟

آیت الله فاضل لنکرانى: شنیدن صداى ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد حرام نیست . (۶)

سؤال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیرى که داراى چاقو و یا تیغ می باشد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون می شود چه حکمى دارد؟

آیت الله مکارى شیرازى: کیفیت عزادارى باید چنان باشد که بهانه ‏اى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (۷)

احکام علامت

سؤال: بسیارى از تکایا در ایام عزاداریهاى مذهبى، اقدام به حمل «علاماتى‏» می کنند که به قیمت گزافى خریده شده و حمل آن نیز موجب اشکال است . این وسائل از نظر شرعى چه حکمى دارند؟

امام خمینى رحمه الله: اشکال ندارد . (۸ )

سؤال: حکم علمهایى که در مراسم عزادارى امام حسین (علیه السلام) از آنها استفاده می شود و بعضى داراى نقش و نگارهایى نیز هستند چیست؟

آیت الله فاضل لنکرانى: استفاده از آنها در عزادارى جایز است . (۹)

سؤال: آیا جایز است پارچه و دستمالهایى را که در ایام محرم بر روى علم می بندند بفروش برسانند و در عزادارى و تعمیر حسینیه مصرف کنند؟

آیت الله فاضل لنکرانى: اگر در مراسم عزادارى محل حاجت نباشد و زاید بر متعارف باشد، مى ‏توانند بفروشند و به مصارف عزادارى و احتیاجات حسینیه ‏ها برسانند . (۱۰)

احکام تعزیه و شبیه خوانى

امام خمینى رحمه الله: تعزیه و شبیه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولى بهتر است ‏به جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا کنند . (۱۱)

سؤال: آیا تعزیه و شبیه خوانى در مراسم عزادارى جایز است؟

آیت الله فاضل لنکرانى: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعى ندارد . (۱۲)

آیت الله گلپایگانى رحمه الله: اگر تعزیه خوانى مشتمل بر استعمال آلات موسیقى نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشکال ندارد . (۱۳)

سؤال: آیا تشبه به اهل بیت (علیهم السلام) در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟

امام خمینى رحمه الله: با مراعات احترام آنان جایز است . (۱۴)

آیت الله فاضل لنکرانى و آیت الله صافى گلپایگانى: در صورتى که مستلزم اهانت نباشد مانعى ندارد . (۱۵)

آیت الله علوى گرگانى: اگر تعزیه و شبیه خوانى موجب هتک حرمت‏به ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود . (۱۶)

احکام استفاده از لباس سیاه

سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه در عزادارى امام حسین (علیه السلام) جایز است و آیا رجحان دارد؟

آیت الله فاضل لنکرانى: پوشیدن لباس سیاه در عزاى امام حسین (علیه السلام) و دیگر ائمه (علیهم السلام) چون از مصادیق تعظیم شعائر است، واجد رجحان شرعى می باشد و عملا بزرگانى چون مرحوم آیت الله بروجردى در روز عاشورا از قباى سیاه استفاده می کردند . (۱۷)

آیت الله صافى گلپایگانى و آیت الله نورى همدانى: پوشیدن لباس سیاه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصیبت امام حسین (علیه السلام) و ائمه (علیهم السلام) رجحان دارد . (۱۸)

سؤال: آیا نماز خواندن با لباس سیاه بر عزاداران امام حسین (علیه السلام) مکروه است؟

آیت الله صافى گلپایگانى: چون لباس سیاه علامت عزاداران سیدالشهداء است و عزادارى آن حضرت کمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نیز مکروه نمی باشد . (۱۹)

احکام قمه زدن

علامه امین عاملى: «قمه زنى و اعمالى دیگر از این قبیل در مراسم عزادارى حسینى به حکم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، که نه سود دنیوى دارد و نه اجر اخروى، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل بیت را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد می کنند . شکى نیست که این اعمال ناشى از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت‏خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت اطهار (علیهم السلام) نیست .» (۲۰)

آیت الله حکیم رحمه الله: مرحوم آیت الله حکیم رحمه الله جواز قمه زنى را مقید به چهار شرط نموده است:

۱. خوف ضرر وجود نداشته باشد .

۲. عزادارى بر آن صدق کند .

۳. باعث مسخره قرار گرفتن نشود .

۴. عداوت و دشمنى دیگران را ایجاد نکند . (۲۱)

سؤال: قمه زدن در عزادارى امام حسین (علیه السلام) چه حکمى دارد؟

امام خمینى رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولى در این زمان این عمل نشود . (۲۲)

مقام معظم رهبرى: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنى به باشد، جایز نیست . (۲۳)

آیت الله جوادى آملى: چیزى که مایه وهن اسلام و مایه هتک حرمت عزاداراى است جایز نیست، انتظار می رود از قمه زنى و مانند آن پرهیز شود . (۲۴)

سؤال: اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ کسى شد، آیا این عمل خودکشى و گناه محسوب می شود؟

مقام معظم رهبرى: اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد، حکم انتحار دارد. (۲۵)

سؤال: آیا قمه زنى جایز است؟ چنانچه در این خصوص نذرى وجود داشته باشد وظیفه چیست؟

آیت الله فاضل لنکرانى: با توجه به اینکه ایران اسلامى به عنوان ام القراى جهان اسلام شناخته می شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام است، باید با سوگوارى و عزادارى امام حسین (علیه السلام) به گونه‏اى عمل شود که موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد .

مسئله قمه زدن نه تنها نقشى ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است‏شیعیان از آن خوددارى کنند . و چنانچه در این مورد نذرى وجود داشته باشد نذرصحیح نیست . (۲۶)

آیت الله نورى همدانى: اشکال دارد . (۲۷)

احکام موسیقى

مرحوم شیخ انصارى در مکاسب محرمه در پاسخ به کسانى که می گویند غنا می تواند زمینه گریه کردن را فراهم نماید، می فرماید: چنین شیوه‏اى نمی تواند مقدمه مستحب یا مباح قرار گیرد و باید به عموم ادله حرمت غنا تمسک نمود . (۲۸)

مرحوم حاج شیخ عباس قمى رحمه الله در منتهى الآمال می فرماید: عزاداران امام حسین (علیه السلام) بر وجهى سلوک کنند که زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبیل غنا که غالبا نوحه‏ ها خالى از آن نیست و حکایات ضعیفه مظنونه الکذب احتراز نمایند و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند . (۲۹)

سؤال: در رادیو مدح ائمه طاهرین (علیهم السلام) با واقعه کربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب می خوانند . آیا استماعش جایز است‏یا خیر؟

امام خمینى رحمه الله: اگر غنا و موسیقى نباشد مانع ندارد . (۳۰)

سؤال: هیئتهاى نوازنده و کسانى که در مراسم تشییع جنازه شهداء موزیک عزا می زنند، از لحاظ شرعى چه حکمى دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام است‏یا خیر؟

امام خمینى رحمه الله: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقى مطرب جایز نیست و صداهاى مشکوک مانع ندارد . (۳۱)

سؤال: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) جایز است‏یانه؟

امام خمینى رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (۳۲)

سؤال: آیا در عزادارى سیدالشهداء استفاده از طبل و دهل جایز است؟

آیت الله فاضل لنکرانى: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولى طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست . (۳۳)

احکام عاشورا

۱. روزه روز عاشورا و روزى که انسان شک دارد روز عرفه است‏یا عید قربان مکروه است . در روایت آمده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: بنى امیه نذر کردند که اگر موفق به قتل امام حسین (علیه السلام) شوند، روز شهادت او را جشن بگیرند و مبارک بشمارند و روزه بگیرند و روزه در آن روز سنت آل امیه است، لذا ائمه اطهار (علیهم السلام) به جهت مخالفت‏با این طایفه تبهکار و عدم هماهنگى با آنان، روزه عاشورا را نهى کردند . (۳۴)

۲. در روز عاشورا مستحب است که انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشامیدن خوددارى کند . (۳۵)

۳. بسیار مناسب است که در روز عاشورا کار و کسب تعطیل شود، مگر در حد ضرورت .

امام رضا (علیه السلام) فرمود: «من ترک السعى فى حوائجه یوم عاشورا قضى الله له حوائج الدنیا و الاخره» (۳۶) کسى که کار و تلاش براى برآوردن حوائج‏خود را در روز عاشورا ترک کند، خداوند نیازهاى دنیا و آخرت او را برطرف می سازد .»

سؤال: در ایام سوگوارى امام حسین (علیه السلام) نماز مقدم است‏یا عزادارى؟

آیت الله فاضل لنکرانى: بهتر آن است که نماز را مقدم دارند، همانطور که امام حسین (علیه السلام) روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه کردند . (۳۷)

پى ‏نوشت‏:

۱) استفتائات امام خمینى، ج‏۲، ص ۲۸ و استفتائات جدید آیت الله مکارم، ج‏۱، ص ۱۵۸ .

۲) هزار و یک مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج‏۲، ص ۱۸۰ .

۳) هزار و یک مسئله فقهى، ج‏۲، ص ۴۰ .

۴) استفتائات امام خمینى، ج‏۳، ص ۵۸۰ .

۵) جامع المسائل، ج‏۱، ص ۶۱۹، س ۲۱۶۲ .

۶) همان، ص ۶۲۵، س ۲۱۸۳ .

۷) استفتائات جدید، ج‏۱، ص ۱۵۸، س ۵۷ .

۸) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏۲، ص ۲۸، س ۷۲ .

۹) جامع المسائل، ج‏۱، ص ۶۲۳، س ۲۱۷۳ .

۱۰) همان، س ۲۱۷۹ .

۱۱) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏۲، ص ۲۸، س ۷۱ و ج‏۳، س‏۴۴ و ۴۰ و ۴۷ و ۳۳ .

۱۲) جامع المسائل، ج‏۱، س ۲۱۶۵ .

۱۳) مجمع المسائل، ج‏۱، ص ۵۵۹، س ۷۷ .

۱۴) احکام خانواده، عبدالرحیم موگهى، طبق فتواى امام خمینى رحمه الله، ص ۳۳۶ .

۱۵) جامع المسائل، آیت الله فاضل لنکرانى، ج‏۱، س ۲۱۶۶ و جامع الاحکام، آیت الله صافى، ج‏۲، ص ۱۳۲ .

۱۶) اجوبه المسائل، ص ۳۶۵ .

۱۷) جامع المسائل، ج‏۱، ص ۶۲۱، س ۲۱۷۰

۱۸) جامع الاحکام، آیت الله صافى، ج‏۲ ، ص ۱۳۰، س ۱۵۹۰; هزار و یک مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج ۲، ص ۱۸۰، س ۶۰۲ .

۱۹) جامع الاحکام، ج‏۲، ص ۱۳۰، س ۱۵۹۱ .

۲۰) اعیان الشیعه، ج‏۱۰، ص ۳۶۳ .

۲۱) فتاوى العلماء والاعلام فى تشجیع الشعائر الحسینیه .

۲۲) استفتاءات، ج ۳، ص ۵۸۱، س‏۳۸ .

۲۳) بیانات رهبرى و استفتائات آیات عظام پیرامون عزادارى عاشورا، ص ۳۵ .

۲۴) همان، ص ۴۲ .

۲۵) همان، ص ۳۵ .

۲۶) جامع المسائل، ج‏۱، ص ۶۲۳، س ۲۱۷۲ .

۲۷) هزار و یک مسئله، ج ۲، ص ۱۷۹، س ۵۹۷ .

۲۸) مکاسب محرمه، رحلى، ص ۳۹ .

۲۹) منتهى الامال، ج‏۱، ص ۴۶۸، آخر زندگى امام حسین (علیه السلام) .

۳۰) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏۲، ص ۱۶، س ۳۶ .

۳۱) همان، ص ۱۸ .

۳۲) همان، ج‏۳، ص ۵۸۳، س ۴۵ .

۳۳) جامع المسائل، ج‏۱، ص ۶۲۳، س ۲۱۷۴ .

۳۴) تحریر الوسیله، ج‏۱; جواهر، ج‏۷، ص ۱۰۷ .

۳۵) توضیح المسائل مراجع، ج‏۱، ص ۹۰۶ .

۳۶) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ص ۲۶۸ .

۳۷) جامع المسائل، ج‏۱، ص ۶۲۳ .

نویسنده: محمود اکبرى