احادیثی در باب سخاوت و بخشش

اشاره

سخاوت و بخشندگی از فضایل اخلاقی به شمار می آید. انسانهای بخیل و مال دوست همیشه در عذاب بوده و بر خلاف انسانهای سخی بسیار راحت و شاداب زندگی می کند. سخاوت در دین اسلام بسیار مورد سفارش قرار گرفته است. احادیث زیادی از معصومین (علیهم‌السلام) در باره آن نقل شده است. این فضیلت در انسانهای بزرگ و به ویژه پیامبران و اولیای خداوند نمودی خاصی دارد. در این جا چند حدیث در مورد سخاوت نقل شده است.

  ۱. امام على (علیه‌السلام):

اَلسَّخاءُ یُکسِبُ المَحَبَّهَ و یُزَیِّنُ الاخلاقَ؛ سخاوت، محبّت آور و زینت اخلاق است.

(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۷۸ ، ح ۸۵۲۳)

۲. امام صادق (علیه‌السلام):

السَّخَاءُ مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ وَ هُوَ عِمَادُ الْإِیمَانِ وَ لَا یَکُونُ مؤمنا [مُؤمِنٌ‏] إِلَّا سَخِیّاً- وَ لَا یَکُونُ سَخِیّاً إِلَّا ذُو یَقِینٍ وَ هِمَّهٍ عَالِیَهٍ لِأَنَّ السَّخَاءَ شُعَاعُ نُورِ الْیَقِینِ- مَنْ عَرَفَ مَا قَصَدَ هَانَ عَلَیْهِ مَا بَذَلَ؛ سخاوت از اخلاق پیامبران و ستون ایمان است . هیچ مؤمنى نیست مگر آن که بخشنده است و تنها آن کس بخشنده است که از یقین و همّت والا برخوردار باشد ؛ زیرا که بخشندگى پرتو نور یقین است . هر کس هدف را بشناسد بخشش بر او آسان شود .

(مصباح الشریعه ص ۸۲ ؛ بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۶۸، ص۳۵۵، ح۱۷)

۳. رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):

اَلسَّخىُّ قَریبٌ مِنَ اللّه ، قَریبٌ مِنَ النّاسِ ، قَریبٌ مِنَ الجَنَّهِ؛ سخاوتمند به خدا، مردم و بهشت نزدیک است.

(کافی(ط-الاسلامیه) ج۴ ، ص ۴۰ ، ح ۹ – بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۰، ص۳۰۸، ح ۳۷ )

۴.امام صادق (علیه‌السلام):

اَلسَّخاءُ ما کانَ ابتِداءً ، فَأمّا ما کانَ مِن مَسألَهٍ فَحَیاءٌ و تَذَمُّمٌ؛ سخاوت آن است که بى درخواست انجام گیرد، اما سخاوتى که در مقابل درخواست باشد ناشى از شرمندگى و براى فرار از سرزنش است.

(بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۶۸ ، ص۳۵۷، ح ۲۱ ){شبیه این حدیث در نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۴۷۸ ، ح ۵۳ – تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۷۷ ، ح ۸۵۰۴ }

۵. امام رضا (علیه‌السلام):

اَلسَّخىُّ یَأکُلُ مِن طَعامِ النّاسِ لِیَأکُلوا مِن طَعامِهِ ، و البَخیلُ لا یَأکُلُ مِن طَعامِ النّاسِ لِئَلاّ یَأکُلوا مِن طَعامِهِ؛ سخاوتمند از غذاى مردم مى خورد، تا مردم از غذاى او بخورند اما بخیل از غذاى مردم نمى خورد تا آنها نیز از غذاى او نخورند.

(تحف العقول ص ۴۴۶ ؛ بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۶۸، ص۳۵۲،ح۸)

۶. رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):

طَعامُ السَّخىِّ دَواءٌ و طَعامُ الشَّحیحِ داءٌ؛ غذاى سخاوتمند، داروست و غذاى بخیل، درد.

(نهج الفصاحه ص ۵۵۶ ، ح ۱۹۰۰ ؛ بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۶۸، ص۳۵۷، ح۲۲)

۷. امام صادق (علیه‌السلام):

قُلْتُ لَهُ مَا حَدُّ السَّخَاءِ فَقَالَ تُخْرِجُ مِنْ مَالِکَ الْحَقَّ الَّذِی أَوْجَبَهُ اللَّهُ عَلَیْکَ فَتَضَعُهُ فِی مَوْضِعِهِ؛ در پاسخ به سئوال از مرز سخاوت فرمودند: حقوقى را که خداوند بر اموال تو واجب کرده است، خارج کنى و آن را در جاى خودش قرار دهى.

(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۴ ، ص ۳۹ ، ح ۲)

۸. رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):

السَّخِیُّ بِمَا مَلَکَ وَ أَرَادَ بِهِ وَجْهَ اللَّهِ تَعَالَى وَ أَمَّا السَّخِیُّ فِی مَعْصِیَهِ اللَّهِ فَحَمَّالُ سَخَطِ اللَّهِ وَ غَضَبِهِ وَ هُوَ أَبْخَلُ النَّاسِ عَلَى نَفْسِهِ فَکَیْفَ لِغَیْرِهِ؛ سخاوتمند کسى است که از اموال خود و براى رضاى خدا سخاوت داشته باشد ، اما کسى که در راه معصیت خدا دست و دل باز باشد ، بارکش ناخشنودى و خشم خداست. چنین کسى بخیل ترین مردمان نسبت به خود است چه رسد به دیگران .

(مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج ۷ ، ص ۱۷ ،ح ۱۴)

۹. امام حسن عسگرى (علیه‌السلام):

إنَّ لِلسَّخاءِ مِقدارا فَإن زادَ عَلَیهِ فَهُوَ سَرَفٌ؛ سخاوت اندازه اى دارد که اگر از آن فراتر رود اسراف است.

(اعلام الدین فی صفات المؤمنین ص ۳۱۳)

۱۰. رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):

إنَّ اللّه یُبغِضُ البَخیلَ فى حَیاتِهِ ، اَلسَّخىَّ عِندَ وَفاتِهِ؛ خداوند از کسى که در زندگى بخیل باشد و در هنگام مرگ سخى شود، نفرت دارد.

(بحارالانوار(ط-بیروت) ج ۷۴ ، ص۱۷۳)

۱۱. امام صادق (علیه‌السلام):

صِلَه الْأَرْحَامِ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُسَمِّحُ الْکَفَّ وَ تُطَیِّبُ النَّفْسَ وَ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَلِ؛ صله رحم، انسان را خوش اخلاق، با سخاوت و پاکیزه جان مى نماید و روزى را زیاد مى کند و مرگ را به تأخیر مى اندازد.

(کافى(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۱۵۱، ح ۶)

۱۲. پیامبر صلى الله علیه وآله:

إِنَّ اللّه تَعالى جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ، سَخىٌّ یُحِبُّ السَّخاءَ، نَظیفٌ یُحِبُّ النَّظافَه؛ خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگى را دوست دارد.

(نهج الفصاحه ص ۲۹۳ ، ح ۶۹۰)

۱۳. امام على (علیه‌السلام):

اَلسَّخاءُ و الشَّجاعَهُ غَرائِزُ شَریفَهٌ، یَضَعُهَا اللّه‏ُ سُبحانَهُ فیمَن أَحَبَّهُ وَ امتَحَنَهُ؛ سخاوت و شجاعت خصلت‏ هاى والایى هستند که خداوند سبحان آن دو را در وجود هر کس که دوستش داشته و او را آزموده باشد مى‏ گذارد.

(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۷۵ ، ح ۸۴۴۳)

۱۴. رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله): اَنـَا اَدیبُ اللّه‏ِ وَ عَلىٌّ اَدیبى ، اَمَرَنى رَبّى بِالسَّخاءِ وَ الْبِرِّ وَ نَهانى عَنِ الْبُخْلِ وَ الْجَفاءِ وَ ما شَى‏ءٌ اَبْغَضُ اِلَى اللّه‏ِ عَز و جَلَّ مِنَ الْبُخْلِ وَ سوءِ الْخُلُقِ، وَ اِنَّهُ لیُفْسِدُ العَمَلَ کَما یُفْسِدُ الخَلُّ الْعَسَلَ؛ من ادب آموخته خدا هستم و على، ادب آموخته من است . پروردگارم مرا به سخاوت و نیکى کردن فرمان داد و از بخل و سختگیرى بازَم داشت . در نزد خداوند عزّ و جلّ چیزى منفورتر از بخل و بد اخلاقى نیست . بد اخلاقى ، عمل را ضایع مى ‏کند ، آن‏ سان که سرکه عسل را.

(مکارم الاخلاق ص ۱۷)

۱۵. ابن شهر آشوب: کانَ النَّبىّ (صلی‌الله علیه و آله) قَبْلَ المَبْعَثِ مَوصوفا بِعِشرینَ خَصلَهً مِن خِصالِ الاَنْبیاءِ لَوِ انْفَرَدَ واحِدٌ بِاَحَدِها لَدَلَّ عَلى جَلالِهِ فَکَیْفَ مَنِ اجْتَمَعَت فیهِ؟! کانَ نَبیّا اَمینا، صادِقا، حاذِقا، اَصیلاً، نَبیلاً، مَکینا، فَصیحا، عاقِلاً، فاضِلاً، عابِدا، زاهِدا، سَخیا، کمیا، قانِعا، مُتَواضِعا، حَلیما، رَحیما، غَیورا، صَبورا، مُوافِقا، مُرافِقا، لَم یُخالِطْ مُنَجِّما وَ لا کاهِنا و لا عَیافا؛ رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) پیش از مبعوث شدن، بیست خصلت از خصلت‏هاى پیامبران را دارا بودند، که اگر کسى یکى از آنها را داشته باشد، دلیل عظمت اوست؛ چه رسد به کسى که همه آنها را دارا باشد، آن حضرت پیامبرى امین، راستگو، ماهر، اصیل، شریف، استوار، سخنور، عاقل، با فضیلت، عابد، زاهد، سخاوتمند، دلیر و با شهامت، قانع، متواضع، بردبار، مهربان، غیرتمند، صبور، سازگار، و نرم‏خو بودند و با هیچ منجّم (قائل به تأثیر ستارگان)، غیب‏گو و پیش‏گویى هم‏نشین نبودند.

(مناقب آل ابی طالب(ابن شهر آشوب) ج ۱، ص ۱۲۳)

۱۶. امام باقر (علیه‌السلام): شِیعَهُ عَلِیٍّ الْمُتَبَاذِلُونَ فِی وَلَایَتِنَا الْمُتَحَابُّونَ فِی مَوَدَّتِنَا الَّذِینَ إِذَا غَضِبُوا لَمْ یَظْلِمُوا وَ إِنْ رَضُوا لَمْ یُسْرِفُوا بَرَکَهٌ عَلَى مَنْ جَاوَرُوا سِلْمٌ لِمَنْ خَالَطُوا؛ شیعیان على علیه السّلام کسانى هستند که در راه دوستى ما مال خود را به یک دیگر مى بخشند، و به دوستى ما با یک دیگر دوست مى شوند، اگر به خشم آیند ستم روا نمى دارند، و اگر خوشنود شوند زیاده روى نمى کنند، براى همسایگان برکت هستند، و براى معاشرین خود سلامتى و آسایشند.

(خصال ص ۳۹۷ ، ح۱۰۴)