ابراهیم بن محمّد بن فارس نیشابورى

(حدود ۲۰۱ ـ حدود ۲۸۰)

ابراهیم، محدّث شیعى، کنیه اش در منابع ذکر نشده است. وى از اصحاب امام هادى و امام حسن عسکرى علیهماالسلام بود. درباره تاریخ ولادت و وفات او گزارش دقیقى دیده نشده است. در برخى از منابع آمده که وى امام عصر علیه السلام (تولّد: ۲۵۵ ق) را در زمان کودکى آن حضرت دیده است. بنابراین، وى تا چند سال پس از ولادت امام عصر(عج) حیات داشته است. اما ظاهرا سال هاى زیادى از زندگى او در عصر غیبت صغرا سپرى شده اند و با توجه به هم عصران، شاگردان و استادانش، مى بایست وفات او در اواخر نیمه دوم سده سوم (حدود ۲۸۰ ه) اتفاق افتاده باشد؛ زیرا بعضى از شاگردان بى واسطه او تا سال ۳۲۸ ه حیات داشته اند؛ چنان که ابن داود نیز در رجال خود، وى را از شخصیت هاى پس از عصر ائمّه اطهار علیهم السلام به شمار آورده است.
چنان که از نسبت «نیشابورى» برمى آید، اهل نیشابور بوده و ظاهرا در همان جا چشم به جهان گشوده است. پس از دوران کودکى و نوجوانى، به عراق آمد ودر کوفه با عالمان و دانشمندان زمان خود آشنا گشت. قراین نشان مى دهند که وى تحصیلات دوران جوانى را در زادگاهش سپرى کرد و مسافرتش به عراق مربوط به زمان میان سالى او مى شود؛ زیرا اولاً، وى از اصحاب امام جواد علیه السلام (شهادت: ۲۲۰ ق) به شمار نیامده است و ثانیا، هنگامى که وى به کوفه آمد استادان متقدّم را درک نکرد. از همین رو، احادیث او با یک واسطه از محمّد بن ابى عمیر (م ۲۱۷ ق) نقل مى شوند. وى مدت زیادى در عراق اقامت داشت و حتى احتمال اینکه پس از کوفه و بغداد، در سامرّاء اقامت دایم گزیده باشد، بعید به نظر نمى رسد.
پسرش، ابوعبداللّه محمّد بن ابراهیم، از عالمان حدیث بود که در بغداد به کار ورّاقى و صحّافى کتاب اشتغال داشت و به دمشق و مصر نیز مسافرت نمود. از جمله معاصران او، ایّوب بن نوح بن درّاج (م. حدود ۲۵۵ ق) است که یک بار در راه مکّه با او هم سفر شد و درباره جانشین امام هادى علیه السلام با او به گفت وگو پرداخت.
وى از دوست داران اهل بیت علیهم السلام بود و بارها در سامرّاء خدمت امام حسن عسکرى علیه السلام رسید و در نهایت، به همین دلیل، مورد خشم فرماندار وقت، محمّد بن عوف (از دشمنان سرسخت شیعه) قرار گرفت و او دستور قتلش را صادر کرد، ولى او پس از وداع با خانواده اش، به خانه امام حسن عسکرى علیه السلام در سامرّاء پناه برد و در همان جا به زیارت امام عصر(عج) نایل گردید و با دعاى آن امام علیه السلام نجات پیدا کرد.
وى در عراق، علاوه بر معارفى که در محضر امام هادى و عسکرى علیهماالسلام کسب نمود، نزد استادانى همچون احمد بن حسن، حسین بن ابى الخطّاب و یعقوب بن یزید حدیث شنید و به حد کمال رسید. سپس آموخته هایش را به شاگردانش همچون محمّد بن عبداللّه بن ابى غانم قزوینى، محمّد بن مسعود عیّاشى (م. ۳۲۸ ق) و محمّد بن حسن براثى انتقال داد. درباره درستى احادیث او گفته مى شود که وى، خود فرد راست گویى بود، اما اهمیت نمى داد که از چه کسى نقل حدیث مى کند. از آثار تألیفى او خبرى در منابع گزارش نشده است.(۱)

پى نوشت:

۱.  الامامه والتبصره، ص ۱۳۱، ح ۱۳۷ / رجال کشى، ج ۲، ص ۸۱۲، ش ۱۰۱۴ / کمال الدین، ص ۳۸۱، باب ۳۷، ح ۴ / رجال الطوسى، ص ۳۸۳، ش ۵۶۴۰ و ص ۳۹۷، ش ۵۸۲۶ / مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۲۸۱، ح ۴۰۹۶٫