مرتضى چهرگانى انزابى‏

اشاره:

  آیت اللّه چهرگانى انزابى، در سال ۱۲۹۳ ق. در قریه چهرگان از منطقه انزاب آذربایجان شرقى متولد شد. پدرش مرحوم میرزا على چهرگانى معروف به  آقاعلى  از علماى نجف و مدرّس حوزه‏ هاى علمیه مشهد مقدس و از علماى خدمت گزار منطقه ارونق و انزاب بود. او و پدرانش، طبق یادداشت‏ هایى که به جاى مانده تا دوازده نسل یعنى حدود سیصد سال، از عالمان نجف دیده و مفتخر به کسوت روحانى بودند و به خاطر علاقه به زادگاهشان، . که مهد علم و ادب بود . بازگشته، به ارشاد و هدایت مردم مى‏ پرداختند.

جدّ اعلاى این خاندان، که در سیصد سال پیش امام جمعه خامنه بود، مدرسه ‏اى دایر مى ‏کند و به تربیت طلاب علوم دینى مبادرت مى ‏ورزد. مرحوم آیت اللّه شیخ عبدالحسین غروى در مصاحبه با مجلّه حوزه فرموده‏اند:  آقاعلى، جدّ اعلاى ما، که امامت جمعه خامنه را بر عهده داشته، در پشت جلد شرح لمعه، با خط زیبا و خوانا، خطاب به فرزندانش نوشته است: فرزندانم! شما به شهرهاى بزرگ بروید و در آن شهرها بمانید. من، در نجف تحصیل کردم. از نجف به مشهد مشرّف شدم و در آن شهر، حوزه درسى داشتم؛ ولى مادرم نوشت: به چهرگان بیا! امر او را اطاعت کردم و به این جا آمدم.

خاندان

خانواده چهرگانى انزابى از سه قرن گذشته تاکنون، مفتخر به کسوت مقدّس روحانیت و خدمت به دین و مردم بوده است. مرحوم آیت اللّه حاج شیخ مرتضى چهرگانى انزابى در روزگار خود در عرصه‏ هاى علمى و اجتماعى از جمله نوادر محسوب مى شد و فرزندان بزرگوارش، مرحومان آیت اللّه حاج شیخ عبدالحسین غروى و حاج شیخ محمد حسین انزابى، از اساتید اخلاق حوزه علمیه و از پیشتازان مبارزه علیه رژیم طاغوتى و از یاوران انقلاب اسلامى به شمار مى ‏رفتند. نوشته حاضر مرور کوتاهى بر زندگى ستاره درخشان این خانواده، آیت اللّه حاج شیخ مرتضى چهرگانى انزابى، است.

تحصیلات‏

آیت اللّه چهرگانى پس از گذراندن دوران کودکى در زادگاه خود و پس از طىّ مراحل تحصیلات ابتدایى پیش پدر روحانى‏اش، براى ادامه تحصیل به شهر خوى رهسپار شد و پس از پنج سال اقامت در آن شهر، به شهر تبریز رفت و از محضر اساتید بزرگ آن زمان، مانند مرحوم آیت اللّه انگجى و میرزا حسن مجتهد، استفاده برد و پس از اتمام دروس سطح، براى تکمیل تحصیلات عالى حوزه به نجف ‏اشرف مهاجرت کرد. حدود ۱۹ سال در نجف اقامت کرد و در فقه و اصول به مراتب والایى رسید.

اساتید در تبریز

۱.  آیت اللّه میرزاابوالحسن انگجى: فرزند میرزامحمد، در سال ۱۲۸۳ ق. (۱۲۴۴ ش.)، در شهر تبریز پا به عرصه گیتى نهاد. در ۲۶ سالگى از آیات عظام نجف‏ اشرف اجازه اجتهاد گرفت. در دوران مشروطیت زحمات زیادى کشید و سرانجام در سال ۱۳۱۷ ش. درگذشت. ۲.  آیت اللّه میرزا حسن آقا مجتهد(مجتهد بزرگ): فرزند حاج میرزا باقر مجتهد، از شاگردان حاج سید حسین کوه‏ کمره‏اى و حاج میرزا محمد حسین شیرازى و ملاعلى نهاوندى متوفاى سال ۱۳۳۸ ق. در تبریز.

اساتید در نجف‏

۱. آیت اللّه سیدکاظم یزدى(صاحب عروهالوثقى): ایشان در سال ۱۲۴۷ ق. در یکى از روستاهاى یزد به نام کشنویه متولد شد و در شب ۲۷ ماه رجب ۱۳۲۷ ق. وفات یافت و در مقبره درب طوس در نجف اشرف مدفون گشت.

۲.  آیت اللّه میرزا فتح‏اللّه شریعت اصفهانى(معروف به شیخ الشریعه اصفهانى): در سال ۱۲۶۶ ق. از محضر بزرگانى چون: ملااحمد سبزوارى و شیخ صادق تنکابنى و آقانجفى اصفهانى کسب فیض کرد و در ربیع الثانى سال ۱۳۳۹ ق. در نجف اشرف وفات کرد.

۳.  آیت اللّه محمدکاظم خراسانى(صاحب کفایه): معظم‏له در سال ۱۲۵۵ ق. در مشهد متولد شد و در ۲۱ ذیحجّه سال ۱۳۲۹ ق. وفات یافت و در مقبره مرحوم میرزاحبیب اللّه رشتى در نجف اشرف به خاک سپرده شد.

۴.  آیت اللّه آقاضیاءالدین عراقى(۱۲۸۹ . ۱۳۶۱ق.): در اراک متولد شد و از محضر حضرات آیات آخوند خراسانى، سیدکاظم یزدى و شیخ‏ الشریعه اصفهانى سود برد. شرح بر تبصره و مقالات الاصول از یادگارهاى ایشان است.

مشایخ اجازه‏

آیت اللّه شیخ مرتضى چهرگانى صاحب اجازه‏ هاى اجتهاد و نقل حدیث و اجازه در امور حسبیه از آیات عظام ذیل بود:

۱.  آقاضیاءالدین عراقى؛

۲.  فتح‏اللّه شریعت اصفهانى؛

۳.  سید محسن طباطبائى حکیم: در سال ۱۲۶۴ در نجف متولد شد و در ۲۷ ربیع‏الاول سال ۱۳۹۰ ق(۱۳۴۸ ش) در همان شهر رحلت کرد. قبر آن مرحوم در کنار کتابخانه‏اش است.

۴. حاج سیدمحمدهادى میلانى: متولد ۷ محرم سال ۱۳۱۳ ق. در نجف اشرف و متوفّاى ۱۷ مرداد سال ۱۳۵۴ ش. در مشهد مقدس. گفتنى است که آیت اللّه شیخ مرتضى چهرگانى خودش نیز چندین اجازه روایتى به دیگران داده بود که مرحوم آیت اللّه العظمى مرعشى نجفى، شهید محراب آیت اللّه قاضى طباطبائى و فرزند گرامى ‏اش، مرحوم حجت الاسلام و المسلمین آقا محمدحسین انزابى، از جمله آن‏ها بودند.

مراجعت به تبریز

مرحوم حجت الاسلام و المسلمین انزابى مى ‏نویسند: آیت اللّه چهرگانى بالاخره پس از تکمیل دروس خارج و اخذ مدارک اجتهاد از اساتید مبرز حوزه نجف، به تبریز مراجعت کرده و تا آخر عمر در تبریز به تدریس علوم دینى براى طلاب علوم دینیه و ارشاد و موعظه، اشتغال داشته است و الحق زهد و روحانیت را تا آخر عمر مراعات مى‏ کرد.

ازدواج و پسران‏

آیت اللّه شیخ مرتضى چهرگانى دوبار ازدواج کرد. دانشمند گرامى، حاج حسین آقا انزابى (نواده ایشان) در این زمینه مى‏ نویسد: مرحوم مبرور در روزگارانى که مقیم نجف اشرف بود، با خانواده‏اى وصلت انتخاب نموده که ثمره آن ازدواج مبارک، فرزند بزرگ ایشان حضرت آیت اللّه شیخ عبدالحسین غروى(۱۲۸۶ . ۱۳۷۳ ش. از علماى بزرگ تبریز و نماینده مجلس خبرگان رهبرى در دوره اول، آرمیده در وادى‏ السّلام قم) بوده است… به هنگام مراجعت به آذربایجان، به امر بزرگان و علماى تبریز راضى به اقامت در شهر تبریز گشته. پس از ماندگارى با خانواده‏اى از سادات، یعنى سادات حسینى کوه کمره‏اى . که شاخه اى از آنان مقیم روستاى چهرگان بوده‏اند . حدود سال ۱۲۹۰ هجرى قمرى عقد ازدواج بسته است که حاصل این سنّت الهى دو فرزند برومندش، یعنى مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدحسین انزابى(روحانى مبارز و نستوه و یار دیرین رهبر کبیر انقلاب اسلامى، حضرت آیت اللّه العظمى امام خمینى و نماینده مردم شریف تبریز در مجلس شوراى اسلامى در سه دوره متوالى و انیس مقام معظم رهبرى، حضرت آیت اللّه خامنه ‏اى، فوت به سال ۱۳۷۸ شمسى و مدفون در وادى رحمت تبریز) و حاج غلامعلى انزابى(از مؤمنین و دینداران بازار تبریز و تهران، مقیم تهران) است.

فعالیت‏ هاى اجتماعى و مذهبى

این عالم بزرگوار و بااخلاص، در مدت اقامت نزدیک به پنجاه سال در محلّه شتربان(دوچى) تبریز، در سه وعده صبح و ظهر و شام به اقامه نماز جماعت اشتغال داشت و به موعظه و ارشاد مردم مى ‏پرداخت و مراقب عقد معاملات و ازدواج آنان بود و پیوسته با ذکر و تسبیح و حمد ذات اقدس خداوند ملازمت داشت.

عشق به ائمه اطهار (ع)

آن مرحوم دلى مالامال از محبت به اهل بیت عصمت و طهارت داشت. لذا در سال‏ هاى اقامت در عراق، از زیارت عتبات عالیات، به ویژه سامرّا، غافل نبود؛ به طورى که بعضى تحریرات فقهى خود را در این سامان، در محضر مرقد مطهّر عسکریین و در پایگاه امامت و غیبت حضرت امام عصر (ع) نگاشت؛ چنان که به نوشته آقابزرگ تهرانى در الذریعه، نسخ ه‏اى از نگاشته ‏هاى حاج شیخ مرتضى در کتابخانه این شهر . که وابسته به حرم است . نگهدارى مى ‏شد.

تالیفات

حاج شیخ مرتضى چهرگانى انزابى از مقام علمى و فقهى قابل اعتنایى برخوردار بود. او تقریرات درس‏ هاى فقیه بارع، آیت اللّه مرحوم شریعت اصفهانى و دیگر بزرگانِ نجف که در محضر درسشان بود، در چند جلد تحریر کرد که این تقریرات، ارزشمندترین میراث فقهى و علمى ایشان شناخته مى‏ شود. آنچه اکنون در اختیار بازماندگانش هست، به سه بخشِ تحریر، تنسیخ و تألیف تقسیم مى‏شود.

الف) تحریرها:

۱.رساله فى التعادل و التراجیح، از تقریرات استاد اعظم شریعت اصفهانى به سال ۱۳۲۱ ق؛

۲. الرساله العصریه(۱۳۲۱ ق)؛

۳.  کتاب الوصایا(۱۳۲۱ ق)؛

۴.منجزات المریض(۱۳۲۱ ق)؛

۵. تحریر کتاب الصوم الموسّس العام و الفقیه المحقق شیخ محمدهادى طهرانى(۱۳۲۲ ق)؛

۶.تحریر رساله فى الحق و الحکم، تألیف آیت اللّه محمد بن عبدالحسین اصطهباناتى به سال ۱۳۲۶ ق. ب)

تنسیخ ‏ها: ۱. استنساخ دو رساله از مرحوم شریعت اصفهانى، به سال ۱۳۲۶ ق؛

۲. استنساخ دو رساله فقهى از مرحوم شریعت اصفهانى به سال ۱۳۲۸ ق. ج)

تألیفات:

۱. رساله فى علم الاصول الفقه، به سال ۱۳۲۴ ق؛

۲. رساله فى التکلیف، به سال ۱۳۲۵ ق؛

۳.  رساله فى الظّنّ، به سال ۱۳۲۵ ق؛

۴. رساله فى الوظائف المقرّره للجاهل، به سال ۱۳۲۷ ق؛

۵. رساله فى الاستصحاب، به سال ۱۳۳۰ ق؛

۶. رساله فى الخیارات، به سال ۱۳۲۴ ق؛

۷. رساله فى الرّضاع، به سال ۱۳۲۵ ق؛

۸.رساله فى الرهن، به سال ۱۳۲۶ ق؛

۹.رساله فى الخلل الواقع فى الصلوه، به سال ۱۳۲۶ ق؛

۱۰. رساله فى صلوه المسافر، به سال ۱۳۲۶ ق؛

۱۱. کتاب القضاء، به سال ۱۳۲۶ ق؛

۱۲. رساله فى المکاسب(شرح على کتاب المکاسب شیخ اجل مرتضى انصارى) به سال ۱۳۲۸ ق. صاحب الذریعه در کتابش(ج ۲۲، ص ۱۲۳) تنها به این کتاب آیت اللّه شیخ مرتضى چهرگانى اشاره کرده است؛

۱۳. رساله فى اصول الدین (در سه مقصد توحید، نبوت، معاد)، به سال ۱۳۲۹ ق.(۷)

وفات

او پس از عمرى کوشش خالصانه در راه تحصیل معارف اهل بیت و تفقّه در علوم آل محمد (ص) ، در چند سال آخر زندگى، دچار ضعف بدنى و فرسودگى ‏هاى ناشى از دوران تحصیل و ریاضت شد و على رغم معالجه پزشکان معتمد تبریز، در دوازدهم رجب المرجّب ۱۳۸۱ق. (۱۳۳۹ ش) به ملکوت اعلى پیوست.