آیا سجده بر خاک و مهر شرک در عبادت نیست؟

فقهی

زمان مطالعه : 6 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

شبهه

یکی از شبهاتی که بر علیه شیعه تبلیغ می شود این است که شیعیان بر خلاف دیگر مسلمانان بر خاک و مهر سجده می‌کنند و این یک نوع شرک در عبادت است.

پاسخ شبهه

متاسفانه در طول تاریخ اسلام بر اثر جهل و نادانی و تعصب بی جا شیعیان قربانی همین مسئله شده و بسیاری از آنان فقط به خاطر اینکه بر خاک سجده می کنند، کشته و قتل عام شده اند. البته بسیار جای تأسف وجود دارد که چرا مسلمانان نسبت به احکام و عقاید خود بیگانه هستند و از حقایق مسائل اسلامی هیچ اطلاعی ندارند. بسیار اند کسانی که سجده بر مهر و خاک را عبادت مهر پنداشته و با این جهل روزگار را سپری می کنند. یک مسلمان به ویژه علما باید فرقه ها و عقاید و احکام آنها را آن طوری که هست بشناسد و در باره عقاید و احکام آنها کور کورانه قضاوت نکنند.

در پاسخ به این شبهه گفته می شود که سجده شیعیان بر مهر خاک کربلا از نظر مذهب شیعه حکم الزام و وجوب را ندارد. در مذهب شیعه فقط بر این مطلب تاکید شده که سجده باید بر خاک و سنگ و زمین و چمن و چوب و چیزهایی که جزء زمین است انجام شود به شرطی که آنها هم از معدنیات و خوردنی ها نباشند. از این رو سجده را بر پوشاک و فرش و امثال اینها که جزء زمین به حساب نمی‌آیند جایز نمی داند. این مطلب در روایات اهل سنت منعکس شده است که سجده باید بر خاک و زمین باشد نه بر پارچه و فرش و امثال اینها. در زیر به چند روایت و حدیث در این رابطه از کتابهای اهل سنت اشاره می شود:

الف) گروهی از محدثان اسلامی در کتب صحاح و مسانید خود این سخن پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ را بازگو کرده اند که آن حضرت زمین را به عنوان سجده گاه خود معرفی نموده است، آنجا که می فرماید: «و جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً ؛ زمین برای من مسجد و پاک کننده قرار داده شده است.»[۱] از کلمۀ جٌعِل که در اینجا به معنای تشریع و قانونگذاری است به خوبی روشن می‌شود که این مسأله یک حکم الهی برای پیروان آیین اسلام بوده است و بدین سان زمین که شامل خاک و سنگ و دیگر اجزای تشکیل دهندۀ سطح آن می باشد، از طرف شارع مقدس سجده‌گاه قرار داده شده است و لازمۀ آن این است که بر چیزهایی که از اجزاء زمین شمرده نمی شود، سجده جایز نیست.

ب) رفتار پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در این مورد گواه روشن دیگری است. یعنی سنت رسول گرامی اسلام در نماز این بوده است که بر خاک و زمین سجده می کرده اند. در زیر احادیثی از متون اهل سنت نقل می شود که این سنت را به اثبات می رساند:

۱. وائل بن حجر می گوید: من پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ را دیدم هنگامی که سجده می کرد، پیشانی و بینی خود را بر زمین می نهاد.[۲]

۲. انس بن مالک و ابن عباس و برخی دیگر مانند عایشه و ام سلمه، گروه بسیاری از محدثان روایت کرده اند که: «پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ بر حمره که نوعی حصیر بود و از لیف خرما ساخته می شد سجده می نمود.»[۳]

۳. ابوسعید خُدری از اصحاب رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ می گوید: بر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ وارد شدم و دیدم که حضرت بر حصیری نماز می خواند.[۴]

۴. براء بن عازب نقل می کند که ما پشت سر رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ نماز می گذاردیم، پس آنگاه که حضرت سرش را از رکوع بر می داشت احدی را ندیدم که خم شود تا این که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ پیشانیش را بر زمین می نهاد، سپس آنان که پشت سر او بودند به سجده می افتادند.[۵]

۵. ابوسعید خدری در حدیث دیگری چنین می گوید: هر گاه رسول خدا با مردم نماز می خواند آثار خاک و غبار زمین بر پیشانی و بینی حضرت آشکارا دیده می شد.[۶]

ج) دسته ای از روایات بر این نکته دلالت دارند که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ مسلمانان را به پیشانی نهادن بر خاک به هنگام سجده فرمان می دادند، چنانکه ام سلمه همسر آن حضرت روایت می کند که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: رخسار خود را برای خدا بر خاک بگذار.[۷]

د) در دسته ای از روایات از سجده بر لباس و پارچه نهی شده است. در روایتی وارد شده که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ مردی را در کنار خود دید که عمامۀ او پیشانیش را پوشانده بود، آن حضرت شخصاً اقدام نمود و عمامه را از پیشانی او بالا زد.[۸]

یا در روایت دیگری چنین آمده است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ مردی را دید که بر اطراف و کناره های عمامۀ‌ خود سجده می کند حضرت با دست مبارک به او اشاره کرد که عمامه ات را بالا ببر و پیشانی را بر زمین بگذار.[۹]

بدیهی است که اگر سجده بر پارچه و فرش و مانند اینها جایز بود لزومی نداشت رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ شخصاً اقدام کند یا با اشاره به نماز گزار بفهماند که پیشانی را بر زمین بگذارد. پس در واقع این دستور و رفتار پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ برای آن بود که به همه بفهماند در موقع سجده باید پیشانی بر زمین قرار بگیرد نه بر مثل پارچه و فرش و امثال اینها.

خود صحابه هم این موضوع را می دانستند و درموقع سجده بر زمین یا اجزاء و مصادیق آن که خوراکی و پوشاکی هم نبودند سجده می نمودند. جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: با پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ نماز ظهر می‌خواندیم، مشتی سنگریزه برگرفتم و در دست نگه داشتم تا خنک شود و به هنگام سجده پیشانی را بر آنها گذاردم و این به خاطر شدت گرما بود.[۱۰] بعد راوی می افزاید: اگر سجده بر لباسی که بر تن داشت جایز بود از برداشتن سنگریزه ها و نگهداری آن آسان تر بود.

ابوامیه نقل می‌کند که به من خبر رسیده است که ابوبکر صدیق بر زمین سجده می نمود یا نماز می خواند در حالیکه پیشانی اش را به سوی زمین می‌کشید تا روی زمین سجده کند.[۱۱] عمر بن خطاب دستور داد که کف مسجد النبی ـ صلی الله علیه و آله ـ را با ریگ فرش کنند تا نمازگزاران بر آن سجده کنند.[۱۲] حتی نقل شده است که بعضی تابعین به تبعیت از اصحاب پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در موقع مسافرت ها با خود گِل خشکیده ای حمل می کردند تا در موقع نماز بر آن سجده کنند. ابن سعد متوفای ۲۰۹ در کتاب خود می نویسد: مسروق بن اجدع به هنگام مسافرت خشتی را با خود بر می داشت تا در کشتی بر آن سجده کند.[۱۳]

از مجموع دلایل یاد شده به روشنی معلوم می گردد که نه تنها روایات اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بر تعیین سجده نمودن بر زمین و آنچه از زمین می روید، در صورتی که خوردنی و پوشیدنی نباشد دلالت دارد؛ بلکه اصل اولی در روایات اهل سنت که برگرفته از سنت و سیره رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ و صحابۀ آن حضرت است اتصال پیشانی بر زمین و چیزهایی است که از آن می روید و اگر هم در روایاتی سجده بر غیر آنها جایز شمرده شده است، در شرائط اضطراری و در حال عذر گرما یا سرما و امثال آنها بوده است.

بنابراین از نظر مذهب شیعه سجده بر سنگ و برگ درخت و چمن و خاک و ریگزار ها و امثال اینها جایز می باشد منتهی چون غالبا نماز در مساجد و خانه هایی انجام می گیرد که از موکت و قالی و امثال اینها فرش است، شیعیان برای حل مشکل از گل پاک مهر و تکه های کوچک خشتی می سازند و یا از سنگهای صاف و هموار استفاده می کنند و حتمی نیست که مهر باید از خاک کربلا باشد بلکه خاک کربلا به عنوان پاک ترین و مبارک ترین خاک انتخاب می شود. ولی در عین حال بیشتر مهرها از خاکهای غیر کربلا می باشند و در این اواخر مهر ها را از سنگ می سازند که هم دوام دارد و هم قابل شستشو می باشد.