آیا تضعیف سند حدیث «دوازده خلیفه» توسط احمد کاتب پاسخی دارد؟

شبهه:

احمد کاتب در صدد اشکال وارد کردن بر سند روایات «دوازده خلیفه» در مصادر حدیثى شیعه برآمده، مى گوید: «روایاتى که اصحاب نظریه دوازده امامى و مهدى دوازدهم محمّد بن حسن، نقل مى کنند همه آن ها از قبیل اخبار آحاد است و هیچ حجّت و دلیلى آن ها را پشتیبانى نمى کند، لذا ادّعاى علم به صحّت آن ها ممکن نیست. و در عین حال راویان آن ها نیز مورد طعن واقع شده اند…».(۱)

پاسخ شبهه

کلام احمد کاتب از جهاتى قابل اشکال و خدشه است:

۱ ـ روایاتى که دلالت دارد بر این که امامان بعد از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) دوازده نفر هستند از حدّ تواتر فراتر رفته است و با استقصائى که به عمل آمده، حدود هزار روایت به این مضمون وجود دارد. و در جاى خود گفته شده که خبر متواتر احتیاج به بررسى سندى ندارد؛ زیرا تواتر به خودى خود و از راه تراکم احتمالات، مفید قطع است و احتیاج به تعبّد شرعى ندارد، گرچه وثاقت تمام راویان هر یک از سندها به اثبات نرسد.

۲ ـ اصحاب و رجال شیعه همگى این روایات را تلقّى به قبول کرده اند و بر عمل به آن ها اتفاق نظر دارند، و این خود دلیل بر صحّت این روایات و اعتماد اصحاب بر صدور از معصوم است.

شهید صدر(رحمه الله) مى گوید: «این روایات با کثرت احتیاط از جانب امامان در نقل آن ها به جهت حفظ امام به درجه بالایى از کثرت و انتشار رسیده است. و کثرت عددى در این روایات تنها اساس براى قبول آن ها نیست، بلکه اضافه بر این ها مزایا و قراینى در این ها وجود دارد که دلیل بر صحّت این احادیث خواهد بود… ما مشاهده مى کنیم بخارى که معاصر عصر امام جواد و امام هادى و عسکرى(علیه السلام) است این حدیث را نقل کرده است، و در این امر نکته مهمّى است، این خود دلیل بر آن است که این حدیث از پیامبر(صلى الله علیه وآله) ثابت شده، قبل از آن که مضمون آن تحقّق یافته و فکر دوازده امام به کمال برسد».(۲)

۳ ـ با ملاحظه مجموعه روایات در این زمینه به تعداد بى شمارى از اخبار صحیح السند برمى خوریم که اگر به حدّ تواتر نباشد لا اقلّ به حدّ استفاضه خواهد رسید؛ از جمله، بخارى و مسلم و دیگران حدیث را به سند صحیح نزد خود نقل کرده اند. و نیز روایاتى را در این موضوع کلینى و صدوق نقل کرده که تعدادى از آن ها صحیح السند است، و مشهورترین آن ها روایاتى است که به سلیم بن قیس منتهى مى گردد. این احادیث نزد بزرگان شیعه در قرن دوم هجرى معروف بوده است.

۴ ـ بر فرض که این گونه روایات به حدّ تواتر نرسد ما مى توانیم با برخى از روایات آحاد صحیح السند و شواهد و قراین قطعى که همراه با روایات است و هم چنین تلقّى به قبول اصحاب، به یقین و یا لااقل به حدّ اطمینان به این روایات برسیم.(۳)

پی نوشت:

۱. برگرفته از سایت جمکران.

۲. بحث حول المهدى(علیه السلام)، ص ۶۵ـ۶۷.

۳. على اصغر رضوانى، امام شناسى و پاسخ به شبهات(۲)، ص ۲۸۳.