- زمان مطالعه : 9 دقیقه
- توسط : رحمت الله ضیایی
- 0 نظر
آلبانی کشوری است در جنوب شرقی قاره اروپا. پایتخت این کشور تیرانا و جمعیت آن ۳۵۴۴۸۰۸ نفر است.
بر اساس قانون اساسی مصوب سال ۱۹۹۸ آلبانی، هیچ دینی، دین رسمی این کشور نیست و همه ادیان مساوی هستند. با این وجود تمامی مذاهب موجود در آن (مسلمانان سنی، بکتاشیه، مسیحیان ارتدکس و کاتولیک رومی) هر یک خواستار درجه بالاتری برای به رسمیت شناخته شدن از سوی دولت هستند.
۷۰ درصد مردم آلبانی مسلمان و ۳۰ درصد مسیحی هستند. دین ابتدایی مردم آلبانی مسیحیت بود اما بعدها بیشتر ساکنان این کشور به اسلام گرویدند. تغییر دین تا ۷۰ درصد جمعیت آلبانی به اسلام، یکی از میراث‌های حکومت عثمانی بود. مهاجرت شیعیان علوی و بکتاشی در گسترش تشیع در این کشور نقش مهمی را ایفا کرده است. پس از استقلال آلبانی از حکومت عثمانی، این کشور به صورت تنها دولت اسلامی در اروپا ظهور کرد.
آلبانی کوچک‌ترین کشور بالکان است(۱) که از شمالِ غرب با مونته‌نگرو، از شمالِ شرق با کوزوو، از شرق با مقدونیه و از جنوب و جنوب شرقی با یونان همسایه‌است. در سمت غربی آلبانی دریای آدریاتیک و در سمت جنوب غربی آن دریای ایونی قرار گرفته‌اند.
وسعت آلبانی ۲۸٬۷۴۸ کیلومتر مربع(۲) و مرز آن با دریا بالغ بر ۳۱۶ کیلومتر می‌باشد. آلبانی اهمیتِ جغرافیائی مهمی دارد زیرا در محلی کلیدی واقع شده و کوتاه‌ترین بندرگاه از مدیترانه به بالکان و قاره آسیا است.
آلبانی آب و هوای نسبتاً معتدلی دارد. تابستان‌ها هوا گرم و خشک و زمستان‌ها هوا سرد و مرطوب است. اغلب خاک این کشور را کوه و تپه پوشانده‌است.
تاریخچه
نقشه کشور آلبانی
سرزمین آلبانی بنا به نوشته‌های مورخین دارای سابقه تاریخی سه هزار ساله است. تاریخ نویسان آلبانی بر این باورند که آلبانی‌ها از قوم ایلیری هستند که از اروپای مرکزی به سرزمین ایلیریا، وسیع‌تر از آلبانی کنونی شامل اسلوونی، مقدونیه، مونته نگرو و بخشی از شمال یونان مهاجرت کرده‌اند. این سرزمین در طول تاریخ حیات زندگی خود همواره تحت تسلط نیروهای خارجی از رومی‌ها گرفته تا امپراطور عثمانی بوده و دوره تسلط حکومت عثمانی از سال۱۹۱۲-۱۳۸۲ بوده است.(۳)
در سال ۱۹۱۲ استقلال آلبانی اعلام گردید. اسماعیل پاشا، احمد زوغو، انورخوجه و رامیز علیا از رهبران این کشور تا قبل از برگزاری انتخابات برای تعیین رهبر و رئیس جمهور بودند. در سال ۱۹۹۱ اولین انتخابات پارلمانی برگزار و حزب کارگر که به حزب سوسیالیست تغییر نام یافته بود در این انتخابات اکثریت آراء را کسب کرد. فاتوس نانو رئیس دولت و رامیز عالیا رئیس جمهور آلبانی انتخاب شدند. از سال ۱۹۹۱ تشکیلات حکومتی کشور آلبانی از سه قوه تشکیل شده است: قوه مقننه؛ قوم مجریه؛ قوه قضائیه(۴)
زبان
زبان آلبانیایى مشهور به زبان اِشچیپ (Shqip) به معناى عقاب است که به دلیل دشوارى تلفظ معمولاً “شیپ” خوانده میشود. این زبان بنابر بعضى مطالعات زبانشناختى شاخهاى منحصر به فرد و منشعب از ریشه زبانهاى هندى ـ اروپایى است که با هیچیک از زبانهاى کنونى آن خویشاوندى ندارد.(۵)
استان های آلبانی
به دلیل همریشه بودن زبان آلبانیایی با زبان فارسى، که آن نیز از ریشه هندواروپایى است و همچنین به دلیل حضور عثمانیان در آلبانى و نفوذ ادبیات فارسى در آن کشور، کلمات مشترکى میان فارسى و عربى و آلبانى به خصوص در امور دینى می‌توان یافت؛ کلماتى مثل “آب دست” (وضو)، امانت، برکت، چهره، حقیقت، میدان، دشمن، کبریت، گناه، نوروز.
آلبانیایی‌ها از گذشته با زبان فارسی آشنا بودهاند و حتی در مناطقی چون شهر اِلباسان این زبان مورد استفاده بوده است. از شاعران فارسی گوی آلبانی می‌توان از بابا سلیم روحی (۱۹۴۴ ـ ۱۸۶۹) یا نعیم فراشری شاعر و نویسنده قرن نوزدهم آلبانی نام برد که دارای سه دیوان به زبان‌های فارسی، ترکی و عربی بوده است.(۶)
دین
بر اساس قانون اساسی مصوب سال ۱۹۹۸ آلبانی، هیچ دینی، دین رسمی این کشور نیست و همه ادیان مساوی هستند. با این وجود تمامی مذاهب موجود در آن (مسلمانان سنی، بکتاشیه، مسیحیان ارتدکس و کاتولیک رومی) هر یک خواستار درجه بالاتری برای به رسمیت شناخته شدن از سوی دولت هستند.
۷۰ درصد جمعیت کشور آلبانی را مسلمانان تشکیل می‌دهند و ۲۰ درصد ارتدوکس و ۱۰ درصد کاتولیک می‌باشند. کاتولیک‌ها در شمال و ارتدوکس‌ها بیشتر در جنوب کشور پراکنده شدهاند. جمعیت مسلمان کشور شامل دو گروه تسنن و علوی‌ها بوده و از ۷۰ درصد جمعیت مسلمان آلبانی ۵۰ درصد علوی بکتاشی و بقیه اهل تسنن هستند.(۷) در آلبانی یهودی وجود ندارد.(۸)
اسلام در آلبانی
درباره ورود اسلام به شبه جزیره بالکان نظرهای مختلفی وجود دارد:
برخی معتقدند که اسلام بوسیله تاجران مسلمان در قرن اول هجری قمری به سبب نزدیکی جغرافیایی مرزهای اسلامی با اروپا از طریق آندلس و امثال آن به آلبانی راه یافت.(۹)
گروهی معتقدند، در سال ۱۴۵۳ میلادی شهر قسطنطنیه به تصرف ترکان عثمانی درآمد و سقوط این شهر، که تا آن زمان مانع بزرگی در راه پیشرفت مسلمانان محسوب می‌شد، بر جسارت ترکان افزود و آنها فتوحات خود را در اروپا ادامه دادند.
عده‌ای نیز می‌گویند که مردم یوگسلاوی قبل از قرن نهم هجری، اسلام را به‌دلیل پیروزی مسلمانان بر جزیره «صقلیه» شناخته بودند و از همان زمان بود که اسلام در منطقه گسترش یافت.
گروهی هم بر این عقیده‌اند که ایرانیان، اسلام را به منطقه بالکان بردند و دلیل این مدعی را کتاب‌های خطی فراوانی که به زبان‌های ترکی و فارسی در کتاب‌خانه (غازی خسروبیگ – سارایوو) و یا مدرسه علوم دینی علاءالدین ثانویه در «کوزوو» وجوددارد، ذکر میکنند. تعداد نسخه‌های خطی در «سارایوو» حدود چهار هزار جلد است.
برخی معتقدند که اسلام از طریق طریقههاى تصوف نخست به بالکان و سپس به آلبانى راه یافته است و چند قرن مردم آلبانى اسلامى صوفیانه داشتهاند.(۱۰)
به هر حال با قبول هر یک از نظرهای فوق، نمی‌توان از این واقعیت چشم پوشید که عثمانی‌ها حدود چهار یا پنج قرن در این منطقه حکومت کردند و آلبانی در اواسط ۱۴۷۸ میلادی برابر با ربیع‌الاول سال ۸۸۳ هجری به تصرف کامل عثمانی درآمد، بعد از تسلط کامل عثمانی بر آلبانی، آرامش و سکوت در این کشور که سال‌ها در جنگ و ناآرامی به سر می‌برد، مستقر شد. کشور آلبانی نزدیک به پنج قرن زیر نظر دولت عثمانی اداره می‌شد. در مدت این پنج قرن نسبت مسلمانان به ۹۵ درصد رسید. در آن زمان مساجد زیادی دایر شد و مراکز و موسساتی با هدف انتشار اسلام ایجاد گردید.(۱۱)
امروز بیش از ۷۰ درصد از جمعیت این کشور را مسلمانان تشکیل می‌دهند. البته این رقم جدای از شش میلیون مسلمان آلبانی است که به شکل مهاجر در ترکیه زندگی میکنند. آلبانیایی‌ها در اغلب کشورهای اروپایی پراکنده شدهاند که اکثرا مسیحی هستند. بیش از ۳ میلیون آلبانی دیگر نیز در کشورهای آمریکایی زندگی میکنند.
اغلب آنها نیز مسلمان هستند. اهل تسنن، بکتاشی‌ها و علوی‌ها جمعا مسلمانان آلبانی را تشکیل می‌دهند. در این میان اهل سنت حدود ۵۵ درصد حنفی و ۴۵ درصد از گروهها صوفیه هستند. صوفیه خود را شیعه و وابسته به اهل بیت می‌دانند و برای ائمه اطهار احترام زیادی قائلند. (۱۲)
شیعه در آلبانی
بعداز فرو پاشی نظام کمونیستی، گرایش‌های علوی و محبت به اهل بیت (ع)، زیاد گشته است. حدود ۴۵ درصد مسلمانان آلبانی را فرقه‌های تصوف طرفدار اهل بیت، تشکیل می‌دهند که این فرقه‌ها قبل از ممنوعیت مذهب در آلبانی، فعالیت چشم‌گیری داشتند. این موضوع را می‌توان از تکایای زیاد آنان که در آن زمان وجود داشته است فهمید و درحال حاضر که تبلیغات مذهبی در این کشور آزاد شده، این فرقه‌ها شروع به فعالیت و بازسازی تکایای خود کرده‌اند.(۱۳)
از نکات مهم درباره فرقه‌های تصوف در آلبانی، اظهار علائق شیعی آنان است. آنها با آنکه از نظر ظاهری خود را پیرو یکی از مذاهب اهل سنت می‌دانند ولی همگی باطنا خود را شیعه می‌خوانند. طریقه‌ها در دهه محرم عزادارى دارند و در آن مدت کتاب حدیقه السعداء نوشته فضولى را که نمونه ترکى روضه الشهداء اثر ملا حسین واعظ کاشفى سبزوارى است، می‌خوانند.
کتاب حدیقه السعداء به زبان آلبانیایى نیز درآمده است. در این مدت هرکس چند صفحه میخواند و همه گریه میکنند و خوردن خوراک حیوانى و شیمیایى و رفتن بیرون در بعضی تکایا منع شده است. از دیگر علائم علائق شیعی این فرقه‌ها، نصب تصاویری از حضرت علی و امام حسین و حتی تصویر دوازده امام و در میان آنان پیامبر (ص) در برخی تکایا است.(۱۴)
تشکلات مذهبی اسلامی آلبانی عبارتند از:
بکتاشیه: طرفداران و پیروان حاج بکتاش هستند. آنها به پیامبران و امامان شیعه معتقدند و منتظر ظهور حضرت مهدی (عج) می‌باشند. این گروه مهم ترین و با نفوذترین گروه در بین تشکیلات دینی آلبانی است.
خلوتیه: این فرقه بعد از بکتاشیه بیشترین سابقه و طرفدار را در آلبانی دارد. طرفداران این فرقه آن را به حسن بصری منصوب میکنند. آنها معتقدند که حضرت علی (ع) رهبر روحی و معنوی حسن بصری است.
قادریه: رهبر آن شخصی به نام دکتر بوجار خراسانی است و ممیزه فرقه آنان، ذکر جلی است.
رفاعیه: طرفداران احمد رفاعی هستند. هم اینک رهبر آن شخصی به نام حاج رمضان لیمانی است.
نقشبندیه: نقشبندیه تحت حمایت خلوتیه فعالیت می‌کند. ذکر خفی، ویژگی فرقه نقشبندیه است.(۱۵)
سی درصد از مسلمانان آلبانی، بکتاشیانِ علوی هستند. بکتاشی‌ها در آالبانی اکثریت مسلمانان را تشکیل می‌دهند و پیرو فرقه حاجی ولی بکتاشی هستند. این طریقت از آناتولی نشأت گرفت و در سده‌های نهم و دهم آیین رسمی سپاه ینی چری شد، و بر اثر برخورداری از حمایت رسمی دولت عثمانی و در پی کشورگشایی‌های سلاطین ترک، به شبه جزیره بالکان و از آنجا به آلبانی راه یافت و بعدها خانقاه‌های بکتاشیه در آنجا ساخته شد. راه‌یابی این طریقت به شبه جزیره بالکان، در اسلام آوردن ساکنان آنجا سهم عمده‌ای داشت.(۱۶)
در ۱۳۰۳ ش که آتاتورک فعالیت فرقه‌های صوفیه را ممنوع کرد، این سلسله مرکز خود را از آناتولی به آلبانی انتقال داد. در ۱۳۲۳ش /۱۹۴۵در آلبانی نیز فعالیت همه سازمان‌ها و جماعت‌های مذهبی، از جمله بکتاشیه، ممنوع شد و به دنبال این محدودیت‌ها عده ای از آلبانیایی‌های بکتاشی به آمریکا مهاجرت کردند و در ۱۳۳۱ ش/ ۱۹۵۳ در میشیگان تکیه‌ای تأسیس نمودند. با سقوط نظام کمونیستی در آلبانی (۱۳۶۸ـ۱۳۶۹ش/ ۱۹۹۰ـ۱۹۹۱) تکایای بکتاشیه فعالیتهای خود را در آن کشور از سر گرفتند.(۱۷)
امروزه بکتاشیه علاوه بر آلبانی و به‌طور محدود در ترکیه، در میان مردم سوریه، مصر، ترک‌های مقیم اروپا و نیز مناطق آلبانیایی نشین و مسلمان مقدونیه و کوزوو رواج دارد.(۱۸)
حُب اهل بیت پیامبر (ص)، خصوص امام علی (ع)، در سرلوحه عقاید بکتاشیه قرار دارد. به عقیده آنان حق، محمد و علی سه صورت برای بیان یک حقیقت‌اند. آنان به دوازده امام شیعیان اعتقاد دارند و بخصوص برای امام جعفر صادق (ع) احترام بسیار قائلند. پیروان این طریقت، به طور صوری، فقه جعفری را نیز می‌پذیرند.(۱۹)
عزاداری شیعیان آلبانی در روز عاشورا
بکتاشیه در آلبانی، در روز عاشورا در دسته‌های سینه‌زنی به عزاداری برای امام حسین (ع) و فرزندان و یاران وی می‌پردازند و این مراسم چنان شکوهی دارد که از تلویزیون رسمی کشور آلبانی پخش میشود و مقامات رسمی از جمله رییس جمهور در آن شرکت میکنند.
بکتاشی‌ها و دیگر شیعیان آلبانی، در دهه اول محرم آب نمی‌نوشند، گوشت و تخم‌مرغ و شیر و پنیر نمی‌خورند و در روز عاشورا با غذایی شیرین حاوی گندم، نشاسته و دارچین به نام «عاشوره» از عزاداران پذیرایی میکنند. دهه اول محرم در آلبانی «دهه ماتم» نام گرفته است.(۲۰)
رابطه شیعیان و اهل سنت در آلبانی
اهل تسننی که در آلبانی زندگی میکنند شباهت زیادی به شیعیان دارند، عشق به اهل بیت (ع) یک عقیده مشترک میان شیعیان و اهل سنت است. حتی مسیحیان این کشور نیز از این عشق بی بهره نیستند.
در عاشورا مسلمانان از شیعه و سنی باهم به برگزاری مراسم عاشورا می‌پردازند، ده روز را با هم در این ایام روزه می‌گیرند و لباس سیاه بر تن میکنند.
عشق به اهل بیت (ع) تنها عامل حفظ اسلام در دوره نظام کمونیستی انور خوجه در آلبانی بود. وی در زمان حکومت خود، اقدام به ویرانی ۱۷۰۰ مسجد، ۲۰۰ حسینیه و مدرسه دینی کرد. در تمام کشور جز یک مسجد که مسجد مرکزی شهر بود، مسجد دیگری باقی نماند که البته آن را نیز به موزه تبدیل کرد.
علاوه بر این، وی تمام کتاب‌های دینی را نابود کرده و در سال ۱۹۶۷ قانونی را صادر کرد که به موجب آن، داشتن اعتقادات دینی ممنوع اعلام شد و هر کس که یکی از شعایر دینی را برپا دارد، مثلا نماز بخواند یا روزه بگیرد و یا قرآن تلاوت کند و یا عکسی از امامان چاپ کند به حبس تا ۲۰ سال محکوم میشود. با این وجود بعدها شاهد بسیاری از بزرگان دینی و مردم عادی بودیم که به حبس تا ۲۰ محکوم شدند. جرم آنها این بود که کتاب اسلامی نگهداری می‌کردند یا در نهان نماز می‌خواندند. هزاران تن از مسلمانان به این اقدامات اعتراض کرده و کشته شدند.
در آن دوره، عشق به ائمه و اسلام در وجود مسلمانان به حسرت تبدیل شد. همین حسرت هم باعث شد که بعد از مرگ انور خوجه همگی سر به شورش نهادند و نظام کمونیسم را از جا کندند و آزادی دینی و نظام جمهوری را اعلام نمودند. بعد از این اتفاقات بود که بسیاری از کشورهای مسلمان به کمک مسلمانان آلبانی شتافتند و مساجد زیادی را بنا کردند. به طوری که در آن مدت حدود ۳۰۰ مسجد بازسازی شد و دهها مدرسه دینی ایجاد شد و به بسیاری از دانشجویان بورسیه داده شد تا در کشورهای اسلامی تحصیل کنند.
در دوره حاضر کتاب‌های نهج البلاغه و صحیفه سجادیه توسط مسلمانان به زبان آلبانیایی ترجمه و چاپ شده است.(۲۱)
جریان‌های تکفیری
در سال‌های اخیر گروه‌های تندوری تروریستی به وجود آمدند که با اهل بیت و دوستداران آنان دشمنی می‌کردند. امکانات این گروهها از سویی و فقر و بی چیزی و عدم وجود امکانات شیعیان از سوی دیگر باعث شد که تفکر تروریستی و وهابیت بر تشیع غلبه کند و زندگی را به کام آنان تلخ نماید. در اثر تلاش های این تروریست ها تشیع در این کشور منزوی شد و از آنجا که نتوانستند مدارس و مساجد جدید ایجاد کنند، به آنچه داشت تکیه نمودند، اما با تمام اینها هنوز هم در تمام مدارس، مساجد، حسینیه‌ها، آوای اسلام و تشیع به گوش می‌رسد.
درست است که شیعیان نمی‌توانند مدارس جدید تاسیس کنند، اما در تمام مساجدی که دارند اسلام هنوز پرچم خود را برافراشته است. واعظان و ائمه مساجد و حسینیه‌ها با تمام توان خود، نقش کتاب و مدرسه را در زندگی مسلمانان بازی میکنند و مردم را به حفظ دین و برپاداری شعایر دینی دعوت میکنند.(۲۲)
پی نوشت ها
- ولی اللهی، ملکشاه، آلبانی، ص۱.
- ولی اللهی، ملکشاه، آلبانی، ص۹.
- انجمن دوستی ایران و آلبانی
- انجمن دوستی ایران و آلبانی
- انجمن دوستی ایران و آلبانی
- فرهنگ واژه: فارسی ـ شیپ آلبانیایی، به سرپرستی سید امیرحسین اصغری، سیده لیلا اصغری، بنیاد مولوی، تیرانا، چاپ اول، ۱۳۸۸ ش و دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱، تهران، ۱۳۶۷، ص ۵۸۵.
- انجمن دوستی ایران و آلبانی
- مرکز الابحاث العقائدیه
- مرکز الابحاث العقائدیه
- پایگاه تحلیلی-خبری ایران-بالکان (ایربا)
- امور حج و زیارت سازمان صدا و سیما
- سایت شفقنا
- امور حج و زیارت سازمان صدا و سیما
- پایگاه تحلیلی-خبری ایران-بالکان (ایربا)
- islamineurope.ir
- توفیق سبحانی و قاسم انصاری، «حاجی بکتاش ولی و طریقت بکتاشیه»، ج۱، ص۵۱۱ـ۵۱۲؛ محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، ج۲، ص۳۴۷.
- عبدالکریم گلشنی، فرهنگ ایران در قلمرو ترکان: اشعار فارسی نعیم فراشری شاعر و نویسنده قرن نوزدهم آلبانی، ج۱، ص۴۷.
- مرتضی اسعدی، جهان اسلام، ج۲، ص۲۸۶؛ عبدالکریم گلشنی، فرهنگ ایران در قلمرو ترکان: اشعار فارسی نعیم فراشری شاعر و نویسنده قرن نوزدهم آلبانی، ج۱، ص۴۷.
- کامل مصطفی شیبی، همبستگی میان تصوّف و تشیّع، ترجمه و تلخیص و نگارش علی اکبر شهابی، ص۹۶.
منبع: ویکی شیعه
لطفا نظرتان را درباره این محتوا بنویسید
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی