آشنایی با الگوی آموزشی مدرسه در خانه

در میان رویکرد های مختلف تعلیم ‌و تربیت در سراسر جهان یکی از مدل ‌هایی که امروزه در سطح جهانی رو به گسترش است، مدرسه در خانه یا همان home school است که در سال ‌های اخیر به شکل بی ‌سابقه‌ ای در سراسر جهان رونق گرفته است.

واژه مدرسه در خانه به آن رویکرد آموزشی اشاره دارد که والدین فرزندان خود را به دلایل گوناگونی که به آن ‌ها خواهیم پرداخت، در خانه آموزش می ‌دهند و برنامه درسی توسط والدین مشخص و اجرایی می‌ شود. در این روش آموزشی، والدین و یا معلمان الزاما از برنامه درسی مدارس پیروی نمی‌ کنند؛

البته استفاده از امکانات موجود در اجتماع از قبیل کتاب ‌خانه، سالن‌ های ورزشی، مراکز مذهبی و گردش در طبیعت از الزامات این رویکرد است که با اهداف خاصی چون تربیت کودک در محیط واقعی، تربیت اجتماعی و کاهش چشمگیر هزینه ‌های آموزش اجرایی می ‌شود.

مدرسه در خانه قدیمی ترین نوع آموزش

صاحب ‌نظران تعلیم‌ و تربیت در این حوزه معتقدند آموزش در خانه، قدیمی ‌ترین نوع آموزش است و جوامع در سرتاسر تاریخ به آموزش در خانه می ‌پرداختند، با این استدلال که اولین و با اصالت ترین نهاد آموزشی، خانواده است و اولین معلمان تاریخ نیز پدر و مادر بشر هستند که از ابتدا سیر تربیت و رشد را برای فرزند مشخص می‌ کنند.

به گواه آمار، این شیوه آموزشی در سال‌ های اخیر در میان کشورهای صنعتی روز به ‌روز در حال گسترش است. از دلایل مهمی که سبب شده تا کشور های پیشرفته و صنعتی، انحصار آموزشی را بشکنند و آن را به رسمیت بشناسند، کاهش چشمگیر هزینه‌ های دولت‌ است؛ بدین صورت که تمام هزینه‌ هایی که دولت برای یک دانش‌آموز در سال به ‌عنوان سرانه آموزشی در نظر می‌ گیرد حذف شده و به خزانه دولت باز می ‌گردد.

مراحل شکل گیری رویکرد مدرسه در خانه

جنبش نوین مدرسه در خانه، سال ۱۹۷۰ در آمریکای شمالی شروع شد و با سرعتی باورنکردنی شیوع پیدا کرد. در سال ۱۹۸۵، ۱۶ درصد از خانواده‌ ها، به آموزش در خانه تمایل داشتند ولی در سال ۱۹۸۸ یعنی فقط در فاصله سه سال، به ۲۸ درصد افزایش یافت. مطابق گزارش موسسه ملی تحقیقات درباره مدرسه در خانه، در حال حاضر حدود ۲.۴ میلیون نفر در آمریکا در خانه آموزش می‌ بینند. این رقم هرسال بین ۲ تا ۶ درصد افزایش می‌یابد.

برخی پژوهشگران ۵ مرحله را برای نهضت مدرسه در خانه، در هر کشوری توصیف می‌ کنند:

• دوره ستیزه: ناخرسندی از وضعیت آموزش عمومی
• دوره مقابله: مواجهه میان خانواده‌ هایی که ترجیحشان آموزش در خانه بوده، با مدارس و مقامات رسمی دستگاه تعلیم ‌و تربیت عمومی
• دوره تشریک ‌مساعی: نتیجه دعاوی حقوقی و مناقشات خانواده ‌ها و ادارات آموزش ‌و پرورش، اغلب منجر به رای به نفع خانواده ‌ها شد! حتی در پاره ‌ای موارد، مدارس، امکانات خود مانند کتابخانه، لوازم آزمایشگاه، رایانه، کلاس های فوق ‌برنامه و امثال این ‌ها را در اختیار خانواده‌ ها قرار دادند.
• دوره تحکیم: در این مرحله خانواده‌ هایی که به‌ نوعی در جامعه از بابت انتخاب خود در آموزش فرزندان، طرد شده بودند بر اساس علایق مشترک مانند علایق اعتقادی، مالی و اجتماعی به ایجاد شبکه میان خانواده‌ ها اقدام کردند. به خصوص خانواده‌ هایی که مسیحی و مذهبی بودند و تعلق به کلیسای مشترکی داشتند.
• دوره انشقاق: با افزایش شمار خانواده‌ های معتقد به آموزش در خانه و ارتباط آن ‌ها با یکدیگر، به‌تدریج تفاوت انگیزه ‌ها و عقاید آن ‌ها درباره آموزش در خانه آشکار شد و گونه ‌های مختلف این مدارس نیز در جامعه پدیدار شد.

مدرسه در خانه در کشور های مختلف

در اروپا و کشور های پیشرفته مانند انگلستان نیز، حدود یک درصد از دانش‌آموزان از این نظام استفاده می ‌کنند و این رویکرد را جایگزین آموزش سنتی قرار داده ‌اند.

در سوئد نیز قانون آموزش در مدرسه اجباری نیست ولی دولت به آموزش در خانه نظارت دارد. حدود ۱۲۰۰۰۰ دانش‌آموز در کشور سوئد، در مدارسی تحت عنوان مدارس متوسطه مردمی مشغول به تحصیل هستند.

در آلمان آموزش در خانه با قوانین این کشور در تعارض است و برای متخلفین مجازات سنگین در نظر گرفته شده است، اما با این‌حال نهضت مدرسه در خانه رو به افزایش است.

در سایر کشورها از جمله فرانسه، روسیه، نروژ، سنگاپور، ایتالیا، پرتغال و دانمارک و … تعداد خانواده‌ هایی که به این روش روی آورده‌اند، رو به افزایش است و نظام آموزشی مدرسه در خانه، هر روزه در حال فراگیر شدن است.

مدرسه در خانه و ایران

تاکنون در ایران بحث مدرسه در خانه به ‌صورت جدی در محافل علمی و رسمی مطرح نشده است، شاید یکی از مهم‌ ترین دلایل اینکه نظام آموزشی مدرسه در خانه در کشور ایران همانند کشور های دیگر فراگیر نشده است، انحصاری بودن نظام آموزشی و اجباری بودن شرکت در نظام آموزشی دولتی است.

مشکلات عدیده ‌ای در نظام آموزشی ایران وجود دارد که به نارضایتی والدین از مدرسه و در مقابل، تمایل به آموزش کودکان در خانه منجر شده است. برخی به‌ صورت کلی آموزش فرزندان خود را به محیط خانه انتقال داده ‌اند و برخی این رویکرد را نه به ‌عنوان جایگزین مدرسه، بلکه به‌ عنوان مکمل آموزش ‌های مدرسه استفاده می‌ کنند تا بتوانند کم و کاستی‌ های مدرسه را به ‌نوعی در خانه جبران نمایند.

علت گرایش به روش مدرسه در خانه

علت گرایش برخی به روش مدرسه خانه، علاوه بر نارضایتی از نظام تعلیم ‌و تربیت، مزایای مدرسه در خانه و محبوبیت این روش است.

• والدین، مدرسه در خانه را بهترین فرصت برای رفع مشکلات درسی، اخلاقی، دینی و اجتماعی کودکان خود می‌دانند.
• دانش‌آموزانی که دارای بیماری و مشکلات جسمی هستند به علت نیاز به مراقبت ‌های ویژه، مصرف دارو و… امکان حضور منظم در مدرسه را ندارند.
• دانش‌آموزانی که از نظر بهره هوشی در مرتبه ‌های بالایی قرار دارند، به علت سرعت یادگیری بالا احتیاج به برنامه ‌های خاص خود را دارند که این برنامه ‌ها هیچ جایی در نظام کنونی نداشته و همه ‌دانش‌ آموزان به یک ‌شکل از سفره تعلیم‌ و تربیت مدرسه، بهره می‌ برند.

می توان گفت دلایل گرایش اولیا به این رویکرد، به دو دسته کلی پداگوژی و ایدئولوژیک قابل تقسیم است. برخی از خانواده ‌ها دلیل پداگوژی دارند؛ یعنی در واقع از ساختار آموزشی رضایت کافی ندارند و عواملی چون انتخاب آزادانه برنامه درسی، تعمیق یادگیری، تنظیم سرعت آموزش با شرایط یادگیرنده، عدم رقابت سالم و … را از علت های تمایل خود به این روش معرفی می کنند.

و خانواده ‌های ایدئولوژیک که به دلایل ارزشی از قبیل اعتقادات خاص سیاسی، مذهبی، اجتماعی و… این روش خاص آموزشی را انتخاب می‌کنند.

به‌ صورت کلی با توجه به پژوهش ‌ها و  تحقیقات داخلی و خارجی مهم ‌ترین علت گرایش به این رویکرد و تهدید های آن عبارت اند از:

دلایل پداگوژیک

تجارب مدرسه ای ناخوشایندی، حافظه محوری، کمبود خلاقیت، محیط بسته مدارس، غفلت موضوعات درسی مانند ورزش، جو رقابتی منفی، تنظیم مدت زمان دوره تحصیلی با توانایی کودک، عدم تناسب برنامه های مدرسه با تمایلات و نیاز های فرزندان، ضعف برنامه های درسی

دلایل ایدئولوژیک

دوست داشتنی بودن مدرسه در خانه، تزریقی بودن آموزش های مذهبی، تضاد دینی و اجتماعی خانواده و مدرسه، احساس مسئولیت در تربیت فرزندان، توجه به علایق و نیازها، دانش آموزان با نیاز های ویژه و یا تیز هوش، ارزش های خاص فرهنگی و مذهبی، کاهش اضطراب

تهدید ها

عدم رسمیت، تمسخر از سوی دیگران، عدم امکان ورود به دانشگاه، خدمت سربازی در شرایط نامناسب، کمبود شیوه های کنترل، صرف وقت زیاد، کمبود امکانات، فرد محوری، عدم وجود برنامه های آموزشی ساختار یافته

نقد و بررسی کلی روش مدرسه در خانه

مزایا

• شما نقش مستقیمی در یادگیری فرزندتان دارید
• یادگیری و کسب مهارت فرزند با اهداف و ارزش های شما همسو است.
• می توانید روابط قوی تری با فرزندان خود ایجاد کنید.
• می توانید از فرصت تعطیلات و سایر فعالیت های تفریحی به عنوان بخشی از برنامه درسی مدرسه خانگی خود استفاده کنید.
• فرزندان می توانند در کلاس های ورزشی محلی شرکت کنند یا لیگ های ورزشی محلی تشکیل دهند کنید.
• تمسخر و فشارهای اجتماعی که گاهی در بعضی مدارس باعث کاهش عزت نفس و دلسردی از یادگیری می شود، از بین می رود.
• ایجاد مهارت های لازم برای یک زندگی واقعی در آموزش در منزل قوی تر است.
• فرزند شما می تواند در تکالیف و موضوعاتی که در آن توانمند تر است با سرعت بیشتری پیش برود و زمان بیشتری را روی موضوعاتی که در آن ضعف دارد صرف کند.
• توانایی دنبال کردن علایق کودک و آموزش شخصی سازی شده است.

معایب

• باید به تنهایی زمان و فعالیت های مدرسه را برنامه ریزی کنید و کار های یک معلم را انجام دهید
• زمان کمتری برای خودتان دارید.
• به عهده گرفتن مسئولیت های والدینی و معلمی، استرس و خستگی زیادی به همراه دارد.
• اختصاص زمان به آموزش در خانه می تواند به معنای از دست دادن درآمد یا کاهش زمان کار باشد.
• با توجه به کم شدن زمانی که به کار اختصاص می دهید ممکن است نیاز باشد برخی هزینه ها را کم کنید.
• برخی از بچه هایی که در خانه آموزش می بینند، دایره دوستان کوچکتری دارند.
• در خانه منابع کمتری در حوزه علوم و فناوری وجود دارد.
• والدین باید طیف وسیعی از موضوعات را آموزش دهند.
• کودکان برخی از تعاملات اجتماعی خود را با همسالان از دست می دهند.

جمع بندی روش مدرسه در خانه

کشور های پیشرو در صنعت آموزشی علاوه ارتقا کیفیت نظام اموزش خود، اقداماتی در جهت عمومی و مردمی‌کردن آموزش در کشور های خود را انجام می دهند که باعث رشد و پیشرفت همه جانبه روند آموزش و پرورش می شود.

علاوه بر این که باید با نظارت و وضع قوانین صحیح در حوزه مردمی کردن آموزش، به برطرف کردن خلا های موجود پرداخت، میتوان فرصتی را فراهم کرد که خانواده ها و والدین با توجه به خصوصیات فردی، استعداد های خاص و … فرزند خود، از بین روش های متفاوت آموزش و پرورش، یکی را برگزینند؛ همان طور که گفته شد یکی از آن روش ها، برنامه مدرسه در خانه می باشد. لازم به ذکر است هر روشی محاسن و معایب خاص خود را دارد که با توجه به شرایطی که ذکر شد، بهترین آن ها را باید انتخاب کرد.

نویسنده: محمد ارباب

منابع

1. سلیمانی، بهاره و دیگران. مدرسه در خانه، حلقه مفقوده در نظام آموزشی ایران، فصلنامه علمی پژوهشی تدریس پژوهشی، دانشگاه کردستان، ش ۱، ۱۳۸۵.
2. جاوری، ایمان؛ جعفر زاده محمد رحیم. مدرسه در خانه؛ پیامدها و نتایج آن، اولین کنفرانس ملی تازه های روانشناسی تکاملی و تربیتی، ۱۴۰۱.
3.  شکوهی یکتا، محسن؛ پرند، اکرم. آموزش در منزل جایگزین آموزش در مدرسه، نشریه خانواده پژوهی، جهاد دانشگاهی، ش ۱۰، ۱۳۸۶.
4. عطاران، محمد؛ ملکی، صغری. آموزش در خانه: بدیل مدرسه، دوفصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی، انجمن مطالعات برنامه درسی ایران، ش ۲، ۱۳۹۲.
5. رودی، محمدتقی. شناسایی دلایل گرایش به آموزش در خانه از نظر والدین دانش آموزان آموزش دیده در خانه ساکن شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی
6. اکبری لنگوری، جعفر و دیگران. ارتباط خانه و مدرسه، اولین کنفرانس ملی تازه های روانشناسی تکاملی و تربیتی، ۱۴۰۱.
7. www.parents.com