آداب و سنن حضرت رسول (ص) در سفر و لواحق آن

امام باقر (علیه السّلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) روز پنجشنبه مسافرت مى کرد.[۱]

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) به هنگام سفر پنج چیز را با خود برمى داشت: آینه، سرمه دان، شانه، مسواک و قیچى.

ابن عباس گوید: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) چنان راه مى رفت که ناتوان و کسل به نظر نمى رسید.[۲]

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) سوار شدن بر درازگوشى را که فقط پالانى روى آن انداخته باشند دوست داشت.

حضرت رضا (علیه السّلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در سفر حج خود صبحگاهان که از منى حرکت فرمود از راه «ضبّ» آمد و هنگام بازگشت از راه میان مشعر و عرفه برگشت. و به طور کلّى آن حضرت از راهى که مى رفت از همان راه باز نمى گشت.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) هرگاه مى خواست به جنگ رود، مقصد خود را طورى بیان مى داشت که کسى به آن پى نبرد.

امام صادق (علیه السّلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در سفر هرگاه از بلندى سرازیرمى شد «سبحان اللّه» مى گفت، و چون به بلندى بالا مى رفت «اللّه اکبر» مى گفت .

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در سفر از منزلى به منزل دیگر کوچ نمى کرد جز آنکه در آن منزل دو رکعت نماز مى گزارد و مى فرمود: مى خواهم این مکان برایم به نمازخواندن گواهى دهد.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) هنگام وداع با مؤمنانى که عازم سفر بودند مى فرمودند : خداوند تقوا را توشه شما کند، شما را با هر خیرى مواجه سازد، همه حاجاتتان رابرآورد، دین و دنیاى شما را برایتان سالم بدارد و شما را سالم به من باز گرداند.

امام صادق (علیه السّلام) با مردى خداحافظى کرد و در حق وى چنین دعافرمود: «دین و امانتت را به خدا سپردم، خداوند تقوا را توشه تو کند، و هر جا رو کنى با خیرت مواجه سازد. » سپس رو به حاضران کرد و فرمود: این بود وداع رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) با على (علیه السّلام) هرگاه که وى را به جایى روانه مى ساخت.[۳]

على (علیه السّلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) به کسانى که از سفر مکه باز مى گشتند مى فرمود: «خداوند اعمال حجّ تو را قبول کند، گناهت را بیامرزد، و آنچه خرج کرده اى به تو باز گرداند. »

ملحقات

امام صادق (علیه السّلام) به محمّد بن ابى الکرام فرمود: من دوست دارم که روز پنجشنبه براى سفر بیرون شوى، زیرا رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) هنگامى که مى خواست به جنگ دشمن رود در این روز بیرون مى شد.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) هنگامى که مى خواست سفر کند میان زنان خود قرعه مى کشید [و به قید قرعه یکى از آنان را با خود همراه مى برد].

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) دوست نداشت کسى بدون همسفر مسافرت کند.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) فرمود: از سنّت است که چون گروهى به سفر روند زاد و توشه خویش را با خود بردارند، زیرا این کار سبب دلخوشى و دلگرمى وخوش خلقى آنان خواهد بود.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در مسافرتها چند چیز از او جدا نبود: شیشه روغن (که سر و موى خود را روغن زند) ، سرمه دان، قیچى، مسواک، شانه، نخ و سوزن خیاطى، درفش کفاشى، بند چرمى کفش. و آن حضرت در سفر لباسش را مى دوخت و کفش خود را پینه مى زد.

انس بن مالک گوید: هیچ گاه رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) قصد سفر نمى کرد جزآنکه هنگام برخاستن از جا مى گفت: «خدایا به یارى تو سفر مى کنم، و به سوى تو روى مى آورم، و به دامن رحمت تو چنگ مى زنم، تو پشتیبان و نقطه امید منى.

خداوندا، مرا در آنچه برایم مهم است و آنچه مهم نمى شمارم و آنچه که تو خود بهتر از من مى دانى کفایت کن. خدایا، تقوا را توشه من کن و گناهم را بیامرز، و به هرسو رو کنم مرا با خیر مواجه ساز». این دعا را مى خواند و براى سفر بیرون مى شد.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در مسافرت ها سریع راه مى پیمود و چون به راه پهناورى مى رسید بر سرعت خود مى افزود.

امام باقر (علیه السّلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) چون مى خواست با مسافرى وداع کند دست او را مى گرفت (سپس به آنچه در نظر داشت در حق او دعا مى کرد) .

على (علیه السّلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) عصایى داشت که ته آن آهن نوک تیزى قرار داشت، بر آن تکیه مى کرد و روزهاى عید [فطر و قربان] و در سفرها آن راهمراه مى برد و در نماز جلو خود مى نهاد [تا حریم نمازش باشد].

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) فرمود: عصا برداشتن نشانه مؤمن و سنّت پیامبران است. [۴]

بر عصا تکیه کردن از اخلاق پیامبران (علیهم السّلام) است.

کعب بن مالک گوید: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) از سفر باز نمى گشت مگر هنگامى که روز بر آمده باشد.

سنّت آن است که مسافر براى استراحت فرود نیاید مگر هنگامى که هوا مقدارى گرم شده باشد؛ و باید بیشتر سیرش در شب باشد.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در سفرها هرگاه اول شب مى خوابید دستش را دراز مى کرد و ساق دست را زیر سر مى نهاد. و هرگاه در آخر شب مى خوابید دستش رابلند مى کرد و سر مبارکش را روى کف دست مى نهاد.

سنّت آن است که از منازل صبح زود حرکت کنند و آغاز سفر روز پنجشنبه باشد.

در سفرها همراه بردن مشک آب و امثال آن از سنّت است.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) چون از جنگ یا سفر حج باز مى گشت به هر بلندیى اززمین مى رسید سه بار «اللّه اکبر» مى گفت و این دعا را مى خواند:

لا اله الاّ اللّه وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد، یحیى و یمیت، و هو على کلّ شى ء قدیر. تآئبون عابدون ساجدون ربّنا حامدون. صدق اللّه وعده، و نصر عبده، و هزم الاحزاب وحده.

«معبودى جز اللّه نیست که یگانه و بى شریک است، فرمانروایى وستایش ویژه اوست، زنده مى کند و مى میراند و بر هر چیزى تواناست. ما باز گردنده به سوى پروردگارمان، و پرستشگر و سجده کننده و ستاینده پروردگارمان هستیم. خداوند به وعده اش وفا کرد، بنده اش را یارى داد و خود به تنهایى احزاب کفر رادر هم شکست . »

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) هنگامى که از سفر باز مى گشت نخست به مسجدمى رفت و دو رکعت نماز مى خواند سپس به خانه در مى آمد.

منبع: سنن النبى،علامه سید محمدحسین طباطبائى

پاورقی‌ها:

[۱] . احادیث در این معنى فراوان است (مؤلف).

[۲] . در احادیث چندى گذشت که آن حضرت هنگام راه رفتن کمى به جلو تمایل داشت گویى از سراشیبى فرود مى آید (مؤلف).

[۳] . روایات در دعاهاى آن حضرت در هنگام وداع مختلف است و اختلافات زیادى دارند، ولى در همه آنها دعا به سلامتى و غنیمت نهفته است (مؤلف).

[۴] . گفته اند: عصا به دست گرفتن نشانه سفر رفتن است، و عصا به دست گرفتن مؤمن نشانه آن است که وى آماده سفر آخرت است و زاد و توشه آن را تهیه دیده است. یا آنکه عصا داشتن نشانه ضعف است وبه دست گرفتن عصا براى اظهار تواضع و فرو کاستن تکبر است.