آداب مهرورزی و محبت به همسر

محبت به همسر و مهرورزی به او آدابی دارد. هر دختر و پسری که به سن رشد و بلوغ می رسد، بزرگترین آرزویش این است که ازدواج کند، با تشکیل زندگی مشترک زناشویی، استقلال و آزادی بیشتری به دست آورد و یار و مونس مهربان و محرم اسراری داشته باشد. زندگی سعادتمندانه خویش را از زمان ازدواج آغاز می کند و برایش جشن می گیرد. خداوند بزرگ در قرآن مجید از این نعمت بزرگ یاد می کند و می فرماید:

و از نشانه های خدا این است که از خود شما برایتان همسرانی آفرید تا با آنها انس بگیرید و آرامش خاطر پیدا کنید و در میانتان دوستی و مهربانی افکند و در این موضوع برای اندیشمندان آیات و نشانه هایی است. (روم:۲۱)

دو انسان مؤمن که با آیین مقدس ازدواج پیمان زناشویی می بندند و تشکیل خانواده می دهند، از انس و محبت و آرامش و کامیابی های مشروع جنسی برخوردار می شوند و در نتیجه از انحراف و تمتعات غیرمشروع و کشیده شدن به مراکز فساد و اعتیادهای خطرناک و شب نشینی های خانمانسوز، محفوظ و در امان خواهند بود. بدین جهت است که پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نسبت به ازدواج بسیار تأکید فرموده اند. رسول اکرم (ص) فرمود: «هر کس ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است».

داشتن همسری دیندار (چه مرد و چه زن) در راهنمایی و تشویق فرد برای انجام تکالیف دینی از جمله واجبات، مستحبات و ترک مکروهات و محرمات و آراستگی به اخلاق نیک و دوری از اخلاق ناپسند نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. زن یا مرد دیندار و مؤمن، دیگری را به خوبی و صلاح دعوت می کند، به همین جهت به مرد و زن سفارش شده است که به هنگام ازدواج موضوع ایمان و دینداری و اخلاق پسندیده را به عنوان شرط اساسی آن مطرح سازند.

دین مقدس اسلام که برای راهنمایی و تأمین سعادت بشر نازل گشته و همه ابعاد وجودی او را در تمام مراحل زندگیش در نظر گرفته است، دختر و پسری را که می خواهند در آینده پدر و مادر خانواده و رکن اجتماعی انسانی شوند، در این وادی مهم و حساس، بدون راهنما رها نکرده است، بلکه با کمال لطف و عنایت، دست ایشان را می گیرد و قدم به قدم آنان را رهبری و راهنمایی می کند و ایشان را از خطرهای توفان ها و گرداب های زندگی برحذر می دارد و به سلامت به سر منزل مقصود می رساند. از این رو، برای بیان دقیق این هدف، مطالبی را درباره روابط زن و شوهر در مراحل گوناگون زندگی مشترکشان از منابع متعدد و معتبر استخراج و عرضه کرده ایم.

مباحث این مقاله شامل درسهایی است که مهمترین آنها را چند بخش زیر تشکیل می دهند:

۱- عوامل الفت و محبت میان زن و شوهر؛

۲- عوامل اختلاف و کدورت میان آنها و راه علاج آن؛

۳- جایگاه و ارزش واقعی زن در خانواده، از نظر اسلام. مهرورزی

زن، سرچشمه محبت و موجودی بسیار عاطفی است. از وجودش، مهر و محبت می بارد، زندگیش به عشق بستگی دارد. دلش می خواهد محبوب دیگران باشد، هر چه محبوبتر باشد، شادابتر خواهد بود و برای به دست آوردن محبوبیت تا سرحد فداکاری پیش می رود. اگر بداند محبوب کسی واقع نشده است، خود را شکست خورده و بی‌اثر می پندارد و بیشتر وقتها پژمرده و افسرده خواهد بود.

بدین جهت می توان به طور قطع مدعی شد که بزرگترین رمز زن داری اظهار محبت و علاقه است. اگر زن بفهمد محبوب شوهرش نیست، از خانه و زندگی بیزار می گردد، به فعالیت های خانه داری و بچه داری بی علاقه می شود و از خود می پرسد، چرا برای شوهری تلاش کنم که دوستم ندارد! زنی در دادگاه اعلام کرد: حاضر است افزون بر بخشیدن مهر خود، مبلغی هم به شوهرش بدهد تا با طلاق او موافقت کند، در حالی که از ازدواج آنها، تنها چهار ماه می گذشت. زن در ادامه گفت: چون شوهرم به طوطی های خود بیشتر از من علاقمند است، نمی خواهم بیش از این با او زندگی کنم.

مهر و محبت خانوادگی در زندگی مشترک، از هر چیزی باارزش تر است که خداوند بزرگ نیز در قرآن مجید آن را از نعمت های بزرگ بر بندگان خویش می داند. امام صادق (ع) می فرماید: «زن از مرد آفریده شده است و تمام توجهش به سوی مردهاست، پس همسرانتان را دوست بدارید».

به همین خاطر، در این مقاله تمام تلاش خود را در جهت جمع آوری مطالبی در آداب مهرورزی به همسر به کار گرفته ایم.

صدا زدن

هر کدام از زن و شوهر مسلمان، شایسته است به گونه ای همدیگر را صدا بزنند و به نامی یکدیگر را بخوانند که فرد مخاطب آن را بیشتر می پسندد و به آن گرایش دارد، حال فرق نمی کند که اسم کوچک باشد یا القاب و عنوان های مذهبی و اجتماعی که البته اهمیت این مطلب، در سالهای آغازین زندگی مشترک بیشتر نمایان می شود؛ روزهایی که هنوز هر دو طرف جوان هستند و به نام‌ها و عنوان های خاصی دست نیافته اند و همدیگر را به اسم کوچک صدا می زنند و البته اگر آنان در این روزها چاشنی محبت را به این گونه کارها بیفزایند، می توانند شاهد شیرینی بیشتری در زندگیشان باشند و از آن لذت ببرند.

دین اسلام، به همه درس محبت می دهد و سفارش می کند که مخاطب را به نامی بخوان و به اسمی صدا بزن که او را خوش‌تر آید و اهمیت این مطلب زمانی نمایان تر می شود که با دیده تحقیق، در زندگی معصومین و پیشوایانمان بنگریم. در این صورت است که از آنان درس چگونه زیستن و درس ایجاد محبت در خانه و خانواده را می آموزیم. برای نمونه، حضرت محمد (ص) هنگام صدا زدن جوانترین همسرانش، از کلمه(حمیرا) استفاده می کرد؛ حمیرا در فرهنگ فارسی به «گل سرخ» یا «سرخک عزیزم» تعبیر شده است، ولی به خوبی نمایان است لطافتی را که در کلمه حمیراست، با هیچ تعبیری نمی توان تفسیر و معنا کرد. همچنین از دیگر معصومین (ع) نیز روایت های بسیاری در این زمینه آمده است از جمله:

ثلاث یصفین ودّ المرء لافیه المسلم. یلقاه بالبشر اذا لقیه و یوسّع له فی المجلس و یدعوه باحبّ الاسعاء اله؛ سه چیز است که دوستی مسلمان را با مسلمان دیگر، صاف و خالص می سازد: اول: هنگامی که او را ملاقات می کند، با خوشرویی با وی برخورد کند، دوم: زمانی که خواست کنار او بنشیند، برایش جا باز کند و سوم: به بهترین نامی که دوست دارد، او را صدا بزند.

این روایت نیز مانند تمام روایت ها و احادیث دیگری که آداب و احکام روابط اجتماعی مسلمانان را بیان می کنند، در پی آن است که میان مسلمانان الفت و محبت پدید آورد و کاملاً روشن است که ایجاد الفت و محبت میان زن و شوهر، مهمتر و ضروری تر از مهر و انس میان دیگر مسلمانان است و پیامدهای ناگوار سرپیچی از این دستور، برای زن و شوهر عمیقتر و دردناکتر است.

پیشواز و بدرقه رفتن

پیشواز و بدرقه شوهر توسط همسر نیز یکی از هزاران کار کوچکی است که می تواند اثری نیک و بزرگ به همراه داشته باشد. بنابراین برای زنان لازم است هنگام بیرون رفتن شوهرانشان، اگر در حال انجام دادن کار مهمی نیستند، آنها را بدرقه کنند. همین طور هنگامی که به خانه می آیند، به استقبال آنها بروند. جای بسی تعجب و بیش از آن، افتخار و خرسندی است که تمام این ریزه کاری ها در میان دستورات دین مقدس اسلام موجود است.

یک زن اگر بفهمد سود این افعال بیش از هر کسی به خودش می رسد و این که با عملی کردن این نکات ساده به آسانی می تواند کانون خانواده را برای همیشه گرم و صمیمی نگه دارد، هیچ گاه از این امور غفلت نمی ورزد. مرد هم هر چند ناسپاس باشد، یک انسان است و انسان هم بنده احسان است. امکان دارد بار اول چندان به آنها توجه نکند، ولی در نوبت های بعدی تلافی می کند و محبت می نماید. او نیز خوش زبان می گردد، لغزشها را نادیده می گیرد و با دیده خوش بینی به همه چیز می نگرد. همان طور که گفتیم تمامی اینها در احادیث موجود هستند، برای نمونه آمده است که:

مردی خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرضه داشت: همسری دارم که هر گاه وارد خانه می شوم، به استقبالم می آید و چون خارج می شوم، بدرقه ام می کند و زمانی که مرا اندوهگین می بیند، می گوید: اگر برای روزی و مخارج زندگی غصه می خوری، بدان که دیگری(خداوند متعال) آن را به عهده گرفته است و اگر برای آخرت غصه می خوری، خدا اندوهت را زیاد کند. رسول خدا(ص) فرمود: خداوند روی زمین کارگزارانی دارد و این زن نیز یکی از کارگزاران خداست.

خداحافظی

خداحافظی نیز مانند سلام کردن، بذر دوستی و مودت در دلها می کارد و محبت و الفت به بار می آورد. زنان بنا بر عواطف و احساسات لطیفتری که دارند، زمانی که از خانه بیرون می روند، اگر شوهرانشان در خانه باشند از آنان خداحافظی می کنند، حال چه زیباست که شوهران نیز این امر کوچک ولی پر معنا را از یاد نبرند و همواره به آن عمل کنند. شوهر با گفتن این عبارت کوتاه، خاطر همسرش را شاد و دلش را گرم نگاه می دارد، زن هم کارها و برنامه های زندگی را با شوق و آرامش و رضایت قلبی بیشتری انجام می دهد و در واقع مرد با این کار، به همسرش نشاط روحی و شور و شعف درونی و اطمینان خاطر هدیه می کند.

برای این که بیشتر با اهمیت این نکات اخلاقی آشنا شوید، بهتر است مروری هر چند کوتاه بر زندگی ائمه داشته باشید؛ برای مثال: مولای متقیان، حضرت علی (ع)، هنگامی که در بستر رنگین شده به خون شهادت خویش آرمیده بود و لحظات واپسین زندگی پر از دغدغه و رنج ولی شیرین شده به یاد خدا را یکی پس از دیگری پشت سر می گذاشت، با رهنمودهایی زیبا و مهم، دیگران را بهره مند می ساخت و آخرین جمله های نورانی خود را به عنوان حُسن ختامی بر وصیت هایش چنین بیان فرمود: «وِداعی لکم وِداعِ امری ءٍ مرصد للتلاقی؛ با شما خداحافظی می کنم، مانند کسی که منتظر دیدار است(در قیامت)».

سخن محبت آمیز

ساختار خانواده در اسلام، باید بر اساس محبت و روابط نیک باشد و در میان تمام افراد یک خانواده مسلمان، مهر و محبت حاکم باشد. یکی از نیرومندترین انگیزه ها در تحکیم پیوند خانواده، ایجاد فضای پر از صفا و صمیمیت میان زن و شوهر است. بر هر زن جوانی که به تازگی خانواده تشکیل داده لازم است که در رفتار و کردارش با همسر خود، محبت و دوستی خالص را نثارش کند و به تمایلات او پاسخ درستی دهد که در غیر این صورت، زندگی زناشویی و خانوادگی خود را با خطر نابودی روبه رو خواهد ساخت و سرانجام سعادت و خوشی زندگی را از بین خواهد برد و پر واضح است که یکی از راه های رواج محبت و صفا در خانواده، بیان سخنان محبت آمیز است و گفتگو و صحبت های زن و شوهر باید مؤدبانه و با خلق و خوی نرم و مهربان باشد، نه خصمانه و نفرت برانگیز.

یک مطلب مخصوص را می توان به گونه ای ادا کرد که شنونده را خوش آید و پاسخ نیکو دهد و همان مسئله را می توان به نحوی بیان کرد که شنونده یا جواب ندهد یا واکنش زشت و تندی از خود نشان بدهد. گاهی ممکن است در حال صحبت با همدیگر کلماتی رد و بدل شود که اثر بدش سالها در ذهن طرف مقابل باقی بماند و او را آزار دهد، مانند اینکه زنی به شوهرش بگوید: اگر می دانستم سوادت کم است، همسر تو نمی شدم. مشخص است که گفتن این جمله ها تا مدت ها آثار بدی در خاطر مخاطب خود خواهد داشت و او را افسرده و دلسرد از زندگی خواهد ساخت.

در ایجاد محبت یا نفرت، آهنگ صدا و حرکات دست و چشم و لب و ابرو، مهمتر از کلمات و واژه ها هنگام سخن گفتن است. آهنگ نرم و ملایم در سخنان، ایجاد محبت می کند، چنانکه صدای ناهنجار و خشن، ملال و نفرت را برمی انگیزد. چهره گشاده و روحیه شاد و بشاش، توجه فرد همراه را جلب می کند، چنانکه ترشرویی و اخم هنگام صحبت کردن، مخاطب را منزجر می سازد. زن و شوهر باید در گفتگوهای روزانه خود این نکات را رعایت کنند و گفتنی است استفاده از کلمه هایی همچون (چشم) در برابر تقاضای همسر، در ایجاد محبت، معجزه می کند. آری، «اجملوا فی الخطاب، سمعوا جمیل الجواب؛ زیبا سخن بگویید، پاسخ زیبا بشنوید».

ائمه معصومین (ع) نیز در این موارد نکات دقیق و زیبایی بیان فرموده اند. امام صادق (ع) می فرماید: «حُسن البشر الناس نصف العقل؛ نیکویی کردن با مردم، نصف عقل است».

دلجویی

مردی که بیشتر اوقات زندگی را در بیرون از خانه سپری می کند، طبعا خسته و فرسوده است و نشاط لازم را برای زندگی ندارد و حتی نمی تواند به همسر خود برسد و یا خواهش های طبیعی او را برآورده سازد. در چنین مواردی زن به جای اظهار طلب کاری و یا بازخواست شوهر، بهتر است او را نوازش و دلجویی کند و به احوال پریشانش برسد و بکوشد او را کم کم از حالت خستگی و کسالت بیرون آورد. زنان چون روحی حساس و لطیف دارند، زودتر از مردها از پیشامد ناگوار متأثر می گردند و واکنش نشان می دهند.

از این رو، در این مواقع غیرعادی که نیاز به دلجویی و آرامش دارند، باید با نرمی و ملایمت اعصابشان را تسکین داد و برای این کار کسی مناسبتر از شوهر نیست؛ زیرا یار و غم خوار او و شریک زندگی او و محرمترین افراد نسبت به اوست. در این لحظات باید به روحیه همسر بهبود بخشید و اعصاب و روان پریشان او را آرام ساخت. مثلاً خوب است آقایان هنگامی که وارد منزل می شوند و همسر خود را عصبی و ناراحت می یابند، از اوقات تلخی و ترشرویی بپرهیزند و اگر همسرشان خواست با آنها درد دل کند، به حرف هایش خوب گوش دهند و اظهار هم دردی کنند. باید به همسرشان این فرصت را بدهند که آسوده و راحت درد دل کند و عقده هایش را بگشاید، چنانکه خداوند در قرآن کریم از قول مسلمانان در مورد پیامبر می فرماید:

قل هو اذن…؛ یعنی پیامبر در مقابل سخنان و درد دلهای دیگران با تمام حواس و با اهتمامی ویژه گوش فرا می داد، به گونه ای که گویی تمام وجود آن حضرت گوش است و با تمام اعضا و جوارحش به سخنان آنان گوش می دهد.

آری آن گاه که زن آرام گشت، بر شوهرش لازم است که دلسوزانه و از روی عقل و تدبیر در رفع نگرانی های همسرش بکوشد، با خوشرویی و مهربانی تسکینش بدهد و او را به صبر و بردباری سفارش کند. با زبانی خوش و دلیل و برهان، اتفاقات ناگوار زندگی را کوچک و کم ارزش جلوه دهد و او را در برابر پیشامدهای علاج پذیر، وعده یاری و همراهی بدهد. بدین طریق، کانون خانواده گرم‌تر از گذشته می گردد و دچار ناهنجاری نمی شود.

احترام و تکریم همسر

زن، خود را نیز به اندازه همسرش دوست دارد و به حفظ شخصیت خویش علاقمند است. دوست دارد محترم و گرامی باشد. از تحقیر و توهین رنجیده خاطر می شود. اگر به او احترام شود، احساس شخصیت می کند و به کار و زندگی دلگرم می شود. از احترام و احترام کننده خوشش می آید و از توهین و توهین کننده متنفر می گردد.

آری در زندگی زناشویی، یک زن بیشتر انتظار دارد که همسرش به او احترام بگذارد و چنین انتظاری پربیراه نیست؛ زیرا شوهرش را شریک زندگی و بهترین یار خویش می داند. ائمه گرامی ما نیز در تکریم و حفظ شخصیت همسر خویش می کوشیدند و در روایت های بسیاری، سخنان ارزشمندی در این باره بیان کرده اند.

حضرت صادق (ع) از پدرش نقل کرده است که فرمود: «هر کس زن گرفت، باید او را گرامی و محترم بشمارد.» پیامبر اسلام (ص) فرمود: «زنان را گرامی نمی دارند، مگر افراد بزرگوار و به آنان توهین نمی کنند، جز مردم پست و فرومایه.» و سرانجام، خود آن حضرت در جایی دیگر فرمود: «هر کس به خانواده اش توهین کند، خوشی زندگی را از دست خواهد داد».

زن از نظر اسلام، مهمان محترمی است که از جنبه احترام، مهمان است، از جهت دخالت در امور زندگی، شریک شوهر می گردد و از نظر امور داخل، مدیر و سرپرست خانواده است و هنگامی هم که بچه دار شود، مادر خانواده و مادر اجتماع می شود. پس بر مرد مسلمان است که پیش از ازدواج کمی تأمل کند و بپذیرد که وظیفه سنگینی بر دوش او گذاشته می شود؛ دین او گاهی همسرش را امانت خدا معرفی می کند و گاهی مهمان صاحب اختیاری که باید احترامش کرد و از خطایش گذشت و با او سازش کرد. بنابراین حضرت علی (ع) چون همسرش فاطمه(ع) را به خاک سپرد، فرمود: « امانت خدا از دست من گرفته شد.» بنابراین، مردی که سعادت دنیا و آخرت را می خواهد، می باید به دستورات انسان ساز ائمه و بزرگان دین گوش دل فرا دهد. امام صادق (ع) فرمود: «هر که با خانواده اش خوشرفتاری کند، خداوند عمرش را طولانی می گرداند».

هدیه

در باور و دنیای زنان مسائلی بسیار مهم و مورد توجه وجود دارد و از آن جمله اند: خرید هدیه برای همسر، آوردن سوغاتی هنگام بازگشت از سفر، تهیه زیورآلات در مناسبت هایی که بعدها در زندگی پیش می آیند؛ مثل زایمان که اینها زمینه ای برای ایجاد احساس غرور و شخصیت زنان هستند. این نکته برای حفظ زندگی مشترک ضروری است که با گرمی و لطف، همسر را در اختیار داشته باشید، وگرنه گرمی کانون خانواده رو به سردی می گراید و شرایط آلودگی مرد به انواع کجی ها را فراهم می آورد و یا اینکه موجب می شود فرد دیگری دل او را برباید که در این وضعیت، زن نیز کانون خانواده را رها می کند و یا سر از بی عفتی درمی آورد.

برای حفظ و حراست همسر از خطر، هوشمندی و دوراندیشی لازم است و نباید از آن غافل بود. در این میان، توجه به سلیقه ها، دلبستگی ها و خواسته های همسر امری مهم است؛ مثلاً برای بعضی از زنان، داشتن لباس یا ظروف و یا زیورآلات زیاد، موجب رضایت و خوشایندی آنان می شود. اسلام عزیز هم از هر فرصتی برای ایجاد محبت و صفا میان افراد خانواده بهره برده است و دستور می دهد که مرد هیچ گاه از سفر دست خالی به خانه وارد نشود و سفارش می کند که او در روزهای عید، هدیه ای به همراه شیرینی تهیه کند و به خانه آورد تا کام همسر و فرزندان خود را شیرین سازد و روحشان را شاد و دلشان را پر از صفا و محبت کند.

پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز در این باره می فرماید: مردی که داخل بازار شود و هدیه ای بخرد و آن را به خانواده اش برساند، ثوابش برابر با کسی است که صدقه ای را به نیازمندان برساند.

اظهار محبت

لازم است گاهی زن و شوهر به زبان، تشکر و محبت و عاطفه قلبی خود را به یکدیگر اظهار کنند، ولی برای حفظ صمیمیت و پیوند خانواده، انجام وظیفه قراردادی و محبت سطحی به تنهایی کافی نیست، بلکه اظهار محبت بسیار به زن و قدردانی ویژه از زن که عواطف ظریفتر و احساسات رقیقتری دارد، تأثیر روانی عمیقی بر روح او می گذارد.

رسول خدا (ص) می فرماید: «اگر مردی به زنش بگوید: من تو را دوست دارم، تأثیر این سخن برای همیشه در روح او باقی می ماند.» شوهران باید بدانند که گاهی ممکن است گفتن یک کلمه (متشکرم) بیش از خرید چندین هدیه برای شادی خاطر و روان زن مؤثر است. زن نیز لازم است گاهی به پاس زحمات فراوان شوهرش از او تشکر کند و خوبی ها و فداکاری های او را به زبان بیاورد و قدرشناسی خود را از او نشان دهد. حال که گفتن این جمله ها بر روح شنونده، اثر نیک می گذارد، پس نباید آنها را فراموش کرد. کارهایی همچون: تشکر و قدردانی، سلام و بدرقه و خداحافظی و… ربطی به دار و نداری و زندگی مرفه و غیرمرفه ندارد، بلکه عمل به آداب دینی، برکت آور است و رفاه و سعادت می آورد؛ اگر باور ندارید، امتحان کنید.

منبع: مجله گنجینه؛ مهر ۱۳۸۴؛ شماره ۵۴