وقتی عزیزدردانه رقیب پیدا می کند

وقتى به فرزند دوم می‌اندیشید، بهتر است درباره داشتن دو فرزند و مسائل مربوط به آن فکر کنید. با این که شما و همسرتان در این باره به توافق رسیده‌اید، ممکن است فرزند اول شما در مقابل رقیب واکنش‌های عجیبى نشان دهد.

بازگشت به بچگی

مهمترین واکنش و رفتار فرزند اول برابر تولد نوزاد، پس‌روى، یعنى برگشت به حالت بچگى است. بعضى کودکان، بر اثر پس‌روی، کارها و مهارت‌هایی را که بتازگى آموخته‌اند، فراموش می‌کنند. کودکى که می‌توانست خود به آسانى بخوابد، حالا به قصه گفتن و لالایى پدر یا مادر نیاز پیدا می‌کند. مادر از یک سو با مشاهده ناتوانی او احساس دلسوزى می‌کند و از سوى دیگر، از پس‌روى او عصبانى می‌شود.

بعضى کودکان، با قدم‌هاى بلندترى به عقب برمی‌گردند و با سرعت بیشتری، رفتار بچه‌گانه را از سر می‌گیرند. گاهى کودک شیوه حرف زدن خود را تغییر می‌دهد. مثل بچه‌اى که تازه زبان باز کرده حرف می‌زند و گاهى هوس شیشه پستانک را از سر می‌گیرد. این پس‌روى سریع و رفتار بچه‌گانه، براى پدر و مادر ناراحت‌کننده است و هنگامى که خود را با دو «نوزاد» روبه رو می‌بینند، گیج و عصبانى می‌شوند.

در این شرایط، عادی‌ترین واکنش آنها، سرزنش کردن کودک و بازداشتن او از این رفتار است. در این باره بهتر است والدین، با پس‌روى کودک پس از شناسایى عوامل آن، به طور مثبت برخورد کنند.

اول باید دانست که پس‌روى، واکنشی عادى و رایج میان کودکانى است که با تنش روبه رو می‌شوند. افراد بالغ نیز گاهى بر اثر تنش و هنگام عصبانیت، رفتار مشابهی از خود نشان می‌دهند؛ مثلا وقتى یک فرد بالغ دچار افسردگی می‌شود، یک لیوان شیر گرم یا غذایى را که در کودکى می‌خورده، هوس می‌کند یا به رختخواب می‌خزد و لحاف را بر سر خود می‌کشد؛ بنابراین وقتى افراد بالغ در مقابله با ناگواری‌ها این رفتار را از خود نشان می‌دهند، مشاهده آن را از کودک زیر فشار عصبى، چیز عجیبى نیست.

دوم این که وقتى کودک، نوزاد را مرکز توجه همه افراد خانواده می‌بیند، تصور می‌کند رفتار او براى والدین، جالب و دوست‌داشتنى است و آن گاه رفتار بچه‌گانه‌اى را که مدتها ترک کرده است، براى جلب توجه دیگران از سر می‌گیرد. کودک از مشاهده آنچه اطراف او می‌گذرد، به رابطه بین علت و معلول پى می‌برد. وقتى می‌بیند نوزاد پوشک می‌پوشد، گریه مى کند، پستانک می‌مکند و در عین حال نسبت به او رسیدگى زیاد می‌شود، رابطه‌اى بین رفتار بچه‌گانه و جلب توجه پیدا می‌کند و خود نیز این رفتار را پیش می‌گیرد.

بهترین راه جلوگیرى از پسروی کودک، پذیرش احساساتى است که به صورت رفتار بچه‌گانه جلوه می‌کند. والدین باید به کودک یاد دهند که او می‌تواند با رفتار بجا که نشانه رشد اوست، بهتر توجه دیگران را به خود جلب کند.

احساسات کودکانه

گاهى کودک بزرگتر نسبت به نوزاد، احساس خشم و حسادت می‌کند و حتى این احساس به شکل رفتار خشونت‌آمیزى در می‌آید. این رفتار، طبیعى و قابل پیش‌بینى است، زیرا خشم و حسادت، میان همه افراد و در همه سنین وجود دارد. کودک خشمگین، ممکن است خشم خود را با کتک زدن، فریاد و گفتار زشت نشان دهد.

با مشاهده این رفتار ناپسند، والدین نباید ریشه مشکل را در وجود نوزاد جستجو کنند، بلکه کودک ممکن است بدون داشتن برادر یا خواهر کوچکتر هم رفتار مشابهی از خود بروز دهد. پدر و مادر نباید او را از نشان دادن این احساسات منع کنند.

باید به کودک آموخت که احساس خشم و غصب، طبیعى است ولى نباید تسلیم آن شد و بهتر است با کنترل آن، از بدرفتارى خوددارى کرد. وقتی کودک احساس بدى پیدا می‌کند، غالبا آن را به شکل بچه‌گانه‌ای بروز می‌دهد. واکنش کودک در این حالت، با گریه، فریاد یا پرتاب کردن اشیاء و کتک زدن و چنگ کشیدن به صورت بچه‌ها و نوزاد ظاهر می‌شود. این واکنش به کودک کمک می‌کند عصبانیت و خشم خود را فرونشاند.

وقتى کودک بر اثر عصبانیت، احساس خود را با رفتار و گفتار زشت نشان می‌دهد، پدر و مادر باید به او کمک کنند تا او بتواند با حرف زدن، احساس واقعى خود را بیان کند. وقتى کودک، مشغول بازى با عروسک یا اسباب‌بازى است، دوست ندارد کسى مزاحمش شود یا او را وادار به خوابیدن کند.

اگر والدین بخواهند کودک را در این حالت بخوابانند، ممکن است با مخالفت او رو به رو شوند و در صورت پافشاری، کودک با عصبانیت و رفتار و گفتار نامناسب خود پدر و مادر را برنجاند. براى تربیت کودک و آرام کردنش، بهتر است مقابل این رفتار خونسردى و متانت خود را حفظ کنید و با چشم‌پوشى از خطاى او احساس وى پاسخ دهید.

حفظ آرامش و متانت برابر کودکى که کنترل رفتار و گفتار خود را از دست داده، کار دشواری است، ولى این شیوه تربیتى، به او می‌فهماند که دادزدن و کج‌خلقى، روش خوبى براى ابراز عصبانیت نیست. اگر والدین هم در مقابل این برخورد، آرامش خود را از دست بدهند، کودک هرگز نخواهد توانست به اعمال و رفتار خود مسلط شود. اگر بتوانید رفته رفته به کودک بیاموزید که به جاى تندى و خشونت، عصبانیت خود را به زبان آورد و آن را ابراز کند، پس از مدتى خواهد توانست احساس خود را بهتر بروز دهد و از پرخاشگرى خوددارى کند.

تقویت دوستی میان فرزندان

کودک به طور طبیعی، برابر هر تغییرى که روند زندگى عادى را مختل کند، واکنش نشان می‌دهد؛ به ویژه وقتى کودک احساس کند با تولد نوزاد، مقدارى از توجه و عشق والدین را از دست داده است. اگر کودک به خاطر این احساس از خود تندى و درشتى نشان می‌دهد، والدین باید برابر این رفتار با مهربانى و نرمى برخورد کنند.

برخورد تند و سرزنش کردن کودک در این شرایط واکنش منفى او را از میان نمی‌برد، بلکه از ترس این که عشق و توجه والدین را از دست بدهد، احساس خود را پنهان و در فرصت مناسب عصبانیت خود را بر سر نوزاد خالى می‌کند. در این شرایط باید احساس کودک را بپذیرد تا بتواند خود را آرام کند.

بهتر است والدین، کودک را تشویق کنند تا احساس خود را به زبان آورد و بیان کند، حتى اگر از کلماتى استفاده کند که شنیدن آنها خوشایند نباشد. اگر او نمی‌خواهد نوزاد، در خانه بماند و این احساسات را به روشنى بیان می‌کند، باید با متانت و خونسردی به حرف او توجه کنید. برابر این رفتار، با لحن آرام و مهربان با او راه بیایید و ضمن دلدارى به او بگویید نوزاد براى شما نیز زحمت زیادى درست کرده و باعث شده است نتوانید وقت زیادى را با هم بگذرانید. به او اطمینان دهید او را دوست دارید.

لازم نیست براى تولد نوزاد، ابراز تاسف و پشیمانی کنید تا واکنش‌هاى کودک را کاهش دهید. اگر به راحتی احساسات او را بپذیرید و به او اطمینان دهید که همیشه او را دوست دارید، از جانب شما احساس امنیت می‌کند و واکنش منفی کمترى نسبت به نوزادنشان خواهد داد.

به کارهای خوبى که کودک براى نوزاد انجام می‌دهد، دقت کنید و او را به خاطر مواظبت و رعایت سکوت هنگام خواب نوزاد، تشویق کنید. از این که هنگام دویدن در اتاق، دقت می‌کند تا صدمه‌اى به نوزاد نرسد، او را تحسین کنید.

این تشویق و تحسین، به کودک اعتماد به نفس و دلگرمى می‌دهد و او را ترغیب می‌کند تا بیشتر مواظب خواهر یا برادر کوچکتر خود باشد. اسباب‌بازی‌هایش را در اختیار او بگذارد. کارهاى خوب او را در هر روز، یادآورى و به خاطر آنها، ابراز رضایت کنید. با این شیوه، کودک به شما اعتماد پیدا خواهد کرد و اگر روزى به علت کار اشتباهى از او انتقاد کنید، اشتباه خود را خواهد پذیرفت.

منبع: جام جم ۸۳/۹/۱۶؛ بهاره صفوى