نقش کودکستان و مهدکودک در تربیت کودکان

کودکان بین ۲ تا ۶ سالگى، در مقایسه با نوباوگان و کودکان نوپا، زمان بیشترى را دور از خانه و والدین سپرى می کنند. طى ۳۰ سال گذشته، تعداد کودکانى که به کودکستان یا مهدکودک می روند، افزایش یافته است. این روند عمدتا به علت افزایش چشمگیر مشارکت زنان در نیروى کار است. در حال حاضر، مادران ۶۷ درصد از کودکان پیش دبستانى شاغل هستند. کودکستان، برنامه اى است که هدف آن بالا بردن سطح رشد کودکان ۲ تا ۵ ساله است و بر تجربه‌هاى آموزشى تاکید می وزد.

در مقابل، مهدکودک، انواع تدارکات براى سرپرستى فرزندان والدین مشاغل را در بر می گیرد و این تدارکات در خانه کودک ارائه می شوند. بررسی ها نشان می دهد که والدین، اغلب کودکستان را به مهدکودک ترجیح می دهند.

بسیارى از کودکستان ها، ساعت کار خود را از نیمه وقت به تمام افزایش داده اند تا به نیازهاى والدین شاغل پاسخ دهند. وظیفه یک مهدکودک خوب فقط این نیست که کودکان را در غیاب والدینشان ایمن نگه دارد و آنها را خوب تغذیه کند. مهدکودک باید مانند یک کودکستان کارآمد، تجربیات آموزش با کیفیت عالى براى کودکان فراهم آورد.

برنامه هاى کودکستان ها متنوع است، که از مراکز کودک محروم تا معلم محور در نوسان هستند. در کودکستان هاى کودک محور، معلمان فعالیت‌هاى گوناگون را ارائه می دهند که کودکان می توانند از بین آنها انتخاب کنند و قسمت عمده روز، در بازى آزاد هدف می شود. در مقابل، کودکستان هاى تحصیلى، معلمان برنامه را تنظیم کنند. در این کودکستان ها، به کودکان حروف الفبا، اعداد، رنگ ها، شکل ها، مهارت هاى تحصیلى را از طریق تکرار و تمرین، آموزش می دهند و بر بازى تاکید نمی شود.

به رغم نگرانى جدى درباره مناسب بودن این پرورش، به معلمان کودکستانى فشار می آورند که روى آموزش تحصیلى رسمى، تاکید کنند. انگیزه ایجاد این گرایش، اعتقاد عموم به این موضوع است که آموزش تحصیلى در سنین پایین تر، پیشرفت نهایى جوانان را بهتر می کند. اما تاکید بر آموزش تحصیلى رسمى در اوایل کودکى، انگیزش و سایر جنبه هاى رشد هیجانى را تضعیف می کند.

کودکان ۳ تا ۶ ساله در کلاس هاى کودک محور، در مقایسه با کودکان کلاس هاى معلم محور، به توانایی هاى خود بیشتر پى بردند، مسائل چالش انگیز را بیشتر ترجیح دادند، کمتر جویاى تائید بزرگترها و نگران مدرسه بودند. در بررسى دیگرى، کودکان ۴ ساله در کودکستان هاى کودک محور، در ارزیابی هاى تحصیلى، زبان، مهارت هاى حرکتى و زبان، از کودکانى که در کودکستان هاى تحصیلى بودند، نمره هاى بیشترى کسب کردند.

برنامه هد استارت

برنامه هد استارت به این صورت است که براى کودکان یک یا دو ساله دوره کودکستان، همراه با خدمات غذایى و پزشکى تامین می کند. درگیرى والدین براى پروژه هداستارت، اهمیت زیادى دارد. والدین در جلسات سیاست‌گذارى شرکت می کنند و در برنامه‌ریزى آن مشارکت دارند.

آنها همچنین بطور مستقیم با کودکان در کلاس هاى درس کار می کنند، در برنامه هاى مخصوص فرزندپرورى و رشد کودک شرکت می جویند و خدماتى را دریافت می کنند که هدف آنها کمک به نیازهاى عاطفى، اجتماعى، و شغلى خود آنهاست. در حال حاضر، بیش از ۱۳۰۰ مرکز هداستارت، سالیانه به ۷۲۰ هزار کودک خدمت می کنند.

بیش از ۲۰ سال پژوهش، منافع دراز مدت مداخله پیش دبستانى را به اثبات رسانده و همین امر به بقاى هداستارت کمک کرده است. نتایج پژوهش حاکى است کودکانى که در این برنامه ها شرکت داشتند در ۲ تا ۳ سال اول مدرسه ابتدایى، هوش بهتر بالاتر و پیشرفت تحصیلى بیشترى از کودکان شاهد داشتند. بعد از این زمان، تفاوت‌ها در نمرات آزمون، کاهش یافتند.

با وجود این کودکانى که تحت مداخله قرار گرفته بودند، از نظر سازگارى با دوران تحصیلى تا نوجوانى، جلوتر از افراد گروه شاهد بودند آنها به احتمال کمترى تحت آموزش ویژه قرار گرفتند یا مردود شدند، و تعداد بیشترى از آنها دوره دبیرستان را تمام کردند. مهدکودک، با مداخله به موقع با کیفیت عالى، می تواند به رشد کودکان که از لحاظ اقتصادى محروم هستند، کمک کند.

اجزاى سازنده یک مهد کودک با کیفیت عالى

بررسی ها نشان می دهند که این عوامل مهم هستند: اندازه گروه (تعداد کودک در یک مکان واحد)، نسبت مراقب به کودک، آمادگى تحصیلى مراقب، تعهد شخصى مراقب به یادگیرى و مراقبت کردن از کودکان در صورتى که این ویژگی ها مطلوب باشند، کودکان در ارزیابی هاى هوش، زبان و رشد اجتماعى، بهتر عمل می کنند. محیط هاى وسیع و مجهز و اقداماتى که نیازها و تمایلات کودکان پیش دبستانى را برآورده می‌سازند نیز به پیامدهاى مثبت کمک می کنند.

آیا مهد کودک، ایمنى دلبستگى در نوباوگى را تهدید می کند؟

پژوهش حاکى است نوباوگان آمریکایى که قبل از ۱۲ ماهگى در مهد کودک تمام وقت گذاشته می شوند، بیشتر از نوباوگانى که در خانه ماندند، دلبستگى ناامین بویژه از نوع دورى جو، نشان می دهند. آیا این بدان معنى است که نوباوگانى که هر روز جداى از والدین شاغل خود را تجربه می کنند و از همان ابتدا در مهد کودک گذاشته می شوند، در معرض خطر مشکلات رشدى قرار دارند؟

برخى پژوهشگران چنین فکر می کنند در حالى که سایرین مخالف‌اند. با این حال بررسى دقیق شواهد حاکى است که باید در مورد این نتیجه‌گیرى که مهدکودک براى نوباوگان زیان‌بخش است، محتاط باشیم.

اولا، در بررسی هایى که رابطه مهدکودک با دلبستگى را گزارش می دهند، میزان ناایمنى در نوباوگان مهدکودکى تا اندازه‌اى بیشتر از نوباوگان غیر مهدکودکى است (۳۶ در برابر ۲۹ درصد)، اما این ناایمنى به میزان کلى ناایمنى کودکان در کشورهاى صنعتى شباهت دارد. در حقیقت، اغلب نوباوگان مادران شاغل، دلبسته ایمن هستند. از این گذشته، همه تحقیقات، گزارش نمی دهند که بین کیفیت دلبستگى نوباوگان مهد کودکى و نوباوگانى که در خانه پرورش یافته‌اند تفاوت وجود دارد.

ثانیا، شرایط خانوادگى بر ایمنى دلبستگى تاثیر دارد. خیلى از مادران شاغل، فشارهاى رسیدگى به دو شغل تمام وقت را استرس‌زا می‌دانند. برخى از مادران به دلیل اینکه خسته هستند و به ستوه آمده‌اند، به فرزندانشان با عطوفت کمترى پاسخ می دهند و از این رو، ایمنى آنها را به خطر می‌اندازند. سایر مادران شاغل، احتمالا براى استقلال نوباوگانشان ارزش قائل‌اند و آن را ترغیب می کنند یا اینکه بچه‌هاى آنها به دلیل عادت داشتن به جدایى از والدینشان، از موقعیت غریبى نمی ترسند. در این گونه موارد، حالت و دلبستگى دورى جو می تواند بیانگر خودمختارى سالم و نه ناایمنى باشد.

ثالثا، مهدکودک نامرغوب می تواند به دلبستگى ناایمن در نوباوگان مادران شاغل کمک کند. در بررسى مراقبت اولیه از کودک NICHD بزرگترین بررسى طول تا زمان حال، که ۱۰۰۰ نوباوه را همراه با مادرشان در ۱۰ ناحیه کشور در برداشت. مهدکودک به تنهایى تاثیرى در دلبستگى ناایمن نداشت. اما وقتى که نوباوگان در معرض ترکیب عوامل خطرخانه و مهدکودک قرار داشتند، پرستارى بی‌عاطفه در خانه، همراه بر پرستارى بی‌عاطفه، و ساعت هاى طولانى در مهدکودک، میزان ناایمنى افزایش یافت.

رابعا، ارزیابى ایمنى دلبستگى، در حالى که نوباوگان با مهدکودک سازگار شده‌اند، تصویر دقیقى در اختیار نمی‌گذارند. وقتى که نوباوگان وارد مهدکودک می شوند، باید با روال جدید جدایى روزانه از والدین سازگار شوند. تحت چنین شرایطى، انتظار می‌رود که آنها رنجورى نشان دهند. اما بعد از چند ماه، نوباوگانى که در برنامه هاى مرغوب شرکت می کنند، آرام‌تر می شوند آنها لبخند می زنند، بازى می کنند، از پرستاران باعاطفه اى که آنها را خوب می شناسند، تسلى می‌جویند و تعامل کردن با همسالان را آغاز می کنند.

آینده بحث

نتایج بررسى NICHD حاکى است که تربیت، بر رفتار مشکل آفرین کودکان پیش دبستانى، بیشتر از مهدکودک تاثیر دارد. در واقع، داشتن امکان برقرارى رابطه گرم و صمیمانه با یک پرستار حرفه اى با عاطفه، براى ناباوگانى که با یک یا دو والد رابطه ناایمنى دارند، بسیار مفید است. وقتى که این کودکان را تا دوره پیش دبستانى و اوایل دبستان دنبال کردند، معلوم شد که آنها بیشتر از کودکان دلبسته ناایمنى که به مهدکودک نرفته بودند، اعتماد به نفس دارند و از مهارت هاى اجتماعى برخوردار هستند.

منبع: ژورنال سیستم؛ نویسنده: على غلامپور طالمى