میرزا جواد تبریزى (ره)

ولادت و تحصیلات

حضرت آیت الله تبریزی(ره) در سال ۱۳۰۵ شمسى مطابق با ۱۳۴۵ ه . ق در شهر عالم خیز  تبریز در میان خانواده اى مذهبى در محله «منجم باشى»، نزدیک مسجد «عربلر» چشم به جهان گشود. وى زندگى خود را در یک خانواده متوسط و متدین شروع کرد. مرحوم میرزا جواد از پدر و مادرى متدین و داراى ویژگى معنوى والایى به پرورش یافت، معنویت این خانواده به قدرى بود که در منزل خود یک نماز خانه دایر کرده بودند. پدر ایشان به حاجعلى کبار معروف بود، و در محل زندگى و بازار ایشان را به عنوان شخصى متدین و متعهد مى شناختند. یک حجره تجارت خشکبار در سراى «حاج میر ابو الحسن» داشت. مادر ایشان مرحومه فاطمه سلطان از بانوان بسیار متدینه و مؤمنه محل بود.

وی تحصیلات علوم جدید را تا پایان سال دوم دبیرستان را در همان شهر به اتمام رساند. به خاطر برخوردارى از هوش و ذکاوت عالی ، از همان زمان طفولیت، مورد توجه خاص اطرافیان قرار گرفت به طورى که هنگام تحصیل مدیران و معلمان وى، تعجب میکردند و اعتقاد داشتند که نامبرده از نظر درک مطالب، از استعداد بالایى برخوردار است به همین جهت، همواره او را براى رسیدن به حرفه اى خاص مورد تشویق و تحسین قرار میدادند.

اما مرحوم میرزا جواد به خاطر علاقه زیاد به مکتب غنى اهل بیت (علیهم السلام) و روحانیت شیعه، تصمیم گرفت تا در این مسیر مقدس گام بردارد. لذا پس از سپرى نمودن تحصیلات جدید، با شوق فراوان و علی رغم مخالفت اطرافیان، به مدرسه علمیه طالبیه تبریز روى آورد و در سال ۱۳۲۳ در سن ۱۸ سالگى تحصیل علوم دینى را آغاز نمود و طى چهار سال، مقدمات و مقدارى از دروس سطح را در  همان شهر به پایان رساند.

وی در سال ۱۳۲۷ شمسى شهر تبریز  را به قصد ادامه تحصیل در حوزه علمیه قم را ترک نمود و وارد این شهر مقدس شد و دوره سطح را به پایان برده و در اوج شکوفایى علم و فقاهت و غناى حوزه در دروس خارج فقه و اصولِ اساتیدى همچون مرحوم حضرت آیت الله سید محمّد حجت و مرحوم آیت الله العظمى بروجردى (قدس الله اسرارهما) شرکت نمود  و همزمان با آن مشغول تدریس کتب سطح نیز گردید. این دوره تا  پنج سال یعنى تا سال ۱۳۳۲ شمسى طول کشید. در طول این مدت، چهار سال نزد آیت الله رضى زنوزى تبریزى(ره) استفاده بهینه ای کسب نموده و در نزد مرحوم آیت الله العظمى بروجردى در فقه و اصول بهره لازم را برد و موفقیت ایشان تا جایى بود که استادشان مرحوم بروجردى (قدس سره) ایشان را به عنوان ممتحن طلاب حوزه، انتخاب نمودند.در طول سالیان اولیه اقامت در قم بیشترین تدریس را در مسجد نور مقابل شیخان داشتند که طلاب و فضلاء بسیارى از محضر درسشان فیض میبردند.

مرحوم آیت الله تبریزی (ره) علاقه وافرى به ادامه درس و بحث، آن هم از منبع پر فیض علوى و جوار مرقد مطهر امیر مؤمنان على (علیه السلام) داشتند. یکى از آرزوهاى ایشان، این بود که به نجف اشرف عزیمت نمایند امّا به خاطر فقدان امکانات و وجود مشکلات، آرزویى دور به نظر می رسید ولى ایشان آنچنان عاشق این سفر بود که از هر فرصتى براى این کار استفاده نمود. معظم له روزى در محضر علماء و بعضى از مراجع وقت آن زمان در قم نشسته بودند که بحثى علمى پیش میآید و تنها کسى که به خوبى از عهده جواب برآمدند ایشان بودند که باعث خوشحالى جمع میشود و از ذکاوت و هوش نامبرده متعجب میگردند. در این میان شخص تاجرى (حاج یعقوب ایپکچى) که فردى متدین و علاقمند به روحانیت بوده است و در آن مجلس حضور داشت، بعد از اتمام جلسه از استاد میخواهد که قدرى صبر کند و سپس بعد از خلوت شدن مجلس با ایشان به صحبت میپردازد و از ایشان میخواهد تا اگر خواسته اى دارند بگوید تا برایشان انجام دهد، حضرت استاد پاسخ میدهند: که “من خیلى علاقه دارم براى ادامه درس و بحث به نجف بروم ولى به دلیل فقدان امکانات نمیتوانم”. آن شخص، امکانات و خرج سفر ایشان را فراهم میکند و استاد عزیز ، حضرت آیت الله تبریزى بعد از گذشت پنج سال از حضور در حوزه علمیه مقدسه قم، در سال ۱۳۳۲ شمسى جهت ادامه تحصیلات به نجف اشرف عزیمت می نمایند و تا سالها نیز بدون اینکه از شهریه و وجوهات استفاده ای کنند با امکانات همان شخص، به درس و بحث پرداختند. در نجف اشرف در محضر درس اساتید برجسته و عالی مقام آن زمان حاضر شده و به خوشه چینى پرداختند. اما عمدتاً از افاضات مرحوم آیت الله حاج سید عبدالهادى شیرازى (ره) و مرحوم آیت الله العظمى خوئى (ره) استفاده کردند و در بدو ورود به درس ایشان، توجه استاد را به خود جلب نموده به طورى که به شوراى استفتاء معظم له دعوت شدند. در آن روزگار، حوزه هاى درس نجف اشرف در اوج شکوفائى و شور و نشاط بود. لذا با تمام توان و تلاش خود در محضر اساتید حاضر شدند و از موقعیتى که فراهم آمده بود کمال استفاده را نمودند تا به مدارج عالى علم و مقام بلند اجتهاد نائل گردیدند.

استاد عزیز در ابتداى ورود به نجف اشرف، حجره اى در مدرسه قوام السلطنه شیرازى تهیه کردند و مشغول تدریس مکاسب و کفایه در مسجد خضراء و عمران شدند و روز به روز بر وسعت حوزه درسی ایشان افزوده میگردید و با تقاضاى عده کثیری از طلاب ، درس خارج استاد تشکیل گردید و شاگردان خویش را از شجر پر ثمر فقه اهل بیت (علیهم السلام) بهره مند گردانیدند.

هنگامى که به نجف مشرف شدند، در حجره آیت الله شهید میرزا على غروى (ره) در مدرسه خلیلى مهمان شدند سپس حجره اى در مدرسه قوام نزدیک مسجد طوسى در اختیار وی قرار دادند و از ابتداى امر، استاد در درس آیت الله خوئى (ره) شرکت میکردند و درس اصول بعد از نماز مغرب و عشاء در مسجد خضراء بود که در آن زمان بحث در خصوص (هل یجب الفحص فی الشبهات الموضوعیه أم لا) بوده و استاد بزرگوار بعد از اشکال در قسمتى از درس، بحثى با استاد خود آیت الله خوئى (ره) میکنند و فرداى آن روز مرحوم خوئی از یکى از نزدیکان درسشان بنام آقاى توحیدى تبریزى سؤال میکند این آقا کیست؟ گفته بود اهل تبریز است و از قم آمده! مرحوم خوئی فرموده بود این شخص آینده درخشانى دارد! و حضرت استاد همزمان با وفات سید الحکیم به تدریس خارج فقه بر طبق مکاسب و همچنین اصول از اول دوره میپردازد. و بعد از اطلاع مرحوم خوئی از شروع درس خارج ایشان به استاد تبریک میگوید و مرحوم آقاى مشکینى هنگامى که در نجف بودند از مرحوم خوئی در خصوص استاد بزرگوار سؤال کردند که ایشان در جواب میفرماید: میرزا جواد فاضل و مجتهد مطلق است.

مرحوم  آیت الله العظمى تبریزى (قدس سره) را میتوان یکى از شاگردان برجسته و مبرز مرحوم آیت الله العظمى خوئى (ره) به حساب آورد که همیشه مورد عنایت و توجه خاص استادشان بودند و در اغلب جلسات علمى خصوصى استادشان نیز شرکت مینمودند و در بحث ها و دروس با طرح اشکالات و مطرح کردن فروعات، بر بار علمى محفل میافزودند. وی طرف مشورت آیت الله خوئى (ره) بود و از اصحاب استفتاء به شمار میرفت و در سفرهایى مثل کوفه و کربلا، نیز ملازم استادشان بود. این مرجع والا، علاوه بر تدریس و تحقیق در حوزه علمیه نجف، از امر تبلیغ احکام و مسائل دینى مردم نیز غافل نبودند و در ایام تبلیغى و فرصت هاى مناسب به نقاط مورد احتیاج عزیمت می نمود و به تبلیغ احکام الله میپرداخت و از آنجا که گفتارشان با عمل آمیخته بود، این تلاشها، اثر بسیار مطلوبى را به جاى گذارده است که میتوان گفت ناشى از اخلاق و روش برخورد ایشان با مردم بود و میتوان ادعا نمود که ایشان موجب پایه گذارى تشیع در منطقه اى از کرکوک عراق بوده اند به طورى که اکثر مردم آن مناطق بواسطه آشنایى با ایشان به مکتب غنى اهل بیت (علیهم السلام) روى آوردند.

حضرت آیت الله حاج شیخ جواد تبریزى (ره) پس از گذشت ۲۳ سال حضور دائم و فعال و جدّى در حوزه مقدس نجف اشرف و استفاده و افاده و تحقیق و تدریس و تبلیغ، سرانجام در سال ۱۳۵۵ شمسى به هنگام مراجعت از زیارت سید الشهداء حسین بن على (علیهما السلام) به سمت نجف، توسط رژیم بعث عراق دستگیر و به ایران فرستاده شدند.

پس از ورود به ایران، مجدداً به حوزه علمیه قم مشرف و فعالیت هاى خود را از سر گرفت . در طول سالیان دراز تدریس، هزاران طلبه فاضل را به جامعه اسلامى تحویل داده و در طول این مدت حوزه درس ایشان یکى از شلوغترین حوزه هاى درسى در طول تاریخ حوزه علمیه بود. جلسات درسی این عالم بزرگوار هیچ گاه به جز ایامی که ایشان بیمار  بودند تعطیل نگردید. با عشقی سرشار از معنویت و علاقه به نشر علوم اهل بیت(ع) همچون شمع مى سوختند تا طلابى مفید و فاضل تربیت نمایند، که به لطف پروردگار در این کار موفق شدند و امروز شاگردان آن عالم فرزانه، سکان دار سطوح عالى حوزه علمیه مى باشند.

آثار و تألیفات

مرحوم حضرت آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزى (ره) تألیفات بسیارى دارند که بعضى از آنها چاپ و برخى هنوز به زیور طبع آراسته نگشته است، از جمله تألیفات ایشان:

۱ـ ارشاد الطالب (تعلیقه چهار جلدى بر مکاسب محرمه شیخ اعظم انصارى “ره”)

۲ـ اسس القضاء والشهادات

۳ـ طبقات الرجال که بحث وسیع رجالى است

۴ـ تکمله منهاج الصالحین و تعلیقه بر آن

۵ـ رساله ى توضیح المسائل

۶ـ مسائل منتخبه

۷ـ مناسک حج

۸ـ حاشیه عروه الوثقى

۹ـ حاشیه بر وسیله مرحوم آیت الله اصفهانى “ره”

۱۰ـ حدود

۱۱ـ فى علم الاصول

۱۲ـ فى علم الفقه

۱۳ـ شرح کفایه الاصول

۱۴ـ صراط النجاه در ۶ جلد

۱۵ـ قصاص

۱۶ـ التهذیب در احکام حج

۱۷ـ الأنوار الالهیه فی المسائل العقائدیه

۱۸ـ رساله احکام بانوان

۱۹ـ رساله احکام نوجوانان و جوانان

۲۰ـ استفتائات جدید

۲۱ـ چندین جزوه در موضوعات گوناگون

وفات

سرانجام این عالم ربانى و فقیه مکتب اهل بیت (ع) پس از عمرى تلاش در صحنه علم و عمل و عبادت خاص الهى در ۲۸ شوال ۱۴۲۷ هـ.ق مطابق با ۲۹ آبان ۱۳۸۵ در شهر مقدس قم  دعوت حق را لبیک و به ملکوت اعلی پیوست و در جوار کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد.