فضایل حضرت خدیجه (س)

اشاره:

 در سال دهم بعثت بانوى بزرگ اسلام بعد از ۲۵ سال همراهى و فداکارى در راه پیامبر صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله با کوله بارى از رنجها، فداکاریها، گذشت و ایثارها، در سن ۶۵ سالگى، چشم از جهان فرو بست و همسرش محمد صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله را در میان دشمنان در فراق جانسوزى تنها گذاشت. این حادثه دردناک درست بعد از سه روز از وفات ابوطالب، حامى دلسوز و فداکار پیامبر صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله اتفاق افتاد و آنچنان حضرت ختمى مرتبت را متأثر و محزون ساخت که آن سال (دهم بعثت) را «عام الحزن» نامگذارى نمود و در میان اندوه فراوان و اشکى چون باران، خدیجه را در محلى به نام «حجون» به خاک سپرد.

آنچه در پیش رو دارید نگاهى است گذرا، به فضائل خدیجه کبرى، بانوى فداکار و صبور اسلام.

فضائل خدیجه علیها ‏السلام

۱. بصیرت ژرف

از بالاترین فضائل خدیجه کبرى این است که از اندیشه بلند و فکر عمیق و بصیرت ژرف برخوردار بود؛ مخصوصاً عقل عملى او در اوج خود قرار داشت. این امر را می‏توان از انتخاب پیامبر اکرم به عنوان شوهر آینده و شایسته خود از بین آن همه خواستگاران پولدار و تاجر فهمید.

او در چهره و رفتار محمد صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله آینده درخشان و ممتاز او را می‏دید، به همین جهت راز پیشنهاد ازدواج با محمد صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله را (قبل از بعثت) چنین بیان می ‏کند:

«یابْنَ عَمّ! اِنّى قَدْ رَغِبْتُ فِیکَ لِقِرابَتِکَ مِنّى وَ شَرَفِکَ فى قَوْمِکَ وَ اَمانَتِکَ عِنْدَهُمْ وَ حُسْنِ خُلْقِکَ وَ صِدْقِ حَدِیثِکَ؛۱

اى پسر عمو! من به خاطر خویشاوندی‏ات با من، و شرف و امانتداری‏ات در میان قوم خود، و به جهت اخلاق نیک و راستگویی‏ات، به تو تمایل پیدا کردم.»

جملات فوق به خوبى نشان می‏دهد که محبت و ارادت این بانو به پیامبر اکرم صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله براساس عشق مجازى و محبت شهوانى نبوده، بلکه بر اثر معرفت و شناخت عمیقى بوده است که از شخصیت محمد صلی‏ الله ‏علیه ‏و ‏آله داشت. اما افرادى که چنین بصیرتى نداشتند، از جمله گروهى از زنان قریش سخت خدیجه را مورد ملامت و سرزنش قرار دادند، تا آنجا که گفتند: «او با این همه حشمت و شوکت با یتیم ابو طالب که جوانى فقیر است تن به ازدواج داد. چه ننگ بزرگى.»

خدیجه که انتخابش از سر شناخت و معرفت بود، محکم و قرص بر انتخاب خویش پاى فشرد و در جواب سخنان ناشى از جهالت و بى خبرى آنها گفت: «اى زنان! شنیده‏ام شوهران شما [و خودتان[ در مورد ازدواج من با محمد خرده گرفته‏اید و عیب جویى می‏کنید، من از خود شما می‏پرسم آیا در میان شما، فردى مانند محمد وجود دارد؟ آیا در شام و مکه و اطراف آن شخصیتى به سان ایشان در فضائل و اخلاق نیک سراغ دارید؟ من به خاطر این ویژگیها با او ازدواج کردم و چیزهایى از او دیده‏ام که بسیار عالى است.۲»

گذشت زمان، پیروزیهاى پى در پى پیامبر اکرم صلی‏ الله ‏علیه ‏و ‏آله ، گسترش اسلام، و فرزندانى که از خدیجه به یادگار ماند، از جمله فاطمه زهرا علیها‏السلام که یازده امام معصوم از نسل اوست، بر انتخاب زیباى خدیجه و بصیرت ژرف او تحسین گفت ؛ هر چند خود شاهد ثمرات انتخاب شایسته خویش نبود.

۲. ایمان و اسلام محکم و پایدار

همان بصیرت ژرف خدیجه که باعث انتخاب محمد صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله براى همسرى آینده او شد، عامل ایمان و اسلام او نیز گشت، و باعث شد که لقب اول زن مسلمان را به خود اختصاص دهد.

«ابن عبد البر» به سند خود از پدر «ابى رافع» نقل می‏کند که پیامبر خدا در روز دوشنبه (مبعث) نماز گذارد و خدیجه در (ساعات) آخر همان روز نماز خواند.۳

و على علیه‏السلام نیز بر ایمان و اسلام خدیجه این گونه صحه گذاشت که:

«لَمْ یجْمَعْ بَیتٌ واحِدٌ یؤْمَئِذٍ فى الْاِسْلامِ غَیرَ رَسُولِ اللّه وَ خَدیجَهَ وَ اَنَا ثالِثُهُمْ. اَرى نُورَ الْوَحْى وَ الرِّسالَهِ وَ اَشُمُّ ریحَ النُّبُوَّهِ؛۴

خانه ‏اى واحد در آن روز در اسلام جمع نشد غیر از رسول خدا صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله و خدیجه و من که سومین آنان بودم. نور وحى و رسالت را می‏دیدم و بوى نبوت را استشمام می‏کردم.»

خدیجه علیها‏السلام تا آخرین لحظه بر آن ایمان پاى فشرد و در راه اسلام فداکارى و گذشت نمود و یک لحظه از رهبر اسلام و حمایت او غافل نگشت .

۳. از برترین بانوان دو سرا

برترین زنان جهان هستى را چهار زن تشکیل می‏دهند؛ چنانکه ابن اثیر از انس بن مالک از پیامبر اسلام صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله نقل کرده که فرمودند:

«خَیرُ نِساءِ الْعالَمینَ مریمُ، آسِیهُ، خدیجهُ وَ فاطِمهُ؛۵ برترین زنان عالم مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه علیها‏السلام هستند.»

همینها که کوله بار کمال را در دنیا بستند، در بهشت نیز در صدر قرار دارند و از جمله آنها خدیجه کبرى علیها‏السلام می‏باشد. «عکرمه» از «ابن عباس» نقل می‏کند که حضرت رسول اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله فرمودند:

«اَفْضَلُ نِساءِ اَهْلِ الْجَنَّهِ خَدیجهُ بِنْتُ خُوَیلَدٍ وَ فاطِمهُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْیمُ ابْنَهُ عِمْرانَ وَ آسِیهُ بِنْتُ مُزاحِمٍ اِمْرَأهُ فِرْعَوْنَ؛۶ بهترین زنان بهشت اینانند: خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد و مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون.»

۴. برترین همسر پیامبر اکرم صلی‏ الله‏ علیه‏ و ‏آله

پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله همسران متعددى داشتند، ولى از نظر درجات یکسان نبودند.

یکى از آنها در حال حیات و بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله سخت حضرت را اذیت و آزار داد، و بر خلاف دستورات او حرکت کرد، که همین امر باعث تنزل مقام و منزلت او گردید، ولى برخى از آنها مانند خدیجه کبرى با تمام وجود و هستى خویش در راه اطاعت از پیامبر اکرم صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله و جلب رضایت او کوشید و در نتیجه در بین تمام همسران رتبه ممتاز را کسب نمود. مرحوم شیخ صدوق از امام صادق علیه‏السلام نقل می‏کند که آن حضرت فرمودند:

«تَزَوَّجَ رَسُولُ اللّهِ بِخَمْسَ عَشَرَ اِمْرَأَهً اَفْضَلُهُنَّ خَدیجَهُ بِنْتُ خُوَیلَدٍ؛۷ رسول خدا صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله با پانزده زن ازدواج کرد که برترین آنان خدیجه دختر خویلد بود.»

۵. مادر زهرا علیها‏السلام

طبق نص قرآن کریم همسران پیامبر مادران روحانى مؤمنان و«ام المؤمنین» هستند: «وَ اَزْواجُه اُمَّهاتُهُمْ۸»؛

«همسران او (پیامبر) مادران مؤمنین هستند» و خدیجه از برترین مصداقهاى آیه بشمار می‏رود. واین سعادت در بین همه زنان حضرت، نصیب خدیجه گشت که یازده امام از نسل او از طریق فاطمه زهرا علیها‏السلام پدید آید. راستى چنین مقامى نیاز به لیاقت و استعداد بالا دارد.

از بین همه فرزندان حضرت محمد صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله فاطمه زهرا علیها‏السلام از مقام ممتازى برخوردار است؛ چرا که هم داراى عصمت است۹ و هم امامت و وصایت از طریق نسل او استمرار یافت.

۶. سخاوت و انفاق بى بدیل

ثروت خدیجه در آن دوران زبانزد خاص و عام بود. ثروت این بانوى کاردان و عاقله به قدرى زیاد بود که مالداران درجه یک قریش چون «ابوجهل» و «عقبه بن ابى معیط» در نزد او ناچیز به شمار می‏رفتند.

مورخان ثروت خدیجه را بدین ترتیب شمرده ‏اند:

۱. هزاران شتر که اموال تجارتى او را حمل می‏کردند.

۲. قبه‏اى از حریر سبز با طنابهاى ابریشمى بر بام خانه‏اش افراشته بود. این امر نمایانگر ثروت فراوان او بود و فقرا نیز از روى این علامت براى استعانت و کمک مراجعه می‏کردند.

۳. چهار صد غلام و کنیز که خدمات ارجاعى او را انجام می‏دادند.۱۰

پس از ازدواج با پیامبر اکرم صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله ، خدیجه تمامى این ثروت را در اختیار رسول خدا صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله قرار داد و عرض کرد:

«اَلْبَیتُ بَیتُکَ وَ اَنَا اَمَتُکَ؛ خانه (من) خانه تو،و من هم کنیز تو هستم.»۱۱

ورقه بن نوفل، عموى خدیجه، بعد از این قضیه کنار کعبه آمد و بین زمزم و مقام ابراهیم ایستاد و با صداى بلند گفت: «اى عرب! بدانید که خدیجه شما را شاهد می‏گیرد که خود همه ثروتش را از غلامان و کنیزان، املاک، دامها، مهریه و هدایایش را به محمد صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله بخشیده است و همه آنها هدیه‏اى است که محمد صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله آن را پذیرفته است و این کار خدیجه به خاطر علاقه و محبت او به محمد صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله است. شما در این باره گواه باشید و گواهى دهید.۱۲»

و پیامبر اکرم نیز از این اموال براى پیش برد اسلام و اهداف آن نهایت استفاده را برد. به همین جهت خود آن حضرت فرمود:

«هیچ ثروتى، هرگز مانند ثروت خدیجه به من سود نرساند.۱۳»

۷. صبر و بردبارى بى مانند

فردى مانند خدیجه که در درون ثروت فراوان بزرگ شده طبعا باید نازپرورده و کم تحمل باشد؛ اما خدیجه با برخوردارى از نعمتها بعد از ازدواج و ایمان به پیامبر اکرم صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله خود را براى تحمل همه سختیها آماده کرد، تحمل فشارهاى مختلف مشرکان مکه، سرزنشهاى بستگان، محاصره اقتصادى در شعب ابی‏طالب و… مخصوصا محاصره اقتصادى سخت او را اذیت و آزار داد و با کهولت سن (۶۳ ـ ۶۵ سالگى) تحمل و بردبارى نهایى را به عرصه نمایش گذاشت. بنت الشاطى در این زمینه می‏گوید: «خدیجه در سنى نبود که تحمل آن همه رنج برایش آسان باشد، و از کسانى نبود که در جریان زندگى با تنگى معیشت خو گرفته باشد، اما در عین حال و با وجود کهولت سن، سختیهایى را که در اثر محاصره در شعب وارد می‏شد تا سر حد مرگ تحمل کرد.»۱۴

۸. حامى رسالت و محب امامت

چهار زن در این دنیا به حد کمال رسیده‏اند و به عنوان زنان نمونه و شایسته هستى شناخته شدند: آسیه، مریم، خدیجه، فاطمه علیها‏السلام . از مهم‏ترین اشتراکات این چهار زن، حمایت و اطاعت از رهبرى و پیشوایان زمان خود بوده است. آسیه تا پاى جان از رهبرى و رسالت موسى علیه‏السلام حمایت نمود، مریم با تحمل تهمت و رنجها پایه ‏هاى رسالت عیسى علیه‏السلام را محکم نمود، فاطمه زهرا علیها‏السلام تا مرز شهادت از امام خویش على بن ابى طالب پشتیبانى و دفاع نمود و سر انجام شهید راه امامت و ولایت گشت.

و اما خدیجه علیها‏السلام از حامیان راستین رسالت بود. او نیز جان و مال خویش را تقدیم رسالت نمود. او هم رسالت مدار بود و هم امامت محور. هم حامى و همگام رسالت بود و هم محب و طرفدار امامت.

در مورد حمایت از رسالت در بخشهاى پیشین اشاراتى به میان آمد، در این بخش فقط به یک نکته اکتفا می‏شود. حضرت آدم در بهشت نگاهى به زندگى محمد صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله و خدیجه علیها‏السلام انداخت و گفت: «یکى از برتریهاى محمد بر من این است که همسر او براى اجراى اوامر خداوند با شوهرش همکارى و مساعدت نمود و حال آنکه همسر من مرا در نا فرمانى خداوند تشویق نمود.۱۵»

اما در مورد محبت و ارادت خدیجه علیها‏السلام نسبت به على علیه‏السلام ، مرحوم مجلسى چنین نقل می‏کند: پس از ازدواج پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله با خدیجه [و به دنیا آمدن على علیه‏السلام ]، خدیجه را از دوستى و محبت على خبر داد. و خدیجه پس از آن [به على علیه‏السلام محبت فراوان داشت] و براى آن حضرت به وسیله خدمتکارانش لباس، زیور آلات، کنیز و ملزومات می‏فرستاد؛ به گونه‏اى که مردم می‏گفتند: على برادر محمد صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله و محبوب‏ترین افراد نزد اوست و نور چشم خدیجه به حساب می‏آید… . الطاف و محبتهاى خدیجه صبح و شام به خانه ابو طالب روان بود.۱۶»

هنگام ولادت فاطمه علیها‏السلام ، خدیجه بیشتر با ولایت آشنا گشت؛ چرا که دخترش زهرا هنگام ولادت، بعد از شهادت به توحید و رسالت، اینگونه شهادت داد:

«وَ اَنَّ بَعْلِى سیدُ الْاَوْصِیاء وَ وُلْدِى سادَهُ الاَْسْباط ۱۷؛ و به راستى همسرم سید اوصیا و فرزندانم سید و سالار نوادگان رسول خدا هستند.»

علاوه بر این خدیجه علیها‏السلام ولایت على و فرزندان او را صریحا پذیرفته بود، با آنکه در آن زمان امامت حضرت هنوز به فعلیت نرسیده بود.

مرحوم محلاتى به نقل از مجلسى رحمه ‏الله می‏گوید: «روزى رسول خدا خدیجه را نزد خود خواست و فرمود: این جبرئیل است و می‏گوید: براى اسلام شروطى است: اول: اقرار به یگانگى خداوند، دوم: اقرار به رسالت پیامبران، سوم: اقرار به معاد و عمل به اصول و مهمات شرع، چهارم: اطاعت اولى الامر [یعنى على] و ائمه طاهرین از فرزندان او و برائت از دشمنان آنها.» خدیجه هم به آنها اقرار نمود و آنها را تصدیق کرد.۱۸

در خصوص امامت امیر مؤمنان، رسول اکرم صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله به خدیجه فرمود:

«هُوَ مَولاکَ وَ مَوْلَى الْمُؤْمِنینَ وَ اِمامُهُمْ بَعْدى؛ على مولاى تو و مولاى تمام مؤمنان و امام آنها پس از من است.»

آن گاه دست خود را بالاى دست امیرمؤمنان گذاشت و خدیجه دست خود را بالاى دست پیامبر قرار داد و این گونه بیعت ابدى ولایت مدارى را انجام داد.۱۹

پی نوشت:

۱. سیره نبوى، ابن هشام، ج۱، ص۲۰۱؛ تاریخ طبرى، ج۱، ص۵۲۱٫

۲.بحارالانوار،ج۱۶،ص۸۱ و ج۱۰۳،ص۳۷۴٫

۳.استیعاب، ج۲، ص۴۱۹، ش۱۳٫

۴.تاریخ طبرى، ج۲،ص۲۰۸ وشرح نهج البلاغه ابن ابی‏الحدید، ج۱۳،ص۱۹۷٫

۵. خصال صدوق، باب خصال اربعه.

۶.اسدالغابه، ج۵، ص۴۳۷؛ استیعاب، ج۴، ص۱۸۲۱٫

۷.خصال شیخ صدوق، باب خصال اربعه.

۸.احزاب/۵٫

۹. احزاب/۳۳٫

۱۰.الوقایع و الحوادث، محمد باقر ملبوبى، ص۱۳؛بحارالانوار،ج۱۷،ص۳۰۹ وج۱۶،ص۲۲٫

۱۱.همان دو.

۱۲.بحارالانوار،ج۱۶،ص۷۵ـ۷۷٫

۱۳.همان، ج۱۹، ص۶۳٫

۱۴.خدیجه کبرى، نمونه زن مجاهد مسلمان.

۱۵. طبقات ابن سعد، ج۱،ص۱۳۴٫

۱۶. بحار الانوار، داراحیاء التراث، ج۳۷، ص۴۳٫

۱۷.همان، ج۴۳،ص۳٫

۱۸. محلاّتى، ریاحین الشریعه، ج۲، ص۲۰۹٫

۱۹. همان.

منبع : پایگاه حضرت خدیجه کبرى سلام الله علیها