فضائل و سیره فردی امام موسی کاظم علیه السلام

آداب تلاوت

صداى زیبا و حزن ‏آور

عالم بزرگوار شیخ مفید(ره) مى‏ نویسد:

طبق ادله گذشته،آن حضرت دانشمندترین مردم زمانه بود و بیش از همه حافظ کتاب الهى وخوش‏صداترین آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزن ‏آور مى ‏خواند ومى ‏گریست و شنوندگان هم گریه مى ‏کردند، اهل مدینه او را «زین المجتهدین‏»مى‏ نامیدند. (۱)

در روایتى دیگر آمده است:(و کانت قراته حزنا) یعنى قرائت آن‏حضرت حزن ‏آوربود. (۲) به ابرهه مسیحى فرمود: «با کتاب خودت چقدر آشنایى؟ پاسخ‏ داد: به متن و تاویل آن آگاهم، هشام مى‏ گوید: حضرت کاظم(ع) شروع کرد به قرائت‏ انجیل، آنگاه ابرهه گفت: «حضرت مسیح این‏ چنین مى‏ خوانند و جز او هیچ کسى چنین‏ نخوانده است و از پنجاه سال پیش تا کنون در جستجوى چنین شخصیتى بودم‏» و دراین هنگام، ابرهه به دست امام مسلمان شد. (۳)

ترتیل
حضرت کاظم(ع) مى ‏فرماید:

از پیامبر اکرم در باره معناى «و رتل القرآن ‏ترتیلا» (۴) پرسیدند، در پاسخ فرمود: بینه تبیانا و لا تنثره نثر الرهل و لا تهذه هذالشعر، قفوا عند عجائبه و حرکوابه القلوب و لا یکون هم احدکم آخر السوره. (۵)

یعنى قرآن را واضح و کاملا روشن‏ بیان کن و حروفش را مانند رمل و شن‏هایى که باد یکباره مى ‏پاشد بر روى هم نریز و آن را مانند شعرخوانى پشت‏ سر هم و با شتاب مخوان; نزد شگفتی هاى قرآن‏ بایستید و دلها را با آن تکان دهید و همت و نظر شما رسیدن به آخر سوره‏ نباشد، یعنى به کیفیت ‏بپردازید نه به کمیت. (۶)

ارج نهادن به حاملان قرآن

آن حضرت در حدیثى از جد بزرگوارش نقل مى‏ فرماید: خداى تعالى بخشنده است و جود را دوست دارد و کارهاى عالى را دوست مى‏ دارد و از کارهاى پست ناخرسند است و واقعا از احترام به جلال الهى بزرگداشت ‏سه گروه است:

الف) ریش سفید مسلمان،
ب) امام عادل،
ج) آن کسى که حامل و تسلیم قرآن کریم است ‏به گونه‏اى که نه اهل غلو است ونه از بار تکالیفش شانه خالى مى‏ کند.(۷)
اهداى ثواب قرائت ‏به معصومان(ع)
على بن‏مغیره به امام کاظم(ع) مى‏ گوید:

«پدرم از جد شما پرسید آیا رواست ‏شبى یک ختم قرآن بخوانم؟

جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسید: آیا در ماه رمضان هم؟ جد شما فرمود: درماه رمضان نیز، جدم عرض کرد: بلى هر چه توانستم.

برنامه پدرم این بود که در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم مى‏ کرد; و من نیزپس از پدر قرآن مى‏ خوانم بیشتر و گاهى کمتر از پدرم، کم و زیادیش بستگى داشت‏به اندازه فرصت و فراغت و یا کار و سرگرمى و نشاط و بیماریم و هنگام عیدفطر، قرآن هایى که خوانده بودم، یک ختمش را براى رسول اکرم(ص) یکى براى‏ على(ع)، یکى براى فاطمه(ع) و هم چنین براى هر کدام از امامان تا به شما رسید و یکى هم براى شما قرار مى‏ دادم، از هنگامى که خدا این بینش و حال را به من‏عنایت کرده است و در سلک پیروان شما قرار گرفته ‏ام.

حال آیا براى خودم نیز پاداشى هست؟ حضرت فرمود: پاداش تو آن است که در قیامت‏ با آنها هستى، گفتم الله‏ اکبر، آیا چنین اجرى دارم؟ حضرت سه بار فرمود: بلى. (۸)

شیعه و قرائت قرآن

حضرت کاظم به مردى فرمود: آیا دوست دارى در دنیا بمانى؟ پاسخ داد:

بلى، پرسید: براى چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت ساکت ‏شد و پس از زمانى گفت: اى حفص! هرکس از دوستان و شیعیان ما بمیرد و قرآن راخوب نداند، در عالم برزخ آموزش داده مى‏ شود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش‏ را بالا ببرد زیرا درجات بهشت ‏به قدر آیه ‏هاى قرآن کریم است: به قارى گفته ‏مى ‏شود: بخوان و ترقى کن پس او مى‏ خواند و ترقى مى‏ کند. حفص گوید: در عمرم ندیدم کسى را که از امام کاظم (ع) بیشتر خدا ترس و به رحمت‏حق ‏امیدوار باشد و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گویا هنگام قرائت‏ به شخصى ‏خطاب مى ‏کند. (۹)

پرهیز از بحث هاى بى‏ فایده

هم چنانکه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسیارى از معماهاى قرآنى، وقت‏ گیر،کم‏ فایده و مایه غفلت از اهداف اصلى قرآن کریم است، در گذشته نیز مباحثى‏ چون مخلوق بودن یا قدیم بودن قرآن، به صورت مشکلى جنجالى درآمده بود ومایه درگیرى و خونریزى‏ ها و اتلاف وقت و… مى ‏شد. هنگامى که در این باره از امام کاظم(ع) نظرخواهى و گفته شد مردم در این باره اختلاف دارند برخى‏ قرآن را مخلوق مى ‏دانند و بعضى غیر مخلوق; فرمود: من آنچه را آنان مى‏ گویند، نمى‏ گویم ولى مى‏ گویم: «انه کلام الله‏» قرآن سخن خداست. (۱۰)

این روش و منش ‏باید سرمشق امروز و همیشه ما باشد، که از مباحث نظرى بى‏ فایده و مشکل ‏آفرین‏ بپرهیزیم.

عنایت ‏به تفسیر قرآن

به جاست که قارى به معنى و تفسیر هم توجه نماید، در سخنان امام کاظم(ع)مواردى از تفسیر آیات بیان شده مثلا «توبه نصوح‏» در آیه‏«یا ایها الذین آمنوا توبوا الى الله توبه نصوحا» (۱۱) را چنین تفسیرمى‏ فرماید: بنده به درگاه خدا توبه مى‏ کند و دیگر برنمى‏ گردد و توبه نمى‏ شکند وبراستى که محبوبترین بندگان خدا در پیشگاه حق، فریب خوردگان‏ توبه ‏کننده‏ اند.(۱۲)

تفسیر واژه ‏هاى مشکل

در تفسیر «الذین هم عن صلاتهم ساهون‏» (۱۳) سهو در نماز را تضییع ‏نماز مى‏ داند. (۱۴) و یا در تفسیر «الله الصمد» (۱۵) مى ‏فرماید: «الصمد الذى‏لا جوف له‏» (۱۶) یعنى صمد کسى است که توخالى نیست; بدیهى است که اجسام همه‏ توخالى و داراى هسته مرکزى و پروتون هستند، و طبق این تفسیر صمد یعنى غیرمادى و غیر جسم.

بیان مصداق و مورد آیه

شان نزول و یا روشن‏ترین مصداق هاى برخى آیات، در سخنان امام بیان شده ‏است مثل مصداق «ماء معین‏» که منظور از آن غیبت‏ حضرت مهدى امام زمان(ع)است. در این آیه از انسان سؤال شده: «قل ارءیتم ان اصبح ماوکم غورا فمن‏ی اتیکم بماء معین‏» (۱۷) یعنى بگو: به من خبر دهید، اگر آب شما فرو رود،چه کسى آب روان برایتان خواهد آورد؟

و در توضیح «فجار» در آیه: «کلا ان کتاب الفجار لفى سجین‏» (۱۸) مى‏ فرماید:

بدکاران و فاجران کسانى هستند که در حق ائمه (علیهم السلام) نافرمانى و برآنان قلدرى کردند. (۱۹) گفتنى است که بیشترین تفسیرهاى آن بزرگوار در شرح ‏آیه ‏هایى است که در اثبات امامت و رهبرى و یا بیزارى و مذمت منحرفان از امامت‏ نازل شده است.

ثواب تلاوت

در سخنان امام(ع) ثواب و آثار تلاوت بسیارى ‏از آیه ها و سوره‏ ها بیان شده که نمونه‏ هایى را مرور مى‏ کنیم:

هرگاه از چیزى ترسیدى صد آیه از هر جاى قرآن که خواستى، بخوان، آنگاه‏ سه بار بگو: اللهم اکشف عنى البلاء. (۲۱)

امام کاظم(ع):

نسیم رحمت الهى در هر روز جمعه هزار بار مى‏ وزد، و به هربنده‏اى هر چه خدا بخواهد مى‏ دهد پس هر که بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر رابخواند خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او مى‏ بخشد. (۲۲)

پى ‏نوشت‏ ها:

ارشاد مفید، ص ۲۳۵; بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۱۰۲٫

۲ .کافى، ج ۲، ص‏۶۰۶، به نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص ۱۱٫

۳ .بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۱۰۴٫

سوره مزمل، آیه ۴٫

بحارالانوار، ج‏۷۶، ص‏۶۳; مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص ۴۴٫
مسند الامام الکاظم(ع)، ص ۴۴، نقل از بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۱۵٫
بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۱۸۴٫
کافى، ج ۲، ص ۴۱۸; مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص ۹۸٫
همان، ص‏۶۰۶; نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ص ۱۱٫
توحید صدوق، ص ۲۲۴; مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص‏۷٫
سوره تحریم، آیه‏۷۷٫
تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۳۷۴; مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص ۴۲، بااندکى تفاوت.
سوره ماعون.
مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص‏۴۷٫
سوره توحید.
مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص ۴۸٫
سوره ملک، آیه ۳۰٫
سوره مطففین، آیه ۸٫
مناقب ابن شهرآشوب، ج ۲، ص ۳۵۲، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص‏۴۶٫

۲۰ . مناقب ابن شهرآشوب، ج ۱، ص‏۵۵۹، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ص ۴۱٫

۲۱٫ ثواب الاعمال، ص‏۱۵۷، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص ۱۱٫

امالى صدوق، ص ۳۶۱، نقل از مسند الامام الکاظم(ع)، ج ۲، ص‏۹٫

منبع : پایگاه شیعه سرچ