فرزندان رحمت شده بخش اول

فضائل اخلاقی سرمایه انسان‌های وارسته می‌باشد و کسب این امر موجب سربلندی آنها در دنیا و در نیل به رستگاری در جهان باقی می‌گردد. نیکی به پدر و مادر و همچنین جفای به آنها از جمله اموری است که شامل آن سنّت لایتغیر الهی-مبنی بر حسن عاقبت یا سوء عاقبت-می‌گردد. در این مقاله می‌خواهیم روایاتی را که فرزند نیکوکار نسبت به پدر و مادر را مدح کرده اند را مورد بررسی قرار دهیم.

احترام نمودن به والدین

امام صادق(علیه السلام) به این مضمون فرمود: پدر خود را مورد احترام و توقیر قرار بده تا عمر تو زیاد و طولانی گردد و مادر خود را مورد احترام و توقیر قرار بده تا فرزندانِ فرزندان(یعنی: عمر تو طولانی می‌گردد به گونه‌ای که نوه‌های خود را که فرزندان فرزندان تو می‌باشند می‌بینی) خود را ببینی(۱).

احسان نمودن به والدین

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به مرد جوانی توصیه نمود تا به پدر خویش احسان کند و به او فرمود: ‌ای جوان! تقوی الهی را پیشه خود ساز و به پدر خود احسان نما؛ در این صورت است که خدای عزّ و جلّ به تو احسان می‌نماید(۲).

ابو ولّاد حنّاط می‌گوید: از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم که مراد از احسان در آیه مبارکه: و بالوالدین احساناً چیست؟ و این احسان کدام است؟ امام صادق(علیه السلام) به این مضمون فرمود: احسان نمودن به والدین عبارت از آن است که به آنها به نیکی رفتار نمایی و در راه بر آوردن نیازهایشان آنها را به سختی و تکلّف نیندازی و نیازهایشان را-قبل از درخواست آنها-برآورده سازی(۳).

امام صادق(علیه السلام) در حدیثی پیرامون کیفیت معاشرت با والدین به این مضمون فرمود: با آنها مدارا کن و به آنها ارفاق نما و آزار و اذیت آنها را تحمّل کن. همانگونه که آنها آزار و اذیّت تو را در وقتی که کوچک بودی تحمّل نمودند. بر آنها تنگ نگیر در آنچه خدای متعال به تو وسعت داده است از خوراک و پوشاک و صورت خود را از آنها برنگردان و صدای خود را بر صدای آنها بلند نکن و آنها را گرامی بدار.

بدان که گرامی داشتن آنها فرمان و دستور خداست و گرامی داشتن آنها گرامی داشتن خدا بشمار می‌آید. و بهترین سخن را به آنها بگو و با آنها با ملاطفت و ملایمت رفتار کن؛ و بدان که خدای عزّ و جلّ اجر نیکوکاران و محسنین را ضایع نمی‌سازد(۴).

استغفار والدین برای فرزند و طلب آمرزش نمودن برای او

خدای عزّ و جلّ به حضرت موسی بن عمران(علیه السلام) وحی فرمود: ‌ ای موسی! من گناهان فرزندی را که والدین او یا یکی از آنها برایش استغفار بنمایند مورد آمرزش قرار می‌دهم(۵).

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: بعضی از بندگان خدا را-در بهشت در درجات بالائی جای می‌دهند و آن بنده سوال می‌کند: به خاطر چه چیزی است که این امتیاز و درجه به من داده شده است؟ در جواب به او گفته می‌شود: این درجه به خاطر آن است که والدین تو برایت استغفار کرده و طلب آمرزش نموده اند(۶).

استغفار فرزند برای والدین و طلب آمرزش نمودن برای آنها

وَ اخفِض لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحمَهِ وَ قُل رَّبِّ ارحَمهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً «۲۴»(الاسراء).

در این آیه مبارکه به فرزندان دستور داده شده که برای والدین- از خدای متعال- طلب رحمت و آمرزش نمایند.

امام رضا(علیه السلام) در مورد حقوق والدین به این مضمون فرمود: هنگامی که والدین زنده هستند با نیکی کردن به آنها و هنگامی که از دنیا رفتند با دعا کردن در حقّ آنها و طلب رحمت نمودن-برای آنها-وظایف خود را انجام دهید. زیرا روایت شده است: شخصی که در هنگام زنده بودن پدر به او نیکی می‌کند.امّا پس از مرگ برای او دعا نمی‌کند. خدای متعال چنین شخصی را عاق والدین می‌نامد.(۷)

مردی به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: آیا چیزی از نیکی نمودن به والدین باقی می‌ماند که لازم باشد پس از مرگ آنها، آن‌ها را به جای آورد؟! پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون به او فرمود: بله. نماز خواندن از طرف آنها و استغفار نمون برای آنها و وفا نمودن به عهد آنها و تکریم و بزرگداشت دوستان آنها و صله رحم نمودن با خویشان آنها(۸).

امام باقر(علیه السلام) به این مضمون فرمود: شخصی که هنگام زنده بودن والدینش به آنها نیکی می‌کند. اما پس از آنکه آنها از دنیا رفتند قرض و بدهکاری‌های آنها را اداء نمی‌کند و برای آنها طلب آمرزش نمی‌نماید؛ خدای متعال او را جزء کسانی که عاق والدین شده اند بشمار می‌آورد. و شخصی که هنگام زنده بودن والدینش به آنها نیکی نکرده و مورد عاق آنها قرار گرفته است. چنانچه او پس از مرگ والدین قرض و بدهکاری‌های آنها را اداء کند و برای آنها استغفار نماید و طلب آمرزش کند؛ خدای متعال او را جزء کسانی که به والدین خود نموده اند بشمار می‌آورد(۹).

امام صادق(علیه السلام) به این مضمون فرمود: شش چیز است که شخص مؤمن بعد از مرگ خود از آنها سود و نفع می‌برد: فرزند شایسته‌ای که برای او استغفار کند، و قرآنی-که از او مانده باشد- خوانده شود، و چاه آبی که حفر کرده باشد، و درختی که کاشته باشد، و آبی که جاری کرده باشد، و سنّت حسنه‌ای که از آن پیروی کردد(۱۰).

امام صادق(علیه السلام) به این مضمون فرمود: اجر و پاداش چند چیز است که-پس از دنیا رفتن شخص نیز-به او می‌رسد: صدقه جاریه‌ای که در وقت زنده بودن خود آن را برقرار نموده باشد و سنّت و شیوه و روش هدایتگر و نیکی که آنها را تأسیس و بنیان گذاشته باشد.و فرزند شایسته‌ای که برای او استغفار نماید(۱۱).

امام صادق(علیه السلام) فرمود: برترین چیزی که یک شخص-بعد از خود-به یادگار می‌گذارد سه چیز است: فرزند نیکی که برای او استغفار کند و سنّت حسنه‌ای که مورد پیروی و عمل قرار گیرد و صدقه جاریه‌ای که بعد از خود به جای گذارد(۱۲).

امام صادق(علیه السلام) به این مضمون فرمود: بهترین میراثی که خدای متعال به بنده مؤمن کرامت می‌فرماید آن است که فرزند نیکویی به او عطا می‌نماید که آن فرزند برای او استغفار می‌کند(۱۳).

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: استغفار نمودن برای شخصی که از دنیا رفته است، بهترین هدیه‌ای است که تقدیم او می‌گردد(۱۴).

امام صادق(علیه السلام) به این مضمون فرمود: به درستی که شخصی که از دنیا رفته است خوشحال و مسرور می‌شود هنگامی که برای او رحمت فرستاده شود و برای او طلب مغفرت گردد. همان گونه که شخص زنده-وقتی که به او هدیه‌ای داده می‌شود-خوشحال می‌گردد(۱۵).

انس داشتن با والدین و مأنوس بودن با آنها در کنار والدین بودن

روزی مردی به نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده و به ایشان گفت: من جوان سرزنده و با نشاطی هستم و جهاد نمودن را دوست دارم، اما مادری دارم که دوست ندارد از او دور شوم. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله و سلم) به آن مرد فرمود: برگرد و به نزد مادر خود برو و در کناراو باش. سوگند به خدائی که مرا به پیامبری برانگیخت یک شب انس داشتن مادرت به تو بهتر از یک سال جهاد تو در راه خداست.(۱۶)

روزی مردی برای جهاد کردن به نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد، اما مادرش او را از این کار منع کرده بود. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به آن مرد فرمود: نزد مادرت باش و بدانکه برای تو هنگامی که در نزد مادرت هستی همان اجر و پاداشی خواهد بود که در وقت جهاد کردن به تو داده می‌شود(۱۷).

روزی مردی به نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده و به ایشان گفت: من به جهاد نمودن علاقه دارم و برای این کار در خود احساس نشاط می‌کنم. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون به او فرمود: در راه خدا جهاد کن. زیرا اگر در این راه کشته شوی شهید خواهی بود و اگر در این راه از دنیا رفتی اجر تو با خدا است و گر سالم برگشتی گناهان تو آمرزیده خواهد شد.

سپس آن مرد به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: پدر و مادر من پیر و سالخورده شده اند و می‌گویند: هنگامی که من در کنارشان هستم با من مأنوس می‌باشند و به همین خاطر دوست ندارند که از آنها دور باشم؟ پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به آن مرد فرمود: در نزد والدین خود بمان و در کنار آنها باش. زیرا سوگند به خدایی که جان من در دست اوست.اُنس داشتن آنها به تو-در یک شبانه روز-بهتر از یک سال جهاد است(۱۸).

مردی به نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و با آن حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد جهاد نمودن مشورت نمود. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به آن مرد فرمود: آیا والدین تو زنده هستند؟ آن مرد گفت: بله. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون به او فرمود: در کنار آنها باش. بدرستیکه بهشت زیر پای آنها قرار دارد.(۱۹)

بسم الله الرحمن الرحیم گفتن فرزند

روزی حضرت عیسی(علیه السلام) از کنار قبری می‌گذشت و مشاهده نمود ملائکه عذاب مرده‌ای را که در داخل آن قبر قرار داشت مورد عذاب قرار می‌دهند. از آن قبر گذشت به طرف کاری که داشت رفت.

حضرت عیسی(علیه السلام) پس از انجام کارهای خود دوباره گذارش به آن قبر افتاد، اما مشاهده کرد که ملائکه رحمت در حالی که طبقهایی از نور در دستشان بود کنار آن قبر ایستاده اند. حضرت عیسی(علیه السلام) از این امر متعجّب شد و بعد از بجای آوردن نماز به درگاه خداوند دعا نموده و سبب این امر را از خدا سؤال کرد؟

خدای متعال در پاسخ به او وحی فرمود: ‌ای عیسی! این شخص مُرده، بنده‌ای گناهکار بود که مستحقّ عذاب بود. اما او در هنگام مرگ، همسری داشت که باردار بود و آن زن بعد از مرگ آن مرد، فرزندش را به دنیا آورده و او را تربیت نمود و هنگامی که آن فرزند بزرگ شد، او را به مکتب خانه فرستاد و معلّم در مکتب‌خانه به او کلمه “بسم الله الرحمن الرحیم” را آموخت و او این کلمه را بر زبان جاری ساخت. و به همین دلیل من حیا کردم از این که پدری را در دل خاک عذاب نمایم.در حالی که فرزندش -بر روی زمین-اسم مرا بر زبان جاری می‌کند.(۲۰)

حفظ حرمت بسم الله الرحمن الرحیم

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: شخصی که نوشته بسم الله الرحمن الرحیم را که بر روی زمین افتاده باشد به خاطر حفظ حرمت خدای عزّ و جلّ و نام او بردارد و از پایمال شدن آن جلوگیری نماید، چنین شخصی نزد خدای متعال در زمره صدیقین خواهد بود و این کار او باعث تخفیف مجازات از والدینش می‌گردد، اگرچه آنها مشرک باشند(۲۱).

بوسیدن والدین

از حضرت امیرالمؤمین(علیه السلام) فرمود: بوسیدن والدین عبادت محسوب می‌گردد.(۲۲) حسین بن حمّاد می‌گوید: از امام صادق(علیه السلام) درباره مردی که در حال احرام مادر خود را می‌بوسد سوال کردم؟ امام صادق(علیه السلام) فرمود: این کار اشکالی ندارد. این بوسه رحمت است.(۲۳)

پرستاری و مراقبت نمودن از والدین

روزی مردی به نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده و به ایشان گفت: والدین من عمر طولانی و درازی داشته اند و پدرم از دنیا رفته است و مادر در قید حیات است. امّا او بسیار پیر و کهنسال شده است به گونه‌ای که توانایی جویدن غذا را ندارد و به همین علت من غذا را جویده و در دهان او می‌گذارم و او را مانند کودک نوزادی می‌خوابانم و در گهواره قرار می‌دهم و تا هنگام خواب گهواره او را تکان می‌دهم.

حال و وضع جسمی مادرم از کهنسالی و ناتوانی به حدّی رسیده است که نمی‌تواند خواسته‌های خود را بیان کند و نیازهایش را از من بخواهد به همین خاطر او از درک کلام و سخن من نیز عاجز است.

من وقتی وضع مادرم را این گونه مشاهده نمودم از خدای متعال مسألت کردم و به درگاه او دعا نمودم تا پستانهایم را مانند پستان زنی قرار ده و شیر را از آنها جاری سازد تا بتوانم با این کار به مادرم شیر داده و به او غذا دهم. سپس آن مرد پیراهن خود را کنار زد و سینه برآمده خود را نمایان ساخت. آنگاه سینه‌های خود را فشار داده و از آنها شیر جاری شد. سپس گفت: این گونه مادرم را شیر می‌دهم همان گونه که او در نوزادی مرا شیر داد.

در این هنگام پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) گریستند و به او به این مضمون فرمود: تو بدین وسیله به خیر رسیده‌ای. زیرا از خدای متعال خواسته‌ای طلب نمودی و نیّت تو در این کار تقرّب به خدای متعال بوده است. به همین جهت خدای عزّ و جلّ دعای تو را مستجاب نمود.

سپس آن مرد به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: آیا این خدماتی که به مادرم انجام داده ام توانسته‌ام زحمات او را جبران نمایم؟ پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: خیر. هنوز نتوانسته‌ای ناله‌ای از ناله‌های او را که در وقت زایمان سر داده است جبران نمایی(۲۴).

ابراهیم بن شعیب می‌گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: پدرم پیر و ناتوان شده و ضعف زیادی بر او مستولی گشته است و وضع او به گونه‌ای است که-برای قضای حاجت باید او را جابجا کرد. امام صادق(علیه السلام) به این مضمون به او فرمود: اگر توانایی داری این کار را خود بر عهده گیر و با دست خود به دهان پدرت لقمه بگذار، زیرا این کار در قیامت مایه نجات تو می‌گردد(۲۵).

تأمین نیازهای معیشتی والدین

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به مردم فرمود: آیا می‌دانید که بهترین نفقه در راه خدا کدام است؟ مردم گفتند: خدا و رسول خدا داناتر هستند. آنگاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: نفقه دادن فرزند به والدین(۲۶).

امام باقر(علیه السلام) به این مضمون فرمود: چهار چیز است که هر که دارای آنها باشد خدای عزّ و جلّ قصری را در بهشت برای او بنا می‌کند، شخصی که یتیمی را پناه داده و او را مورد تفقّد قرار می‌دهد و شخصی که انسان ضعیف و ناتوانی را مورد لطف و رحمت خود قرار می‌دهد و شخصی که به والدین خود شفقت نموده و نفقه آنها را تأمین می‌نماید و شخصی که باز یردستان خود مهربان است و با آنها مدارا می‌کند(۲۷).

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: شخصی که در راه نفقه خانواده و والدین خود سعی و تلاش نماید. او مانند شخصی است که در راه خدا جهاد می‌کند(۲۸).

شخصی به نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده و به ایشان گفت: من دو دینار دارم و می‌خواهم آنها را در راه خدا صرف نمایم؟پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: آیا والدین تو یا یکی از آنها زنده هستند؟ آن مرد گفت: بله. آنگاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون به او فرمود: برگرد و این دو دینار را خرج والدین خود نموده و نفقه آنها قرار بده. زیرا این کار برای تو بهتر از آن است که این پول را در راه دیگری خرج نمایی. سپس آن مرد از نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) رفته و این کار را انجام داد(۲۹).

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: برترین خرج کردن مال آن است که در راه والدین صرف شود.(۳۰)

امام باقر(علیه السلام) به این مضمون فرمود:

چهار چیز است که هر شخص با ایمان دارای آنها باشد خدای متعال او را در بهشت در اعلی علّیین در جایگاهی بلند ساکن نموده و او را در آن محلّ جای خواهد داد. شخصی که یتیمی را مورد پناه و تفقّد خود قرار دهد و با محبّت به او نگاه کند.و برای او همچون پدری مهربان باشد و شخصی که بر افراد ضعیف رحم نموده و آنها را کمک و یاری داده و نیازهای آنها را تأمین نماید و شخصی که به والدین خود نفقه و خرج بدهد و با آنها مدارا و ملاطفت نماید و به آنها نیکی نموده و آنها را ناراحت و غمگین نسازد. شخصی که به زیردستان خود جفا نمی‌کند و بیش از توانشان از آنها توقّع ندارد و در کارها به آنها کمک می‌کند(۳۱).

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: اگر شخصی دارای مال و ثروت و امکاناتی باشد و بخواهد آنهارا خرج نموده و بکار ببرد، بهترین مورد مصرف و خرج آنها:

در مرحله اول: نفقه دادن به والدین و خرج کردن برای آنها است،

مرحله دوم: خرج کردن برا ی خود و خانواده‌اش می‌باشد،

مرحله سوم: خرج کردن برای خویشاوندان و نزدیکانی که فقیر هستند،

مرحله چهارم: خرج کردن برای همسایگانی که فقیر می‌باشند،

و در مرحله پنجم: راههای دیگری که مورد رضای خداست،

و اجر و ثواب این مرحله کمتر از باقی مراحل است.(۳۲)

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به مرد جوانی به این مضمون-فرمود: آیا شخصی نان خود و تحت عائله‌مندی تو قرار دارد؟ آن جوان گفت: بله. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آن شخص کیست؟ آن جوان گفت: مادرم. آنگاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به آن جوان فرمود: مادر خود را دریاب و در کنار او باش. زیرا بدرستی که بهشت زیر پای او قرار دارد.(۳۳)

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود:

آیا خبر بدهم شما را که بهترین و برترین راه برای خرج کردن مال از خرجهای پنجگانه کدام است؟ گفتند: بله. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: بهترین آن خرجها نفقه دادن به مادرت و صرف کردن مال برای اوست. و دوّمین آنها آن است که: آن مال را برای پدر خود خرج و صرف نمایی، و سومین آنها آن است که: آن مال را برای خود و خانواده خود خرج و صرف نمایی، و چهارمین آنها آن است که: آن مال را برای خویشان خود خرج و صرف نمایی، و پنجمین آنها که اجر آن کمتر است آن است که : آن مال را در راه دیگری که موجب رضای خداست خرج و صرف نمایی(۳۴).

بخش دوم