غلبه بر عصبانیت

چگونه می‌توانیم اخلاقی خوبی داشت و بر عصبانیت غلبه نمود؟

قدم اول موفقیت در هر کاری «خواستن » است و اگر دوست دارید اخلاق خوبی داشته باشید قبل از هر چیز باید بخواهید که انسان با اخلاقی باشید و این خواستن، تنها با گفتن زبانی حاصل نمی‌شود بلکه لازم است از عمق دل و جانتان واقعاً آن‌را بخواهید و نشانه چنین خواستنی این است که شما را به «حرکت و تلاش» وادار می‌کند و انگیزه شما را تقویت می‌کند و شما را به هنگام بد اخلاقی، ملامت و سرزنش می‌کند.

خواستن توانستن است بنابراین کاملاً به خود مطمئن باشید که می‌توانید روحیه خود را تغییر دهید. ولی توجه داشته باشید که هیچ گاه این خواست را کم رنگ نکنید بلکه آنرا هر روز تقویت و پررنگ تر نمایید و هر چه این خواست قلبی شما شدیدتر و جدی تر باشد تلاش و انگیزه شما برای رسیدن به هدف بیشتر می‌شود و زودتر به آن می‌رسید.

قدم دوم «برنامه ریزی» است. به یاد داشته باشید که شاید هستند کسانی که نمی‌خواهند خوش اخلاق باشند و یا اگر هم بخواهند نمی‌توانند خوش اخلاق باشند. پس حالا که خدا به شما عنایت نموده و به اینجا رسیدید که هم می‌خواهید و هم می‌توانید خوش اخلاق باشید با برنامه و نظم عمل کنید. زیرا که ممکن است آن خواست زیبای درونی تان را از دست بدهید.

بنابراین یک برنامه دقیق و مناسب با شرایط و توانایی های خود تنظیم کنید، مقصودم این است که سنگ بزرگ نشان نزدن است یعنی کارهایی که متناسب با اشخاصی چون عارفان و زاهدان است برای خود قرار ندهد بلکه شرایط و توانایی خود را خوب و درست به دور از افراط و تفریط بشناسید و سپس برنامه ریزی کنید.

قدم سوم «عمل بر طبق برنامه» است. همان‌طوری که می‌دانید برنامه هر قدر هم که خوب و بی نقص باشد تا زمانی که به مرحله عمل نیاید ارزش آن همان مقدار است که در صفحات کاغذ بماند و به عبارتی دیگر اگرچه برای رسیدن به اهداف بلند داشتن برنامه ای خوب، لازم و ضروری است ولی به تنهایی کافی نیست بلکه باید عمل هم به آن اضافه گردد تا به نتیجه رسید بنابراین لازم است که با اراده قوی و تصمیم جدی به برنامه ها عمل نمود و منتظر نتیجه ماند.

برای موفقیت در این مرحله می‌توانید از قاعده «مشارطه ـ مراقبه ـ محاسبه و معاقبه» استفاده نمایید، چون این قاعده‌ای است که بزرگان دین به آن عمل نموده و همچنین به دیگران توصیه نموده اند. منظورشان این است که مثلا هر شب با خودتان شرط کنید که فردا دروغ نگویید ـ نسبت به مادرتان خشمگین نشوید اگرچه حق با شما باشد ـ … و فردا مراقب خودتان باشید که به شرطتان عمل کنید و شب که به رختخواب رفتید کاغذ و قلمی را آورده و از خودتان حساب بکشید و ببینید چه کردید، اگر در انجام شرط هایتان موفق بودید خدا را شکر نموده و از او بخواهید که شما را در ادامه کار موفق بدارد. و اگر خدای ناکرده موفق به انجام شروط خود نشدید خودتان را تنبیه کنید مثلاً صدقه بدهید و یا از یک وعده غذا خود را محروم سازید و … این تنبیه به طور کلی نسبت به هرکس متفاوت است و هرکس خود را بهتر می‌شناسد.

این نکته را به یاد داشته باشید که اگر در روزهای آینده نیز موفق به انجام آن نشدید روحیه تان را از دست ندهید و هرگز از شکست نهراسید بلکه با تصمیم قاطع تر ادامه دهید تا به نتیجه برسید و بدانید «نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود، مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد». بنابراین هرگز ناامید نشوید و یقین بدانید که این شدنی است و شما می‌توانید موفق به انجام آن بشوید.

نکته مهم در این مرحله، «تلقین» است. تلقین به خود در تقویت اراده اثر قابل ملاحظه ای دارد. بنابراین هر روز جملاتی را به خود تلقین کنید مانند: «من اراده لازم برای انجام کارهایم را دارم»، «هیچ چیزی نمی‌تواند اراده ام را متزلزل کند»، آنچه را که به نظرم انجام دادنی است انجام می‌دهم، هیچ قدرتی نمی‌تواند مرا از آن باز دارد». «اراده من هر روز محکم تر می‌شود»، «بر من لازم است که موفق شوم زیرا موفقیت از آن نیرومندان است». نیز می‌توانید این جملات را در معرض دیدتان نصب کنید تا ذهنتان از آن باور سازد.

تذکر:

تقویت اراده تدریجی است. برای بدست آوردن اراده ای قوی و محکم، تدریجی بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست امری لازم و ضروری است. گمان نکنید می‌توانید به طور دفعی و بدون هیچ تلاشی، به آن دست یابید. بنابراین کاملاً به خود مطمئن باشید که می‌توانید روحیه خود را تغییر دهید ولی برای نتیجه گیری عجول نباشید. با خود فکر کنید که باید حداقل یکسال روی خود کار کنید و اگر چنین کنیدحتماً پس از آن دگرگون خواهید شد. و مطمئن باشید هر لحظه نسبت به لحظه قبل موفق تر خواهید بود. راهکارهایی جهت درمان و رفع خشم و پرخاشگری:

همواره به بی نتیجه بودن عصبانیت اندیشه کنید و بدانید که حالات عصبی، نه تنها هیچ مشکلی را حل نخواهدکرد بلکه گره ها را کورتر خواهد کرد. چون عقل به هنگام عصبانیت توانایی خود را از دست می‌دهد. بنابراین برای فرار از وضعیت خشم، بهترین راه این است که آن مکان را ترک کنید و یا اگر ایستاده اید بنشینید و اگر نشسته اید دراز بکشید. و خلاصه این‌که سعی کنید هیچ تصمیمی نگیرید و حفظ آرامش بهترین چیز است.(۱)

یکی از عوامل خشم و پرخاشگری، بدبینی است. بنابراین سعی کنید در زندگی خوشبین باشید و هیچ گاه عینک بدبینی را جلوی دیدگان خود نگذارید و بکوشید خوبی های افراد را مورد توجه قرار دهید و کژی های آنان را در رابطه با خود حتی الامکان به فراموشی بسپارید. بنابراین اگر می‌خواهید از زندگی خود لذت ببرید و دوست دارید که همیشه مورد احترام دیگران باشید نه تنها بدبین نباشید بلکه خوشبین باشید. و در نظر داشته باشیم که دیگران نیز مثل ما انسانند و ممکن است دچار خطا و لغزش شوند.

سعی کنید تا جایی که امکان دارد همواره بدی های دیگران خصوصاً افراد خانواده و فامیل را با خوبی پاسخ گویید و هرگز کینه آنان را به دل نگیرید و اصلا فکر انتقام گیری را هم نکنید.(۲) بر خودتان مسلط باشید و به جای اینکه به فکر کینه توزی و انتقام باشید به این فکر کنید که آنها الآن عصبانی بوده و متوجه نیستند و به زودی خواهند فهمید و از کرده خود پشیمان شده و شما در آن روز سربلند هستید چون هیچ نوع کار بدی از شما سر نزده است و با این کار مورد احترام و تحسین آنها قرار خواهید گرفت.

از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید و بدانید دنیا را تنها بر اساس سلیقه من و شما درست نکرده اند. متوجه باشید که دیگران نیز دارای فکر و احساسات متنوع و بعضاً مختلف هستند و بر اساس همان ها نیز عمل می‌کنند. بنابراین به آنچه که در گوشه و کنار محیط شما می‌گذرد حساسیت غیر معقول نشان ندهید.

همیشه کم توقع باشید و در هر مسأله ای ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را برای تحمل آن آماده کنید. این مسأله باعث می‌شود، که برخوردهای بد شما را عصبانی نکند و هم چنین برخوردهای خوب و بهتر از مورد انتظار شما، در شما ایجاد خوشنودی نماید. در حالی که اگر همیشه انتظار برخورد خوب داشته باشید چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت. به یاد داشته باشیم از کاه کوه نسازیم به اشتباه دیگران فقط به عنوان یک اشتباه نگاه کنیم نه یک کوه از خطا.

در برابر مشکلات و گرفتاری‌ها بسیار صبور باشید و در صورت مواجه شدن بایک مشکل، خودتان را نبازید و بدون اینکه عصبانی شوید به این سخن زیبا توجه کنید «در هر پیشامد بدی احتمال این که خیر دنیا یا آخرت شما در آن باشد وجود دارد». بنابراین بر خدا توکل کنید و صبور باید و به رحمت خدا کاملاً امیدوار باشید و این شعر را زمزمه کنید:

خدا گر ز حکمت ببندد دری          ز رحمت گشاید در دیگری

تحمل شنیدن نظرات دیگران را داشته باشید و سعی کنید بدون اینکه عصبانی شوید انتقادات و نظرات دیگران را با احترام گوش نموده و بررسی کنید اگر درست بود حتماً بپذیرید و الا با دلیل و منطق آنرا رد کنید، مگر خودتان از دیگران همین انتظار را ندارید؟ در تذکر دادن و انتقاد از دیگران دقیق باشیم، گاهی ناراحتی ها از روش نادرست خود ما شروع می‌گردد.

مثلا با انتقاد نابجا باعث تندی دیگری و سپس ناراحتی خود می‌شویم. از انتقادهای پی در پی پرهیز کنیم. صفات مثبت دیگران را بیان کنیم. به نزدیکان خود اظهار علاقه و دوستی کنیم. در جلوی دیگران به کسی تذکر ندهیم، و …

صله رحم در روایات زیاد سفارش شده است. مخصوصاً پدر و مادر. ارتباط صمیمانه با خویشان، گشاده‌گی روح و حُسن خلق را به ارمغان می‌آورد.

با افراد و دوستان خوش خلق و عاقل و عامل معاشرت کنید امام علی (علیه السّلام) می‌فرمایند: «صحبه الولی اللبیبِ حیاهُ الروح»(۳) همراهی و هم نشینی با دوست عاقل، حیات روح است. اگر دوستی واقعاً عاقل باشد، عامل هم خواهد بود و دوست عامل، انسان را به عمل دعوت می‌کند. عمل هم نشاط را به دنبال دارد.

احسان و نیکی به خویشان و دوستان، تخم محبت و دوستی را در دل ها می‌نشاند. حضرت علی (علیه السّلام) می‌فرمایند: “سبب المحبّه، الاحسان(۴)”، احسان، آفریننده محبت است.

در تصمیم گیری ها حتی الامکان با افراد عاقل و پخته مشورت نمایید، و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهیزید.

از تفریحات سالم و تقویت کننده اراده مانند کوهنوردی و حرکات کششی که اعصاب بدن را تقویت می‌کند، طناب زدن و نفس عمیق در هوای آزاد و پاکیزه، موجب تندرستی، نشاط روحی و روحیه امیدوار می‌شود و … نیز استفاده کنید.

با مطالعه سیره و روش پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السّلام) و بزرگان دین، از حالات و گفتارهای آنان درس بگیرید و ببینید که با اخلاق نیک آنان، چقدر مردم مسلمان شدند.

چه بسا انسان در باطن، به علتی محزون باشد ولی نباید روی خوش و ظاهر گرم و گیرای خود را از کف بنهد. مولا علی (علیه السّلام) می‌فرمایند: «البشاشه حباله الموّده، بشاشی و گشادگی چهر، دام دوستی است»(۵).

با قرآن و کتاب های اخلاقی زیر مأنوس باشید:

۱. «نقطه های آغاز در اخلاق عملی» نوشته آیت الله مهدوی کنی

۲. کتاب های اخلاقی آیت الله دستغیب مثل «گناهان کبیره» و «قلب سلیم»

۳. معراج السعاده، ملا احمد نراقی

۴. «نامه ها و برنامه ها» حسن زاده آملی

۵. «خودسازی» ابراهیم امینی

۶. «رساله لقاء الله» میرزا جواد ملکی تبریزی

۷.«چهل حدیث» حضرت امام خمینی

پی نوشت ها

۱. قمی، عباس، خلاصه معراج السعاده، مؤسسه در راه حق۱۳۷۰، ص ۴۸ ـ ۴۷.

۲. افروز، غلامعلی، روان شناسی و تربیت کودکان و نوجوانان، انجمن اولیاء و مربیان، چاپ نهم، ۱۳۸۰، ص ۸۰.

۳. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلای، چاپ اول، سال ۱۳۶۲، ج۵، روایت ۲۴۷.

۴. پیشین، جلد ۲، روایت ۳۹۹۲.

۵. پیشین، جلد ۱، ص ۴۱۸، روایت ۱۷۰۸.