عیدی دادن به کودکان و نوجوانان در عید نوروز

انسان، موجودی عقلانی – عاطفی و دارای زیستی اجتماعی است. او با همدلی و همراهی در کنار همنوعان خویش زندگی می کند و با ابراز علاقه و نوع دوستی، مهر و محبت را به شیوه های گوناگون نسل به نسل انتقال می دهد. هدیه و عیدی دادن، به عنوان روش و شیوه ای برای ابراز علاقه و مهرورزی، بازتابی از عواطف و احساسات است.

عیدی دادن در عید نوروز، رسمی دیرینه بین ما ایرانیان است و آثار تربیتی ارزشمندی همچون تحکیم روابط عاطفی، در خانواده و اجتماع با خود به همراه دارد. این رسم و فرهنگ اصیل ایرانی، با فرهنگ و آموزه های اسلام همخوانی داشته و از باب سفارش اسلام به اهدای هدیه به دیگران، امری پسندیده و مورد تاکید و سفارش به شمار می رود.

در سنت عیدی دادن، رسم بر این است که کوچکترها برای دیدار و ادای احترام، نزد بزرگترها و ریش سفیدها می روند و بزرگترها نیز به آنها عیدی می دهند.

البته در گذشته ای نه چندان دور، آنچه اهمیت داشت، دریافت عیدی از بزرگترها به عنوان تبرک بود و غالبا توجه چندانی به ارزش مالی آن نمی شد اما امروزه این نگاه دستخوش تغییر شده و انتظار و توقع هدایای نقدی و بعضا سنگین از بزرگترها بیشتر شده است و مقدار و ارزش عیدی، مورد سنجش عیدی گیرندگان واقع می شود.

رسم عیدی دادن فقط به افراد خانواده و فامیل خلاصه نمی شود و عیدی دادن به افرادی دیگر نظیر سرایدار، رفتگر محل، پیک و نامه رسان و… نیز امری رایج است. هنوز هستند افرادی که به شگون عیدی گرفتن باور داشته و به دشت کردن از دست عیدی دهنده، اهمیت می دهند.

عیدی دادن در ایران باستان

عیدی دادن در ایام عید نوروز، رسم و آیینی ریشه دار بین مردم ایران است و با گذشت قرن ها، هنوز هم این سنت زیبا در نوروز میان خانواده ها رواج دارد. بر اساس کتب و منابع تاریخی، خانواده ها به هنگام تحویل سال نو، هدایایی را به عنوان عیدی، در سفره هفت سین می گذاشتند و پس از تحویل سال، به هر یک از اعضای خانواده اهدا می کردند.

ابوالفضل بیهقی در بخش هایی از کتاب تاریخ خود به دادن هدیه در نوروز مهرگان اشاره کرده است.[۲]

ابوریحان بیرونی نیز درباره رسم هدیه دادن نوروزی آورده است: جشن مهرگان متعلق به فرشته مهر بود و به سبب این که زمان آن اول سال واقع می شد و زمان برگزاری جشن نیم سال یا نیم سده بود. همچنین در زمان شروع برداشت محصول بر پا می شد؛ از قدیم نزد ایرانیان گرامی بود و آن را هم پایه نوروز می دانستند.[۳]

این سنت باستانی پس از ورود اسلام به ایران و در تمامی دوره های تاریخی و حکومت ها تداوم یافت. با آغاز حکومت صفوی و رسمی شدن مذهب شیعه، برخی از آداب اسلامی با آیین های نوروزی درآمیختگی بیشتری پیدا کرد و تلاش عالمان شیعه در جمع آوری احادیث و روایات معصومان (علیهم السلام) در رابطه با نوروز و سنت های آن، بر رونق بیشتر این جشن افزود.[۴]

بنابراین عیدی دادن به عنوان یکی از آیین های مرسوم در عید نوروز مانند بسیاری دیگر از سنت های ملی و اصیل ایرانی که با شئون و آموزه های آسمانی و انسان ساز اسلام سازگاری داشت، پس از اسلام نیز در میان ایرانیان باقی ماند.

عیدی دادن از نگاه اسلام

عیدی، نوعی هدیه است. هدیه به معنای ارمغان، پیشکش و تحفه است[۵] و هدیه دادن، در همه فرهنگ ها و آیین ها به اشکال گوناگون وجود دارد. فلسفه هدیه دادن، اظهار مهر و محبت به طرف مقابل است. از این رو در اسلام به آن بسیار سفارش شده است.

پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) می فرماید: تَهادَوا فإنَّ الهَدِیَّهَ تَسِلُّ السَّخائمَ و تُجلی ضَغائنَ العَداوَهِ وَ الأحقادِ؛[۶] براى یکدیگر هدیه ببرید؛ زیرا هدیه، بد خواهى ها را (از دل ها) بیرون مى کشد و کینه هاى دشمنى و نفرت ها را برطرف مى کند.

همچنین امام على (علیه السلام) در برتری هدیه بر صدقه می فرماید: لَأن اُهدِی لأخِی المُسلِمِ هَدِیَّهً تَنفَعُهُ أحَبُّ إلَیَّ مِن أن أتَصَدَّقَ بمِثلِها؛[۷] اگر به برادر مسلمان خود هدیه اى دهم که به کارش آید، خوش تر است نزد من از این که همانند آن هدیه صدقه دهم.

امام رضا (علیه السلام) از قول پدر و جد بزرگوارش نقل می کند که رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هدیه را دوست می داشت، برایش گوارا بود و آن را طلب می نمود و در مقابل، به جبران آن اقدام مى ‏کرد.[۸]

بنابراین نظر به این که عیدی، نوعی هدیه است، از نگاه اسلام و شرع، کاری پسندیده و ارزشمند تلقی می شود و قطعا در تعمیق پیوندها و دوستی ها و رفع کینه ها و کدورت ها می تواند مفید و موثر واقع شود.

هدیه و عیدی دادن از نگاه روانشناسی

زمانی که ما تصمیم می گیریم  به فردی عیدی و هدیه ای بدهیم، در واقع تصمیم گرفته ایم که وی را خوشحال کنیم و این، نوعی بخشندگی بی منت و تمرین از خودگذشتگی است چون کادو دهنده، تنها از روی عشق و علاقه به چنین ایثاری مبادرت می کند و نه لزوما به طمع گرفتن عکس العمل متقابل.

به اعتقاد دوین برد استادیار و رئیس گروه علوم رفتاری دانشگاه جنوبی ساوانا و دکتر دارنل سیلورنیل مدیر مرکز مشاوره روانشناسی پیشرفته، در متد های پیشرفته روانشناسی به دانشجویان و روانشناسان آینده این مسئله مهم آموزش داده می شود که میزان بشر دوستی و علاقه افراد به دیگران، باعث ایجاد احساس خوب در خودشان و به طبع آن، رشد و تعالی جامعه می شود.

وقتی شما به کسی کادو می دهید، در حقیقت اول به خود و سپس به وی علاقمندید و همین امر باعث ایجاد شادابی و نشاط در فرد و جامعه می شود؛ چیزی که غالبا در میان جوامع نژاد پرست وجود ندارد چون اساسا حس نوع دوستی در آن ها وجود ندارد.[۹]

افزون بر این، هدیه و عیدی دادن، باعث بالا رفتن هورمون سرتونین[۱۰] در بدن انسان می شود. هورمون سرتونین نقش موثری در میزان سلامت روحی و روانی افراد دارد. برخی از فعالیت ها نظیر ورزش کردن، ارتباطات خوب و موفقیت در کارها و حتی هدیه و عیدی گرفتن، میزان سرتونین را بالا می برد.

زمانی که میزان ترشح این هورمون در بدن پایین باشد، فرد دچار افسردگی و بسیاری از اختلال ها و مشکلات روانی دیگر می شود. بنابراین از دیدگاه روانشناسی نیز هدیه و عیدی دادن به دیگران، رفتار مثبت، کارآمد و سازنده بوده و باعث تقویت شادی و نشاط در فرد و جامعه می شود.

عیدی دادن به کودکان و نوجوانان

یکی‌ از خاطرات‌ به یادماندنی‌ افراد، گرفتن‌ عیدی‌ است. بچه ها به طور ویژه، عیدی ‌گرفتن‌ را بسیار دوست‌ دارند و از آن‌ لذت‌ می برند. عیدی دادن به کودکان، یکی از رسوم قدیمی زیبا و خاطره انگیزی است که در میان ما ایرانی ها رواج داشته و هر کدام ما علیرغم گذشت سال ها از دوران کودکیمان،  از پدر و مادر های خود، خاطرات زیبا و گاه تلخ و شیرین از عیدی دادن و عیدی گرفتن داریم.

ثبت خاطره عیدی دادن و عیدی گرفتن، در حافظه بلند مدت افراد اتفاق می‌افتد و ثبت در حافظه بلند مدت به این دلیل است که خاطرات، جزء مفاهیم معنادار دسته بندی می شود. از این رو، عیدی دادن روی کودکان و نوجوانان، تاثیرگذاری بالایی دارد و آنان برای عیدی گرفتن، لحظه شماری می‌کنند.

در عیدی دادن به کودکان باید به این نکته ظریف نیز توجه داشته باشیم که دوره دوم کودکی که همزمان با ورود به دوران مدرسه است، روحیات کودکان تغییر می کند و آنها حساسیت بیشتری روی عیدی گرفتن پیدا می کنند.

نکات مهم و کلیدی در عیدی دادن به کودکان

در ادامه به نکات مهمی که باید در عیدی دادن به کودکان و نوجوانان رعایت شود اشاره می کنیم:

۱-عیدی دادن سر موقع و به هنگام

هرگز به کودکان وعده عیدی ندهید. اگر واقعا قصد عیدی دادن به کودکان را دارید، آن را به تاخیر نیندازید و دیر اقدام نکنید. قطعا کودکان با دریافت عیدی، از شما خوشحال می شوند و واقعا چه کاری از شاد و خوشحال کردن کودکان بهتر و ارزشمندتر؟

در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلم) آمده است: إنّ فی الجَنّهِ دارا یقالُ لَها دارُ الفَرَحِ، لا یَدخُلُها إلاّ مَن فَرَّحَ الصِّبیانَ؛[۱۱] همانا در بهشت سرایی است به نام دار الفرح که تنها کسانی به آن در آیند که کودکان را شاد کنند.

۲-عیدی دادن با احترام و محبت

همواره در عیدی دادن به کودکان، احترام را رعایت نمایید و با محبت و خوش رویی با آنها رفتار کرده و ضمن بوسیدن آنان، عیدی را تقدیم کنید. احترام و تکریم شخصیت کودک، تاثیر بسیار مطلوبی بر روح و روان او می گذارد.

رسول خدا (صلی‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلم) در مورد اهمیت و ضرورت تکریم و احترام به کودک می فرماید: أَکْرِمُوا أَوْلَادَکُمْ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُمْ یغْفَرْ لَکُم؛[۱۲] به فرزندان خود احترام بگذارید و آنها را نیکو تربیت کنید تا بخشیده شوید.

۳-عیدی نقدی یا غیر نقدی مناسب

اگر می خواهید پول به عنوان عیدی دهید، حتما اسکناس های تازه و نو تهیه کنید؛ زیرا اسکناس های نو، تاثیر مثبتی بر کودکان می گذارد. بهتر است به کودکان سنین پایین، چندین اسکناس نو با مبلغ پایین دهید؛ چرا که کودکان سنین پایین، از تعداد اسکناس های بیشتر لذت می برند تا از مبلغ زیاد آن.

برخی از کودکان که هنوز درک زیادی از پول ندارند، از گرفتن هدیه های غیرنقدی مثل اسباب بازی، بازی های فکری، لوازم التحریر، کتاب و لباس خوشحال می شوند. بهتر است برای این کودکان، بر اساس سن و سلیقه آنها، هدیه غیرنقدی مناسبی تهیه کنید.

خوب است به هنگام تهیه عیدی غیرنقدی، به تناسب سن کودک و نوجوان، رویکردی فرهنگی و دینی نیز داشته باشید؛ مثلا برای دختر یا پسری که به تازگی به سن تکلیف رسیده می توان سجاده نماز، قرآن یا مفاتیح جیبی زیبا یا کتاب های مذهبی مناسب خرید. این کار می تواند او را به مسائل دینی و عبادی نزدیکتر و علاقمند تر کند.

در مجموع باید ضمن در نظر گرفتن سن و سلیقه و روحیه هر کودک، به نکات ریز و ظرافت های عیدی دادن های غیرنقدی، دقت و توجه لازم را داشت تا جذابیت و لذتبخشی لازم را برای او داشته باشد و احیانا موجب بی علاقگی و دلزدگی او نشود.

در غیر این صورت، چه بسا ممکن است شما هدیه معنوی ارزشمندی تهیه کنید ولی آنها به دلیل آگاهی و سن کم، در مقایسه با هدایای دیگر بستگان، هدیه شما را بی ارزش تلقی کنند.

۴-پرهیز از عیدی سنگین و گرانقیمت

بسیاری از خانواده ها از نظر اقتصادی و توانمندی مالی با یکدیگر تفاوت دارند. به همین جهت عیدی دادن های سنگین و با مبالغ بالا، ضمن رقابتی کردن فضا ممکن است موجب کاهش یا قطع ارتباط‌ بعضی خانواده ها با یکدیگر شود. بنابراین توصیه‌ می شود‌ با توجه‌ به‌ سن‌ و سال‌ بچه ها، مقدار مناسبی‌ پول‌ برای عیدی دادن در نظرگرفته شود.

۵-آموزش فرهنگ احترام، تشکر و قدردانی

در طول ایام نوروز بچه ها به دیدار پدربزرگ ها و مادربزرگ ها می روند و آنها هم عموما از لای قرآن اسکناس های نو بیرون آورده و به فرزندان و نوه هایشان عیدی می دهند.

شایسته است از فرصت نوروز و عیدی گرفتن، استفاده کرده و به کودکان، فرهنگ احترام و قدردانی را آموزش دهیم. به‌ آنها‌ یاد‌ دهیم‌ که‌ در ایام‌ نوروز برای ادای احترام و تبریک، به‌ دیدن‌ بزرگترها بروند و در صورت‌ دریافت‌ عیدی،‌ حتما تشکر کنند و انسان هایی قدردان‌ و قدرشناس باشند.

به‌ آنها بیاموزیم‌ که‌ عیدی دادن، وظیفه بزرگترها نیست و اگر بزرگتری عیدی می دهد، از باب لطف‌ و بزرگواری اوست.

هیچ وقت نباید عیدی را در ذهن کودک پررنگ کنیم. بدین منظور نباید در حضور او، از عیدی کودک‌ انتقاد و درباره‌ کم‌ یا زیاد بودن‌ ارزش‌ مادی آن‌، صحبت کنیم‌ و شخص‌ عیدی دهنده‌ را مورد قضاوت‌ قرار دهیم.

۶-عدالت در عیدی دادن

همواره در عیدها، اهتمام جدی داشته باشید که به طور مساوی عیدی بدهید. اگر در یک مجلس مهمانی می خواهید به چند کودک عیدی دهید، به‌ همگی به یک میزان عیدی هدیه دهید. اصولا فرق گذاشتن در عیدی دادن به کودکان، باعث دلخوری آنها می شود و حس حسادت و کینه را در درون آنها زنده می کند.

به طور معمول و طبیعی، کودکان در محافل خانوادگی، از عیدی های خود صحبت می کنند. چه بسا ممکن است کودک شما عیدی کمتری دریافت کرده باشد و با این تصور که دچار تبعیض شده، ناراحت و ناراضی باشد.

در این صورت ضمن صحبت و گپ و گفتی صمیمانه با او، به وی بیاموزید که مبلغ عیدی، مهم نیست بلکه اصل عیدی گرفتن مهم است. سعی کنید ذهن او را به سمت چیزهای دیگری بکشانید و هرگز با او هم نظر نشوید تا تصوری نادرست، در ذهن و خاطره کودک ثبت نگردد.

به طور کلی کودکان، نسبت به رعایت عدالت و عدم تبعیض بسیار دقیق و حساسند. گاهی پدر و مادرها فکر می کنند که فرزندان، از جریانات پیرامون خود غافل هستند در حالی که فرزندان حتی متوجه تبعیض در نوع نگاه کردن والدین به آنها نیز می شوند.

۷-پرهیز از مقایسه و چشم‌ و هم چشمی

عیدی دادن‌ نباید‌ جنبه رقابت‌ به‌ خود بگیرد و به‌ صحنه ای جهت رقابت‌ و چشم‌ و هم چشمی‌ بین افراد و خانواده ها تبدیل شود. پرهیز والدین از مقایسه عیدی ها، نقشی مهم در دوری از چشم و هم چشمی و فضای ناسالم تربیتی دارد.

والدین می بایست از مقایسه هدایا و عیدی های دریافتی کودکانشان بپرهیزند و هرگز عیدی ها را با هم مقایسه نکنند. این قبیل مقایسه ها، ممکن است توقع و انتظار کودک بالا برده و موجب بروز رقابتی ناسالم میان گروه همسالانش شود و حتی محبتش نسبت به افرادی که عیدی کمتری به او دادند را کمتر کند.

۸-پرس و جو از مبلغ عیدی ممنوع!

هیچ وقت از کودکان فامیل یا دوستان نخواهید که مبلغ عیدی دریافتی خود را به شما بگویند. این کار می تواند برای کودک، بدآموزی در پی داشته باشد چون اولا نوعی تجسس در زندگی خصوصی دیگران بوده و رفتار و فرهنگی ناپسند است. ثانیا احتمال دارد در چنین مواقعی، کودک در پاسخ، به دروغ متوسل شود و عملا شما با این کار خود، او را در تقویت دروغگویی کمک کنید.

۹-مدیریت عیدی کودکان

بهتر است مدیریت عیدی را به دست خود بچه ها بسپاریم و برای آنها اعتمادسازی کنیم. از این رو، هرگز عیدی های کودک را از او نگیرید و خرج نکنید چون این عمل، تاثیر بدی بر آنان دارد. اگر هم به هر علت مجبور به این کار شدید، رضایت او را جلب و برای پس دادن عیدی اش، زمان مشخصی را تعیین نموده و در وقت عودت، مبلغی را به عیدی او اضافه کنید.

به تناسب سن کودک با او صحبت کنید تا با عیدی اش آنچه را که نیاز دارد، تهیه کند. بدین منظور می توانیم یک قلک برای او مشخص کنیم و بگوییم عیدی اش را در آن ذخیره کند و هر زمان که به وسیله ای نیاز دارد یا دوست دارد آن را داشته باشند، از ذخیره عیدی اش خرج کند. اگر میزان آن کم است، می توانیم ما هم کمکی مالی به او داشته باشیم تا بتواند آن وسیله را تهیه کند.

همچنین می توانید به او پیشنهاد دهید تا پول هایش را در یک حساب بانکی به نام خودش نگهداری نموده و از این طریق کم کم با استقلال و مدیریت مالی و انضباط اقتصادی آشنا شود. شاید برخی کودکان از این‌که پول هایشان از آنان دور می شود، ناراحت شوند و در برابر آن، مقاومت کنند. صبر و حوصله، همراه با روشن کردن مسئله، بهترین شیوه‌ رفتار والدین با این کودکان است.

نتیجه گیری

عیدی دادن در عید نوروز، یکی از رسوم دیرینه و کهن در بین ما ایرانیان است. عیدی دادن به کودکان و نوجوانان یکی از خاطرات شیرین ایام نوروز است که در قالب صله رحم و دید و بازدیدهای نوروزی صورت می پذیرد و شور و شعف خاصی در بین خانواده ها به ویژه کودکان و نوجوانان ایجاد می کند. عیدی دادن علاوه بر تاثیرات مثبت خود به لحاظ روانشناسی، از مصادیق هدیه دادن است و رفتاری سازنده و مورد تایید اسلام می باشد و در سیره و گفتار پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) همواره به آن تاکید و سفارش شده است.

نویسنده: حسین فاضلی

پی نوشت ها

[۱] . Serotonin

[۲] . بیهقی، تاریخ بیهقی، ص۷۵۲

[۳] . ابوریحان بیرونی، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ص۲۲

[۴] . جاحظ، التاج، ص۲۴۳-۲۴۰

[۵] . معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه هدیه

[۶] . شیخ کلینی، کافی، ج۹ ص۷۴۴

[۷] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷ ص۲۸۶

[۸] . طبرسی، مشکاه الانوار، ص ۲۱۹

[۹] . ر ک: مقاله فلسفه هدیه دادن از نظر روانشناسی؛ سایت دانشگاه جنوبی ساوانا (با تغییراتی در متن) www.southuniversity.edu

[۱۰] . Serotonin

[۱۱] . کنز العمال، ۶۰۰۹

[۱۲] . طبرسى، مکارم الاخلاق، ص۲۲۲

منابع

• شیخ کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی؛ قم انتشارات دار الحدیث؛ چاپ اول؛ ۱۴۲۹ ق
• حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه؛ قم، موسسه آل البیت (ع)؛ چاپ اول؛ ۱۴۰۹ ق
• طبرسی، علی بن حسن؛ مشکاه الانوار؛ نجف؛ کتابخانه حیدریه؛ چاپ دوم؛ ۱۳۸۵ ق
• طبرسى، حسن بن فضل؛ مکارم الاخلاق؛ قم، انتشارات شریف رضی؛ چاپ چهارم؛ ۱۴۱۲ ق
• بیهقی، ابوالفضل؛ تاریخ بیهقی؛ به کوشش خلیل خطیب رهبر؛ تهران؛ انتشارات مهتاب؛ چاپ چهاردهم
• بیرونی، ابوریحان؛ آثار الباقیه عن القرون الخالیه؛ ترجمه علی اکبر داناسرشت؛ تصحیح زاخو، لایپزیک؛ تهران؛ انتشارات ابن سینا؛
• جاحظ، عمر بن بحر؛ التاج؛ به کوشش احمد زکی پاشا؛ قاهره؛ امیریه؛
• معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ تهران؛ انتشارات امیرکبیر؛ چاپ نهم؛ ۱۳۷۵ ش
• متقی، علی بن حسام الدین؛ کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیه؛ ۱۹۹۸ م