زیبایی و آراستگی ظاهری از دیدگاه قرآن کریم

مطالعهٔ تاریخ باستان به ما ثابت می‌کند که در دوران ما قبل تاریخ، افراد به بهتر نشان دادن ظاهر خود علاقه‌مند بودند. با مطالعه در نحوهٔ مجسمه‌سازی و نقاشی‌هاى قدیمى، این واقعیت بیشتر ملموس است. زیبایی و آراستگی، بیانگر و منعکس‌کنندهٔ اعتبار و شخصیت است. وقتى با ظاهرى مرتب و تمیز در مقابل دیگران ظاهر شویم، برایمان ارزش بیشترى قائل شده و با اعتماد و اطمینان کار ما را می‌پذیرند.

زیبایی،آراستگی و اهمیت به نظافت، از اصول مشترک زندگى است که نه تنها اسلام در بیانات متعدد بر آن تأکید دارد، بلکه به عنوان یک سنّت اصیل در سیرهٔ ائمه معصومین (علیهم السلام) متداول بوده است. بعضى خیال می‌کنند، همین مقدار که انسان ایمان محکم و باطنى پاک داشته باشد، کافى است و ظاهر و پوشش و رفتار هر گونه باشد، عیب ندارد، به پندار خود زمزمه می‌کنند که:

مرد سیرت را به صورت کار نیست

جامه گر صد وصله باشد عار نیست

صورت زیبا نمی‌آید به کار

حرفى از معنى اگر دارى بیار

چنین تصوّری، از نظر اسلام باطل است، بلکه بر عکس، بخشى از برنامه‌ها و دستورهاى اسلام مربوط به نظافت، زیبایى و آراستگى ظاهر است.

«یا بنى آدم خذوا زینتکم عند کلّ مسجد… قل من حرّم زینه اللّه الّتى أخرج لعباده و الطّیبات من الرّزق؛ اى فرزند آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید… بگو چه کسى زینت‌هاى الهى را که براى بندگان خود آفریده و روزی‌هاى پاکیزه را حرام کرده است؟».(سورهٔ اعراف، آیات ۳۱ و۳۲)

این دو آیه، بیانگر آن است که مسلمانان باید از پوشیدن لباس‌هاى پاک و مرتب و تمیز و شانه زدن‌ موها و به کار بردن عطر و مانند آن، بهره‌مند شوند و این نعمت‌ها را هرگز بر خود حرام نکنند، بلکه از آن به نحو احسن بهره‌بردارى کنند. آری، همان گونه که روانشناسان گفته‌اند: انسان داراى چهار حس روحى است که عبارتند از: زیبایی، نیکی، دانایى و  مذهبی، باید همهٔ این حس‌ها به صورت صحیح اشباع شود، بنابراین از نظر علمى اگر به حس زیبایى توجه نگردد، قطعاً آثار نامطلوبى به دنبال خواهد داشت!

بر اساس روایات متعدّد و با تکیه بر آیات، پیشوایان دین به ظاهر خویش نیز بسیار اهمیت می‌دادند، به عنوان نمونه؛ شخصى از امام حسن مجتبى (علیه السلام) پرسید: «چرا به هنگام نماز، لباس‌هاى خوب و زیبا می‌پوشى و از بهترین لباس‌هایت استفاده می‌کنی؟!

در پاسخ فرمودند: همانا خداوند زیبا است و زیبایى را دوست دارد. به همین جهت، من لباس زیبا را براى راز و نیاز با پروردگارم می‌پوشم و او دستور داده است که زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد برگیرند». ۲

و نیز روایت شده: عبّاد بن کثیر بصرى امام صادق (علیه السلام) را دید که لباس گرانبها و زیبا پوشیده، از روى اعتراض گفت: «پدرت داراى زهد و تقوا بود و لباس خشن می‌پوشید، تو از خاندان رسالت هستى اگر غیر از این لباس می‌پوشیدی، براى تو مناسب‌تر بود». امام صادق (علیه السلام) به او فرمود:

واى بر تو! «من حرّم زینه اللّه الّتى أخرج لعباده…؛ چه کسى زینت‌هاى الهى را که براى بندگانش آفریده، حرام کرده است؟۳

«یا أیّها الذین آمنوا لا تحرّموا طیّبات ما أحل اللّه لکم و لا تعتدوا إنّ الله لا یحبّ المعتدین؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید! چیزهاى پاکیزه‌اى را که خداوند براى شما حلال کرده بر خود حرام نکنید و از حد تجاوز ننمایید، زیرا خداوند متجاوزان را دوست نمی‌دارد».(سورهٔ مائده، آیهٔ ۸۷)

در شأن نزول این آیه روایت شده، عثمان بن مظعون که از اصحاب مؤمن پیامبر بود با چند نفر دیگر تحت تأثیر بیانات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد قیامت قرار گرفتند و تصمیم گرفتند خود را از پاره‌اى از لذت‌هاى دنیا، از جمله معاشرت با همسران محروم سازند و به روزه و عبادت بپردازند.

در همین ایام، همسر عثمان بن مظعون به خانهٔ پیامبر در آمد، در حالى که ظاهرى ناآراسته و ژولیده داشت، همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) (عایشه) از او پرسید: چرا به خود نمی‌رسى و زینت نمی‌کنی؟ او ماجراى همسرش را بیان کرد. پیامبر از موضوع آگاه شد و همهٔ مسلمانان را به مسجد دعوت کرد و گفت: «آگاه باشید من هرگز شما را دستور نمی‌دهم که همچون کشیشان مسیحى و رهبان‌ها، دنیا را ترک کنید این گونه مسائل در آیین من نیست…»

در آیه ۱۵۷ سورهٔ اعراف ضمن شمارش اهداف پیامبر می‌فرماید: «و یحّل لهم الطّیبات و یحرّم علیهم الخبائث؛ و پاکیزه‌ها را براى مردم حلال می‌شمرد و ناپاکی‌ها را براى آنها حرام ». ۴ «و ثیابک فطهّر؛ و لباست را پاک کن».(سورهٔ مدثر، آیهٔ ۴)

امام صادق (علیه السلام) در ذیل این آیه فرمود: یعنى لباست را کوتاه کن. ۵ همچنین فرمودند: «لباست را بلند نکن و نگذار در زمین کشیده شود». ۶ در عصر جاهلیت معمول بود که لباس‌هاى خود را بسیار بلند می‌دوختند، به طورى که روى زمین می‌کشید و آلوده می‌گردید، آیه فوق در حقیقت خطاب به مردم است که پاکیزگى لباس ظاهر از مهمترین نشانه‌هاى شخصیت و تربیت فرهنگ انسان است. ۷

بدیهى است که آیه، مختص دوران جاهلیت نیست. افراط و تفریطى که امروزه در نوع پوشش مرسوم شده، ناشى از بی‌توجهى به اصول اسلامى است. عدم توجّه به پوشش و آراستگى صحیح به معضل بدحجابى منجر شده است.

«و أمّا بنعمه ربّک فحدّث؛ و نعمت‌هاى پروردگارت را بازگو و آشکار کن».(سورهٔ ضحی، آیهٔ ۱۱)

یکى از مصادیق آشکار نمودن نعمت(که بخشى از شکر نعمت است)، این است که انسان لباس مناسب و پاکیزه بپوشد و ظاهر آراسته داشته باشد. بر همین اساس روایت شده، یکى از مسلمانان با لباس نامرتب و ژولیده به محضر پیامبر آمد، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: «آیا ثروت داری؟» او گفت: «آری، خداوند همه گونه ثروت به من داده است. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر گاه داراى ثروت هستی، باید اثر آن در تو دیده شود». ۸

امام صادق (علیه السلام) به عبید بن زیاد فرمود: «اظهار النعمه احبّ الى اللّه من صیانتها فایّاک ان تتزیّن الاّ فى احسن زیّ قومک؛ آشکار کردن نعمت در پیشگاه خدا محبوب‌تر از نگهدارى آن است، پس با بهترین و زیباترین شکل، ظاهرت را آراسته کن». ۹

امام و پیشوایان دینى نیز به پاکیزگى و بهداشت اهمیت فراوان داده‌اند. امام باقر (علیه السلام) فرمود: ناخن گرفتن به خاطر آن است که زیر آنها محل خوابگاه شیطان است. ۱۰

امروزه پزشکان می‌گویند: انواع میکروب‌ها زیر ناخن‌ها پرورش می‌یابد که اسلام به این امر بهداشتى اهتمام داشته است.

همچنین امام کاظم (علیه السلام) استفاده از عطر را از شیوه‌هاى رسولان خدا دانسته‌اند. ۱۱

منابع

۱- تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج ۶، ص ۱۴۷

۲- وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج ۳، احکام الملابس.

۳- فروع کافی، ج ۶، ص ۴۴۳ و ۴۴۴

۴- تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۳۸۷

۵- فروع کافی، ج ۱۰، ص ۳۸۵

۶- همان، ج ۶، ص ۴۵۶

۷- نمونه، ج ۲۵، ص ۲۱۲

۸- سنن نسائی، ج ۸، ص ۱۹۶

۹- فروع کافی، ج ۶، ص ۴۴۰

۱۰- مکارم الاخلاق، ص ۷۲

۱۱- فروع کافی، ج ۶، ص ۵۱۱

منبع: نشریه بشارت؛ خرداد و تیر ۱۳۸۵؛ شماره ۵۳؛ نویسنده: مصطفى جلیلى