رفیقان بی کلک!

شاید خیلی وقت‌ها از زبان بزرگترها و مو سفیدهای فامیل شنیده باشید که احترام به پدر و مادر را باید از قدیمی‌ها یاد گرفت؛ «بچه‌ها حتی جلوی پدر و مادر، پایشان را هم دراز نمی‌کردند، چه برسد به اینکه بخواهند با آنها درشتی هم بکنند…» و هزاران جمله شبیه اینکه مدام در گوشمان زنگ می‌خورد که در گذشته، جنس احترام به والدین چنین بوده و چنان.

معنا و مفهوم همه این مقایسه‌ها این بود که به پدر و مادرتان احترام بگذارید. کاری نکنید ناراحت شوند و خلاصه اینکه تمام و کمال برایشان مایه بگذارید تا از شما راضی باشند و گرنه…

هیچ می‌دانستید که خدا احترام و نیکی به پدر و مادر را بعد از اطاعت خودش، واجب کرده؟ می‌دانید که نام آنها در آیه هایی بلافاصله پس از نام خدای متعال آمده؟ می‌دانید… همه مطلب را که نباید در مقدمه آن لو داد! مطلب این شماره را بخوانید تا دستتان بیاید معنا و مفهوم قرآنی احترام چیست، چرا باید به پدر و مادر احترام گذاشت و اصلاً «عاق والدین» چه معنایی دارد.

در عیون اخبارالرضا(علیه السلام)، جلد ۲ از امام رضا (علیه السلام) نقل شده: «نیکی به والدین واجب است گرچه مشرک باشند، ولی در معصیت خدا نباید آنان را اطاعت کرد».

احترام واژه ای قرآنی است که از ریشه حرام و حرمت گرفته شده مثلا وقتی گفته می‌شود حریم چاه، به معنای همان محدوده ای است که نمی‌توان به آن نزدیک شد و کسی حق تصرف و حفر چاه دیگر در آن محدوده را ندارد. حرمت شخص به معنای چیزی است که شخص از آن دفاع می‌کند. مثلا وقتی می‌گویند باید به قلانی احترام گذاشت، به همان معنای گرامی داشتن و تکریم کردن شخص است. یعنی نباید کاری کرد که شخصیت او دچار خدشه ای شود.

در قرآن هیچ گاه کلمه احترام به کار نرفته، ولی مفهوم احترام در قالب کلمات دیگر وجود دارد؛ مثلاً در آیه پنج سوره توبه که درباره حرمت ماه های حرام صحبت شده، به معنای احترام گذاشتن به بعضی ماه هایی است که خدا تعیین کرده یا مثال های دیگری چون نفس و جان آدمی در آیه ۱۵۱ سوره انعام، حرمت خانه خدا در آیه ۹۷ سوره مائده، تکریم در آیات ۳سوره علق و ۷۰ سوره اسرا و… شکی نیست که همه انسان‌ها به طور ذاتی نیازمند احترامند. امتحانش سخت نیست؛ در همین کوچه و خیابان که نگاه کنید، علت اصلی همه دعواها و نزاع های بزرگ و کوچک، همین کلمه «احترام» است.

همیشه رتبه دوم

در آیه ۸۳ سوره بقره، احسان به پدر و مادر به عنوان پیمان خداوند با بین اسرائیل یاد شده: «و اذا اخذنا میثاق بنی اسرائیل لا تعبدون الا الله و بالوالدین احسانا؛ و هنگامی که از بنی اسرائیل پیمان و عهد گرفتیم که جز خدا را نپرستند و به پدر و مادر احترام گذارند و احسان و نیکی کنند.» البته همین مضمون را در آیات ۳۶ نساء، ۲۳ اسرا و ۱۵۱ انعام هم می‌توان مشاهده کرد؛ در آیه ۳۶ سوره نسا آمده است:

«و اعبدوا الله و لا تشر کوا به شیئا و بالوالدین احسانا و خدا را بپرستید، و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید.» می‌بینید؟ اگر از پرستش خدا سخنی به میان آمده، نام پدر و مادر هم با عبارت احسان به آنها وجود دارد. علامه طباطبائی در جلد ۱۳ تفسیرالمیزان در تفسیر همان آیه می‌گوید: «معلوم می‌شود مساله احسان به پدر و مادر بعد از مساله توحید واجب ترین واجبات است.

همچنان که مساله عقوق(نفرین) بعد از شرک ورزیدن به خدا از بزرگترین گناهان کبیره است به همین دلیل این مساله را بعد از توحید و قبل از دیگر احکام اسم برده نه تنها در این آیات چنین کرده، بلکه در موارد متعددی از کلام خود همین ترتیب را به کار بسته است». یعنی اگر خداوند به عنوان آفریدگار و پروردگار باید پرستش شود، پدر و مادر هم به هم به عنوان واسطه فیض و نعمت های خداوندی بر انسان، باید مورد احترام و احسان قرار گیرند.

احسان، برترین حالتی است که پس از پرستش می‌توان تصور کرد. به این معنا که احسان مرتبه دوم پرستش است و اگر پرستشی به غیر خدا جایز بود، حکم به آن می‌شد و چون امکان پذیر نیست، مرتبه دوم آن مورد تاکید قرار گرفته است.

حتی اگر…

حتی اگر پدر و مادری کافر هم بودند، باز هم باید به آنها احترام گذاشت و آنها را تکریم کرد. شاهدش هم آیه ۱۵ سوره لقمان که به وضوح این مساله را مطرح کرده: «و اگر آنان به تو اصرار کنند که با من آنچه را که علم به آن نداری، شریک کنند اطاعتشان مکن ولی در دنیا به نیکی با آنان رفتار کن».

مساله عقوق(نفرین) بعد از شرک ورزیدن به خدا از بزرگ ترین گناهان کبیره است به همین دلیل این مساله را بعد از توحید و قبل از دیگر احکام اسم برده.

در عیون اخبارالرضا(علیه السلام)، جلد ۲ از امام رضا (علیه السلام) نقل شده: «نیکی به والدین واجب است گرچه مشرک باشند، ولی در معصیت خدا نباید آنان را اطاعت کرد». این قضیه در باره رفتار پدر و مادر هم صادق است. یعنی اگر آنها با فرزند بدرفتاری هم کردند، باید احترامشان را داشت و اصلاً نباید کاری کرد که ناراحت شوند.

در آیه ۲۳ سوره اسرا می‌خوانیم: «پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید؛ اگر یکی از آن دو با هم دو در کنار تو به سالخوردگی رسیدند به آنها حتی آف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنی شایسته بگوی».

در جلد دو اصول کافی از امام رضا(علیه السلام) نقل شده: «اگر لفظی کوتاه تر و سبکتر از آف وجود داشت، خداوند آن را در آیه ذکر می‌فرمود». در مجمع البیان هم آمده که امام محمدباقر (علیه السلام) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کند: «از آزار پدر و مادر بپرهیزید، زیرا بوی بهشت از هزار سال فاصله بوبیده می‌شود ولی آزاردهنده پدر و مادر آن را نمی‌یابد».

منبع: مجله قرآنی آیه؛ محبوبه شعاعی