رابطه امام عسکری (علیه‌السلام) با شیعیان با وجود محصور بودن آن حضرت

اشاره:

با توجه به اینکه امام حسن عسکری(علیه‌السلام) در حصار حاکمان عباسی به سر می‌بردند و همیشه تحت نظر آنان بوده اند، رابطه آن حضرت با شیعیان و پیروانش به موانع زیادی مواجه بوده است. در این شرایط سخت امام (علیه‌السلام) به سختی وظایفش راانجا می داده است. در این نوشته کوتاه به چگونگی رابطه امام حسن عسکری(علیه‌السلام) با شیعیان اشاره شده است.

امام حسن عسکری (علیه‌السلام) ، یازدهمین امام شیعیان است، آن حضرت در ماه ربیع الثانی سال ۲۳۲ق در مدینه دیده به جهان گشود، و در هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ق در سن بیست و هشت سالگی دار فانی را وداع گفت.(۱)

از آنجا که پیشوای یازدهم به دستور خلیفه عباسی در سامرا، در محله «عسکر» سکونت (اجباری) داشت به همین جهت عسکری نامیده می شود.(۲) فشار و اختناق در مورد پیشوای یازدهم فوق العاده شدید بود و از هر طرف آن حضرت را تحت کنترل و نظارت داشتند. حکومت عباسی به قدری از نفوذ و موقعیت مهم اجتماعی امام (علیه‌السلام) نگران بود که امام (علیه‌السلام) را ناگزیر کرده بود، هر هفته روزهای دوشنبه و پنجشنبه در دربار حاضر شود.(۳)

امام حسن عسکری (علیه‌السلام) با وجود همه این فشارها و کنترل ها و مراقبت های بی وقفه حکومت عباسی، رابطه خود را با شیعیان و نقاط شیعه نشین از طریق امور زیر برقرار می کرد:

۱. گسترش شبکه ارتباطی وکالت: در زمان امام حسن عسکری (علیه‌السلام) تشیع در مناطق مختلف و شهرهای متعددی گسترش و شیعیان در نقاط فراوانی تمرکز یافته بودند. شهرها و مناطقی مانند، کوفه، بغداد، نیشابور، قم، آبه (آوه) مدائن، خراسان، یمن، ری، آذربایجان، سامرا، جرجان و بصره از پایگاه های شیعیان به شمار می رفتند.(۴)

گستردگی و پراکندگی مراکز تجمع شیعیان، وجود سازمان ارتباطی منظمی را ایجاب می کرد تا پیوند شیعیان را با حوزه امامت از یک سو و ارتباط آنان را با همدیگر از سوی دیگر برقرار سازد، این نیاز از زمان امام نهم احساس می شد و شبکه ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون، به منظور برقراری چنین سیستمی، از آن زمان به مورد اجرا گذاشته می شد. این برنامه در زمان امام عسکری (علیه‌السلام) نیز تعقیب گردید. به گواهی اسناد و شواهد تاریخی، امام حسن عسکری (علیه‌السلام) نمایندگانی از میان چهره های درخشان و شخصیت های برجسته شیعیان، برگزیده، در مناطق متعدد منصوب کرده و با آنان در ارتباط بود و از این طریق پیروان تشیع را در همه مناطق زیرنظر داشت.

از جمله این نمایندگان می توان به «ابراهیم بن عبده»، نماینده امام در نیشابور و «احمد بن اسحاق بن عبدالله قمی اشعری» در قم اشاره کرد.(۵) در رأس سلسله مراتب وکلای امام (علیه‌السلام) «محمد بن عثمان عَمَری» قرار داشت که وکلای دیگر، به وسیله او با امام (علیه‌السلام) در ارتباط بودند، آنان نوعاً اموال و وجوه جمع آوری شده را به وی تحویل می دادند و او به محضر امام (علیه‌السلام) می رساند.(۶)

۲. ارتباط از طریق پیک ها و نامه ها: علاوه بر شبکه ارتباطی وکالت، امام (علیه‌السلام) از طریق اعزام پیک ها نیز با شیعیان و پیروان خود ارتباط برقرار می ساخت و از این رهگذر مشکلات آنان را برطرف می کرد. در این زمینه به عنوان نمونه می توان از فعالیت های «ابو الادیان»، یکی از نزدیک ترین یاران امام یاد کرد. او نامه ها و پیام های امام (علیه‌السلام) را به پیروان آن حضرت می رساند و متقابلا نامه ها، سؤال ها، مشکلات، خمس و دیگر وجوه ارسالی شیعیان را دریافت نموده و در سامرا به محضر امام عسکری (علیه‌السلام) می رساند.(۷) گذشته از پیک ها، امام از طریق مکاتبه نیز با شیعیان ارتباط برقرار می ساخت و از این رهگذر آنان را زیر چتر هدایت خویش قرار می داد. نامه ای که امام حسن عسکری (علیه‌السلام) به «ابن بابویه» نوشته ، نمونه ای از این نامه ها است.(۸)

۳. ارتباط از طریق فعالیت های سری و مخفی: امام حسن عسکری (علیه‌السلام) نوع دیگر ارتباط خود را با شیعیان از طریق فعالیت های مخفی نزدیک ترین یاران خود برقرار می کرد. از جمله «عثمان بن سعید عمری» که از نزدیک ترین و صمیمی ترین یاران امام بود، زیر پوشش روغن فروشی فعالیت می کرد. شیعیان و پیروان حضرت عسکری (علیه‌السلام) اموال و وجوهی را که می خواستند به امام تحویل دهند به او می رساندند و او آنها را در ظرف ها و مشک های روغن قرار داده و به حضور امام می رساند.(۹)

۴. ارتباط از طریق نمایندگان مردم: تماس مستقیم با امام (علیه‌السلام) ، با فرستادن افرادی از طرف شیعیان به محضر آن حضرت، نوع دیگری از وجود ارتباط میان امام (علیه‌السلام) و دوستانش بود.(۱۰) از جعفر بن شریف جرجانی نقل شده است که گفت: به زیارت خانه خدا مشرف شدم و در سامرا به خدمت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) رسیدم، خواستم اموالی را که دوستان به وسیله من فرستاده بودند به آن حضرت بدهم، پیش از آنکه بپرسم، به چه کسی بدهم، امام فرمود: آنچه را همراه آورده ای به مبارک، خادم من بسپار.(۱۱)

بنابراین با وجود همه تنگناها و محدودیت هایی که خلافت عباسی برای امام (علیه‌السلام) به وجود آورده بود آن حضرت همواره با شیعیان خود در ارتباط بوده و از این طریق به امور مختلف ایشان رسیدگی می فرمود.

پی نوشت:

1. شیخ مفید، الارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ ششم، ۱۳۸۳ ش، ج ۲، ص ۴۴۲.
2. شیخ صدوق، معانی الاخبار، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۷۹ هـ.ق، ص ۶۵.
3. ابن شهر آشوب، مناقب، قم، کتاب فروشی مصطفوی، ج ۴، ص ۴۳۴.
4. شیخ محمد جواد طبسی، حیاه الامام العسکری، طبقه الاولی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱ش، ص ۲۲۳ .
5. مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق ـ (علیه‌السلام) ـ ، چاپ اول، ۱۳۷۲ش، ص ۶۳۲ .
6. شیخ طوسی، اختیار معرفه الرجال، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۴۸ ش، ص ۵۳۲.
7. مهدی پیشوایی، پیشین، ص ۶۳۶.
8. ابن شهر آشوب، پیشین، ج ۴، ص ۴۲۵.
9. شیخ طوسی، الغیبه، تهران، مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۴.
10. رسول جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چاپ هفتم، ۱۳۸۳ش، ص ۵۵۱.
11. اربلی، کشف الغمه، تحقیق: سید هاشم رسولی، تبریز، ج ۲، ص ۴۲۷.

منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.