خواستگاری دختر از پسر برای ازدواج

خواستگاری دختر از پسر، یکی از موضوعات چالشی در فرایند انتخاب همسر و ازدواج جوانان است و در جامعه ما نوعی تابوشکنی محسوب می شود.

در بیشتر جوامع رسم بر این است که پسرها باید برای پیشنهاد ازدواج به دخترها پیش قدم شوند؛ با این وجود، تغییر در روابط دخترها و پسرها، شرایط اقتصادی جوامع و ورود هر چه بیشتر زنان به اجتماع، موجب شده تا شکل ازدواج نیز تغییر کند و خواستگاری دختر از پسر نیز پدید آید. در این نوشتار تلاش شده تا ضمن پرداختن به چرایی خواستگاری دختر از پسر، ابعاد و آثار آن نیز مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

خواستگاری به معنی درخواست ازدواج مرد از زن برای تشکیل خانواده و یک زندگی مشترک است. عرف جامعه ما و بسیاری از جوامع دیگر به گونه ای است که معمولا قدم اول برای خواستگاری توسط پسر یا خانواده او برداشته می شود. اما این را نیز باید در نظر داشت که شرایط زندگی برای تمام افراد یکسان نیست و خواستگاری دختر از پسر اگر چه مرسوم نیست اما ممکن است در برخی شرایط کار درستی باشد و چه بسا منجر به ازدواج موفق شود.

چرا خواستگاری دختر از پسر؟!

فرض کنیم دختری، به پسری علاقمند شده و با توجه به شناختی که از او کسب کرده به این نتیجه رسیده که او می تواند بهترین گزینه برای ازدواج باشد و در کنار هم، زوج خوشبختی باشند؛ اما پسر مورد نظر، هیچ اقدامی برای برقراری ارتباط با او و درخواست ازدواج نکند، تکلیف چیست؟

در این صورت، دختر سه راه دارد: یا علاقه خود را نادیده بگیرد، یا منتظر طرف مقابل برای اقدام بماند و یا راه سوم را انتخاب کند و تصمیم بگیرد خودش برای خواستگاری و پیشنهاد ازدواج پیش قدم شود. با توجه به پیشینه و فرهنگ حاکم بر جامعه، راه سوم دارای پیچیدگی هایی است که بررسی های بیشتری را می طلبد. به طور کلی، خواستگاری دختر از پسر باید از دو جنبه بررسی شود:

۱-سازگاری فرهنگی: آیا فرهنگ ما با موضوع خواستگاری دختر از پسر سازگار است؟

۲-پسندیده بودن رفتار: آیا خواستگاری زن از مرد کار درست است یا نادرست؟

خواستگاری دختر از پسر از نگاه دین

خواستگاری دختر از پسر در جامعه اسلامی ما، نوعی تابوشکنی محسوب می شود اما باید توجه داشت که این اتفاق پیشینه تاریخی و اسلامی دارد و از نظر دین، اشکال و ایرادی بر آن وارد نشده است. در تاریخ اسلام آمده که حضرت خدیجه (س) در ازدواج با پیامبر (ص) پیش قدم شده و پیام فرستاده است.[۱]

همچنین در داستان ازدواج حضرت موسى (علیه السلام)، حضرت شعیب (علیه السلام) به او گفت که مى خواهد یکى از دو دخترش را به نکاح وی درآورد. این سخن او، خواستگارى خانواده دختر از پسر است و حتى شاید بتوان گفت که قبل از این که این کلام از زبان شعیب صادر شود، این دخترش بود که از پدرش خواست حضرت موسی (علیه السلام را برای انجام کارها اجیر کند.[۲]

این سخن دختر، نوعى پیشنهاد ازدواج، در قالب کنایه بود و از آنجا که شعیب متوجه آن کنایه شد، پیشنهاد ازدواج دخترش با حضرت موسى (علیه السلام) را مطرح کرد. ولى باید توجه داشت که دختر شعیب، خودش مستقیما به این کار اقدام نکرد بلکه از طریق خانواده و پدر، این پیشنهاد صورت گرفت.

بنابراین، از نظر دین و شرع پیرامون خواستگاری دختر از پسر هیچ منع و اشکالی وجود ندارد.

خواستگاری دختر از پسر در ایران و جهان

در کشور ما ایران نیز هر چند خواستگاری دختر از پسر، رفتار رایج و مورد پسند همگان نیست با این حال به نظر می رسد این پدیده در حال افزایش است؛ موضوعی که همچنان باب میل بسیاری از پسران و دختران نیست با این حال طرفداران خودش را دارد و برخی از دختران می‌گویند «چرا نباید از خواستگاری دختر از پسر استقبال شود؟ ما هم حق انتخاب داریم».

طبق رسمی دیرین و رایج در بیشتر جوامع بشری، مردان با کمال احترام و با رعایت تشریفاتی ویژه و متناسب با فرهنگ منطقه خود، از زنان خواستگاری می کنند اما در برخی کشورها این سنت شکسته شده و خواستگاری دختر از پسر مرسوم شده است.

۱-اوکراین

شهری تاریخی به نام «لویو» در غرب کشور اوکراین قرار دارد که طبق آخرین سرشماری ها، حدود ۸۵ درصد جمعیت آن را زنان تشکیل می دهند.

کارشناسان جمعیت شناسی اوکراین، علت وقوع نابرابری تعداد زنان و مردان این شهر را عدم تمایل خانواده ها به داشتن فرزندان پسر عنوان کرده اند که در گذر زمان، باعث بروز چنین مشکلی در این شهر شده است و همین نابرابری، باعث شده تا خواستگاری دختر از پسر رواج یابد.

اختلاف زیاد بین جمعیت زنان و مردان در این شهر در سال های متمادی دلیلی شده تا دختران، منتظر انتخاب شدن نباشند و خودشان دست به کار شوند.

۲-چین

در قبیله ای عجیب در چین به نام موسوا، زنان و دختران، حاکمان اصلی محسوب می شوند و روسای قبیله، تنها از میان زنان انتخاب می شوند. اتفاق عجیب تر میان مردم این قبیله این است که زنان، با یکدیگر کم حرف می زنند. این قبیله، هزاران سال است که در صلح و صفا در ساحل دریاچه لوگو در جنوب چین زندگی می کنند.

در این قبیله، خواستگاری دختر از پسر مرسوم است و این زنان هستند که انتخاب می کنند با کدام مرد ازدواج کنند. هنگام مراسم ازدواج، همه شروط، انتخاب ها و تصمیم گیری ها، توسط زنان انجام می شود و مردان پس از ازدواج، در خانه زنان زندگی می کنند.

۳-آمریکا

در شیکاگو هم چند سالی است که دخترها، گوی سبقت را از پسران ربوده اند و خواستگاری دختر از پسر کاملا رواج یافته است. دوست داشتن فرد مورد نظر و شغل مرد، برای دخترهای این شهر بیش از هر چیز اهمیت دارد تا آنجا که آنها بعد از شناخت طولانی مدت پسر مورد نظرشان، تحقیقات گسترده ای درباره شغل و پیشینه کاری او انجام می دهند و بعد از تصمیم برای خواستگاری، با حلقه ای نقره ای رنگ و ساده، به او پیشنهاد ازدواج می دهند.

در فرایند خواستگاری دختر از پسر، هرگاه پسر مورد نظر، تمایلی به پذیرفتن درخواست ازدواج نداشته باشد، حلقه را رد کرده و روز بعد با گل سرخی برای دلجویی به دیدن خواستگار خود می رود. این روش ازدواج، چند سالی است که رواج بسیاری بین پسران و دختران ایالات متحده پیدا کرده و هنوز هم تعداد خواستگاران دختر، بیشتر از خواستگاران پسر است.

۴-اسکاتلند

سال کبیسه، سالی است که ما ایرانی ها هر چهار سال یک بار، مهمان آن هستیم اما همین سال کبیسه برای کشوری چون اسکاتلند، بسیار ویژه است. در قرن یازدهم، ملکه مارگارت[۳] به دخترها اجازه داد که در صورت تمایلشان، از پسر مورد نظرشان، درخواست ازدواج کنند[۴]. ملکه مارگارت این رسم را در تاریخ ۲۹ فوریه یک سال کبیسه رواج داد.

بر اساس این روایت تاریخی، خواستگاری دختر از پسر در این کشور مرسوم شده و دخترها هر چهار سال یک بار به خواستگاری پسر مورد علاقه شان می روند. البته چندی بعد، رسم شد که اگر آن پسر، پیشنهاد دختر را قبول نکند، مجبور است که در عوض، یک دست پیراهن و یک جفت دستکش بچگانه برای دختر بخرد تا کینه را از دل او پاک کند!

۵-مراکش

مراکش یا مغرب، کشوری است در شمال غربی آفریقا و مسلمان که درصد بیشتری از جمعیت کشور را، زنان تشکیل می دهند. زنان مراکشی، بسیار صبور و پرکارند و تقریبا می توان گفت لحظه ای استراحت نمی کنند و به دنبال رفع و رجوع کارها و مشکلات خانواده اند اما زنان آن، ویژگی دیگری هم دارند و آن این که خودشان، مرد آینده خود را انتخاب می کنند و به خواستگاری او می روند.

دخترن مراکشی در فرایند خواستگاری دختر از پسر، نزد مادر پسر مورد علاقه خود می روند و از ویژگی خویش (خانه داری، دستپخت و مهارت های زندگی) تعریف می کنند و مادران با مشورت پسرانشان، نتیجه گیری می کنند که آیا این دختر، گزینه مناسبی برای انتخاب آنها هست یا خیر. در تحقیقاتی که در چند سال اخیر در مراکش صورت گرفته، مردها استقبال خوبی از خواستگاری دخترها داشته اند چرا که دست آنها برای انتخاب، بازتر است.

زنان مراکش بر این باورند که خواستگاری دختر از پسر برای ازدواج، به هیچ وجه مایه سرافکندگی زن نیست. از نظر آنان، اسلام، دین برابری است و زن و مرد در همه چیز با هم برابرند. بنابراین دختران هم حق دارند فرد مورد علاقه خود را انتخاب و به او درخواست ازدواج بدهند. در مراکش تنها مردانی که وضعیت مالی و ظاهر خوبی دارند، از درخواست ازدواج خانم ها عصبانی می شوند.

۶-گینه

جمهوری گینه بیسائو، کشوری در آفریقا که زمانی الگوی آفریقا برای توسعه بود، در زمره فقیرترین کشورهای جهان قرار دارد. در این کشور هم، خواستگاری دختر از پسر، رایج و دارای آداب و رسوم است. بدین منظور، دختر با آوردن یک ظرف ماهی سرخ شده با روغن مخصوص و سس خوش طعم قرمز رنگی تزیین شده، با هماهنگی قبلی با مادر پسر، نزد پسر مورد علاقه خود می رود.

البته از آنجایی که گینه بیسائو، کشوری بسیار فقیر است و اکثر دختران حتی توان تهیه و پخت آن ماهی مخصوص و مرسوم را ندارند، خیلی اوقات خواستگاری دختر از پسر با اهدای یک شاخه گل سفید به پسر انجام می گیرد. طبق تحقیقات انجام شده در این منطقه، ۷۵درصد مردان و زنان از این سبک ازدواج و زندگی رضایت دارند.

خواستگاری و ساختار شخصیتی دختران

چرا دخترها نمی توانند یا نباید از پسرهای مورد توجه خود خواستگاری کنند؟ این سوال از سوالات بسیار مهم و قابل توجه است و شاید برای بسیاری از دختر خانم ها از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد و آنها در راستای تساوی حقوق زن و مرد، خواستگاری دختر از پسر را حق طبیعی خود بدانند. البته باید اذعان کرد که بسیاری از دخترها نیز چنین نمی اندیشند و دوست دارند شاهد آمد و شد خواستگاران متعدد باشند و از میان آنان، کسی را برگزینند که موجه تر بوده، از قابلیت همسری و بالاترین توان آرامشگری برخوردار باشد.

به رغم مشابهت میان هوش و توانمندی های ذهنی دختران و پسران، تفاوت های موجود در خصیصه های زیستی و ویژگی های عاطفی دخترها و پسرها، نشانگر شاکله خاص و متفاوت شخصیتی هر کدام از دو جنس است.

دختر خانم ها در کنار وظیفه خطیر همسری و آرامشگری، از ارزشمندترین قابلیت انسانی یعنی توانایی مادر بودن نیز بهره مند هستند. قابلیت و شایستگی مادری، خود آمیزه ای از ویژگی های خاص زیستی و صفات برجسته عاطفی و احساسی است. از این رو، ایفای بهینه نقش همسری و توفیق عهده دار شدن وظیفه بزرگ و سرنوشت ساز مادری، از نشانه های شخصیت برتر و کمال وجودی زنان می باشد.

چنین تفاوت های بارز شخصیتی میان زن و مرد، ضرورت بهره مندی فوق العاده زنان از احساسات لطیف و عواطف عمیق، خود بستر پدیدآیی نگرش ها، رفتارها و نیازهای ویژه ای را در وجود آن ها فراهم می آورد.

به همین دلیل است که زن ها، به حمایت عاطفی، روانی و اجتماعی بیشتری نیاز دارند، زیرا هر چه پدیده ای ارزشمند‌تر باشد، باید مورد حمایت و پشتیبانی بیشتری قرار گیرد. این در حالی است که زنان عموما دوست دارند همسرشان فردی باشد که شخصیت او، جلوه گر اقتدار منطقی و عاطفی است.

به عبارت دیگر، نسبت به مردانی که از صفاتی همچون اعتماد به نفس، قدرت رهبری و مدیریت، شجاعت و حمایتگری بهره مند نیستند، نظر مثبتی ندارند. مردان نیز غالبا دوست دارند همسرانشان، منبع آرامش و شخصیت وجودی شان، مملو از مهر و عطوفت، منطق و صبوری باشد.

خلاصه کلام آن که ساختار شخصیتی هر یک از دو جنس زن و مرد، به گونه ای است که هر کدام ویژگی های لازم را در مسیر تحول وجود و نیل به کمال شخصیت بی بدیل خود دارا هستند. تفاوت های زیستی و روان شناختی موجود میان زن و مرد، هرگز به معنای برتری یکی بر دیگری نیست، که این تفاوت ها بیانگر ویژگی ها و نیازهای خاص، قابلیت ها و مسئولیت های ویژه و در خور هر کدام از ایشان است.

بنابراین از یک نگاه ژرف، برای زنان که وجودشان منبع احساسات، عطوفت و مهرطلبی و تمایل درونی اش مبتنی بر محبوب و معشوق بودن است و دوست دارد که بر دل و جان مرد، حاکم باشد، بسیار دشوار خواهد بود از مردی برای ازدواج خواستگاری کند و احیانا جواب رد بشنود و سراغ فرد دیگری برود به طوری که این امر با ویژگی های خاص شخصیتی او سازگار نیست.

بدیهی است برای یک مرد، بیشتر قابل تحمل است که از دختری خواستگاری کند و پاسخ رد بشنود و بعد از مدتی از دختر دیگری خواستگاری کند و احتمالا بازهم با جواب منفی مواجه شود تا این که سرانجام پاسخ مثبت دختر دیگری را برای ازدواج دریافت دارد.

هنگامی که آقایان به خواستگاری دختر‌ها می روند، آن ها شنونده لفظ آری یا خیرخواهند بود و این دخترها هستند که با قدرت انتخاب برتر، گوینده واژه های آری و خیر می باشند. هنگامی که آقایان به خواستگاری دختر‌ها می روند، آن ها شنونده لفظ آری یا خیر خواهند بود و این دخترها هستند که با قدرت انتخاب برتر، گوینده واژه های آری و خیر می باشند.

پر واضح است که خواستگاری آقایان از خانم ها، هرگز به معنای محدودیت آزادی و اختیار خانم ها در حق انتخاب همسر نیست. ازدواج دختر خانم ها همواره باید با آگاهی، اراده و اختیارشان همراه باشد و همه دخترها حق دارند از میان خواستگاران داوطلب ازدواج با آن ها، آن کس را که اصلح می دانند، با آزادی کامل انتخاب کنند و هیچ گونه اجباری و تحمیلی در این ارتباط روا نیست.

روش صحیح در خواستگاری دختر از پسر

با این حال، در جامعه امروز که هر روز بر پیچیدگی آن افزوده می شود، حلقه های خویشاوندی گسسته تر می گردد، دایره شناخت های متقابل خانواده ها و بالطبع پسرها و دخترها محدودتر می شود و ارتباطات خانوادگی و آمد و شدهای فامیلی و همسایگی به حداقل می رسد، چه باید کرد؟

باید به روش ها و شیوه هایی اندیشید که ضمن تکریم شخصیت متعالی، حساس و لطیف دختر، زمینه طرح نظریات و نگرش ها و اعلام آمادگی آن ها برای پذیرش تقاضای ازدواج از طرف افراد واجد شرایط و مورد نظرشان (در صورت تقاضا و خواستگاری) به گونه ای که بایسته و شایسته است فراهم شود. این اندیشه و روش می تواند به فرایند «انتخاب» دختر‌ها که از حقوق فطری و طبیعی آنان است، معنا و مفهوم روشن تری ببخشد.

به سخن دیگر، در فرهنگ حاکم بر جامعه اسلامی ما، مسئله خواستگاری دختر از پسر مطلوب و واجد شرایط ازدواج، می تواند به صورت غیر مستقیم (از طریق شخص سوم) و در زیباترین و شایسته ترین وجه و با حفظ کرامت، شأن والا و احترام به مراتب صداقت، پاکی و سلامت اخلاقی آنان انجام پذیرد.

به یقین در روش غیر مستقیم که در بستری از اخلاق، صداقت، اعتماد و اطمینان متقابل مورد استفاده قرار می گیرد، ضمن پاسداری از شخصیت ارزشمند دختران، بیشترین مسئولیت متوجه رابطین می باشد، به طور مثال دختری یا خانواده دختر نگرش مثبت خود را درباره ویژگی های شخصیتی پسری که به طور نسبی او را می شناسند با فرد مورد اعتمادی در میان می گذارد.

این شخص ضمن بررسی کلیه جوانب امر، در فرصتی مقتضی، با پسر مورد نظر یا حتی خانواده وی ارتباط برقرار کرده نظر آنها را نسبت به زوجیت آن دو جویا می شود (به آنها اطلاع می دهد چنانچه مایل به ازدواج پسرشان باشند، فلان دختر از کفایت و شایستگی های ارزشمندی برخوردار است) و در صورت موافقت دو طرف، شرایط معارفه و شناخت متقابل بیشتر فراهم می شود.

نکات مهم

در خواستگاری دختران از پسران، به نکات زیر باید توجه شود:

۱-در خواستگاری دختر از پسر باید به چارچوب های دینی، اعتقادی و فرهنگی فرد و جامعه (مسائلی همچون کسب اجازه از پدر و جد پدری دختر باکره) توجه شود و هرگز در این زمینه مستقلاً تصمیم گیری نشود.

۲-این نکته نیز حتما مورد توجه قرار گیرد که طرف مقابل باید فردی با شخصیت و برخوردار از اخلاق حسنه و منشی نیکو باشد، در غیر این صورت ممکن است طرح پیشنهاد ازدواج از سوی دختر را به حساب نقاط ضعفی در دختر بگذارد و پس از ازدواج احیانا آن را دستاویز خود قرار دهد و به نوعی به زن سرکوفت زده و او را تحقیر نماید.

۳- خواستگاری دختر از پسر مانند خواستگاری پسر از دختر، ممکن است با پاسخ منفی همراه باشد. از این رو با توجه به ساختار عاطفی دختر و روحیه لطیف زنانه وی، چه بسا تاثیر منفی عمیق عاطفی بر دختر گذاشته و تا مدت ها وی را از نظر روحی و روانی دچار آسیب کند.

۴-در صورت به فرجام رسیدن خواستگاری دختر از پسر و شکل گیری ازدواج، این احتمال وجود دارد که دختر جوان در فراز و نشیب های زندگی مشترک آینده اش، با سرکوفت ها، منت گذاری ها، برچسب ها و انگ های احتمالی از سوی پسر و یا خانواده او و حتی از سوی خانواده خود روبرو شود.

۵- اگر احیانا در این شرایط قرار دارید و علاقمند به پسری جهت ازدواج هستید، اولین توصیه ما این است که با یک مشاور در این زمینه صحبت کنید. کسی که بتوانید احساسات و افکار خود را با او در میان بگذارید و باتوجه به شرایط خاص خودتان، بهترین تصمیم را بگیرید.

نتیجه گیری

خواستگاری دختر از پسر، یکی از موضوعات چالشی در فرایند ازدواج جوانان است و در جامعه ما نوعی تابوشکنی محسوب می شود. از نظر اسلام، خواستگاری دختر از پسر، ایراد و اشکالی ندارد، اما با توجه به ساختار شخصیتی و عاطفی دختر، لازم است ابعاد گوناگون آن مورد توجه قرار گیرد تا از پیامدهای منفی آن در آینده پیشگیری شود. بهترین و کم آسیب ترین روش در خواستگاری دختر از پسر، اقدام به شکل غیرمستقیم از طریق دوستان یا اقوام مطمئن، متعهد و رازدار جهت ارائه پیشنهاد ازدواج به پسر مورد علاقه است.

گردآوری و تنظیم: حسین فاضلی

پی نوشت ها

[۱] . طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج ۲، ص ۲۸۱؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج ۱، ص ۹۸

[۲] . قصص/۲۷

[۳] . Margrete

[۴] . از سال ۱۲۸۶ میلادی تا زمان مرگ ملکه حاکم مورد توافق اسکاتلند بود. با توجه به آن که او هیچ‌گاه تاجگذاری نکرد، مورخان بر سر موقعیت او به عنوان حاکم اسکاتلند اختلاف عقیده دارند.

منابع

۱-قرآن کریم

۲-طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد ابو الفضل، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.

۳-بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.

۴-میگنا (دانشنامه روانشناسی و علوم تربیتی)؛ مجله زندگی ایده آل (با تغییر)