خانواده در اسلام

چکیده

در این مقاله سعی شده است با توجه به موضوع که پیرامون اسلام و خانواده بحث می‌نماید، با ورود به موضوع خانواده و آفرینش انسان که با پیوند زن و مرد آغاز شده است به محورهایی از جمله خانواده کانون آرامش، خانواده پایگاه پرورش فرزندان، خانواده بهترین حمایت‌کننده اعضای خود، خانواده سپری دربرابر انحرافات و لغزش‌ها، خانواده زمینه‌ساز سعادت اخروی، خانواده کانون مودت و رحمت، برگزیده‌ای از روایات خانواده، این مقاله به پایان می‌رسد. در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که خانواده سالم، جامعه سالم را در پی خواهد داشت.

مقدمه

خانواده، محور اصلی در تربیت جامعه می‌باشد، همین خانواده است که به واسطه آن اجتماع شکل می‌گیرد. بدون خانواده هیچ حرکت اجتماعی شکل نخواهد گرفت؛ و هیچ رشد اجتماعی صورت نمی‌گیرد. خداوند آفرینش انسان را با پیوند زن و مرد آغاز کرد و آدم و حوا را در کانون خانواده سکنی داد و با این تدبیر، همه ابعاد بشری و کاروان انسانی را به سوی زوجیت خواند و کمال انسانی را در همراهی و همدلی زوجین در کانون خانواده ترسیم نمود.

قرآن کریم در راستای معرفی تعالیم حیات بخش برای عرصه‌های حیاط بشر، آموزه‌های عمیق و همه جانبه‌ای را در زمینه تنظیم روابط زن و مرد ارائه کرده است؛ که جا دارد هر یک از این آموزه‌ها از سوی متفکران دینی به ویژه قرآن‌شناسان مورد بررسی و تحلیل عمیق قرار گیرد.

با این مطلب، وارد موضوع خانواده می‌شویم با توجه به این مهم سوال اساسی این است که خانواده باید چگونه حرکت کند که بتواند برنامه‌های اسلام را درجهت نگهبانی از حریم حجاب عملی نماید و تربیت دینی را به مرحله اجراء بگذارد؟ با چه ابزاری این مسیر دشوار را طی نماید؟ از کدام جهت حرکت نماید؟ با چه کسانی همراه شود؟ چگونه عمل نماید؟ و در نهایت چه هدفی نائل گردد؟ این سوالاتی است که با توجه به مباحث مقاله به آن پاسخ داده شده است.

خانواده در اسلام، با نگاهی به شخصیت حضرت خدیجه(سلام الله علیها) بانوی اولین خانواده اسلامی

خداوند، آفرینش انسان را با پیوند زن و مرد آغاز کرد و آدم و حوا در کانون خانواده سکنی داد و با این تدبیر، همه ابناء بشری و کاروان انسانی را به سوی زوجیت خواند و کمال انسانی را در همراهی و همدلی زوجین در کانون خانواده ترسیم نمود. تدبیر حکیمانه الهی، در قالب کشش و تجاذب میان زن و مرد تجلی یافته و همه ابناء را در طول تاریخ حیات انسانی، در کانون خانواده گرد هم آورده است و بدینسان نسل بشر به حیات خویش ادامه می‌دهد.

پیوند میان زن و مرد از آنچنان اهمیتی برخوردار است که خداوند آن را میثاق غلیظ نامیده و می‌فرماید: و اَخَذنَ مِنکُم میثقاً غَلیظا(۱) زنانتان از شما پیمانی محکم و استوار گرفته اند. و به دلیل همین مقام والای پیوند مقدس زوجیّت است که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: ما بُنی فی الاسلام بناء اَحَبُّ الی الله عزَّوجلَّ من التزویج(۲). هیچ بنایی در اسلام محبوب‌تر از ازدواج(تشکیل خانواده) در نزد خداوند بزرگ نیست.

خانواده پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) اسلام، اولین خانواده در اسلام است. خانواده‌ای که با پیوند پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و خدیجه آغاز شد و محلی برای پرورش و کمال بزرگ‌ترین انسان‌های تاریخ بشر گشت. این خانواده حامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در ابلاغ رسالت عظیم و معرفی مکتب حیات‌بخش اسلام گشت و درون آن، فاطمه(سلام الله علیها) بزرگترین بانوی عالم و مادر امامت پرورش یافت. اندرون این خانواده، شخصیتی بزرگ چون علی(علیه السلام) دوران کودکی خویش را سپری کرد و از دریای بی کران دانش و نورانیت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) سیراب گشت تا اولین کسی باشد که رسالت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را تایید کند و بزرگترین حامی او در نشر و گسترش رسالت باشد.

این خانواده را باید الگویی جاودانه برای بشریت دانست و جلوه‌های پرفروغ آن را شناخت. بررسی کارکردها و ویژگی‌های خانواده مطلوب از نگاه اسلام یکی از نیازهای ضروری جامعه ماست که این نوشتار می‌کوشد با بهره‌گیری از آیات قرآن کریم و با نگاهی به خانه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و همسر گران قدرش خدیجه به این مبحث مهم نظری افکنده و برخی از مهمترین کارکردهای خانواده را به اختصار مطرح سازد.

۱-خانواده کانون آرامش

قرآن کریم، رابطه زن و شوهری و تشکیل خانواده را مایه سکون و آرامش زن و مرد می‌داند و این آرامش بهشی را از آیات و نشانه‌های عظمت و قدرت خداوند می‌داند بدین معنا که زن و مردی که هیچ گونه تعلق عاطفی و روحی به یکدیگر ندارند با پیمان ازدواج و تشکیل خانواده، با یکدیگر پیوند یافته و در پرتو ایجاد تعلق روحی، آرامش بخش یکدیگر می‌شوند. و من ءایتِهِ اَن خَلَقَ لَکُم مِن اَنفُسِکُم اَزوجًا لِتَسکُنوا اِلَیها و جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهَّ وَ رَحمَهًّ اِنَّ فی ذلِکَ لَایتٍ لِقَومٍ یَتَفَکَّرون(۳).

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در طول دوران حیات پربار خویش چه پیش از رسالت و چه پس از آن، همسری چون خدیجه را در کنار خویش داشت که او را آرامش می‌بخشید و با تمام وجود از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خدا حمایت می‌کرد. در شرایط سخت دشمنی‌های مشرکان مکه، و در دوران سخت محاصره مسلمان در شعب ابوطالب، محبت و عاطفه خدیجه آرامش‌بخش پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بود.

دنیای مدرن امروز از عدم آرامش به شدت رنج می‌برد. ناآرامی و اضطراب، مشکلات روانی و عقده‌های روحی از بزرگترین گرفتاری‌های بشر امروز است که بخش عظیمی از آن ناشی از آسیب دیدن خانواده و تک زیستی انسان مدرن در بخش وسیعی از دوران زندگی است. بحران خانواده در غرب و جایگزینی تک زیستی و تجرد و همجنس‌گرایی، متفکران آن دیار را به شدت نگران ساخته است و در این مسیر تنها راه نجات، بازگشت به کانون مهر یعنی خانواده است.

ویلیام گاردنر نویسنده غرب در کتاب «جنگ علیه خانواده» چنین می‌گوید: «سوگند وفاداری زوجین، پرمعناترین لحظه ازداوج است. با چنین سوگندی، هر یک از دو زوج، تعهد می‌کنند که عشق را از بی‌اعتقادی برهانند و آن را وقف اهداف بزرگ‌تر خانوادگی، اجتماعی و معنوی کنند. تهاجم‌هایی که حیات خانواده را نشانه گرفته، در درجه نخست، همین تقدس عشق زناشویی را نابود می‌کند.(۴)

۲-خانواده پایگاه پرورش فرزندان

خانواده، مهمترین عامل در تکوین ساختار جسمی و روحی و روانی فرزندان است و در حقیقت، سکوی پرتاب آنان به سوی خوبی‌ها و یا بدی‌هاست. زن و مرد، با پرورش نسل پاک و شایسته، بزرگترین خدمت را به جامعه بشری عرضه داشته و بهترین ذخیره را برای دنیا و آخرت خویش فراهم می‌سازند.

قرآن کریم، اهمیت خانواده را از این بُعد آن چنان می‌داند که در مواضع متعدد بر مساله خانواده پاک و فرزندان پاک تاکید می‌کند از جمله درباره حضرت ابراهیم(علیه السلام) بشارت بزرگ ملائکه را به او بشارت نسل صالح و برگزیده معرفی می‌کند(۵) و رحمت و برکات الهی را بر خانواده ابراهیم نثار می‌نماید و درباره پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و خانواده او اراده الهی را دال بر پاک ساختن خاندان پیامبر(علیهم السلام) از تمامی زشتی‌ها و گناهان اعلام می‌دارد.

خانواده پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و خدیجه(سلام الله علیها) کانون پرورش فاطمه(سلام الله علیها) بود، بانویی که از دامن پاکش یازده امام معصوم(علیهم السلام) و تاریخ‌ساز پدید آمد. دختری که در مهربانی با پدر و حمایت از او آن چنان بود که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) او را ام ابیها(مادر پدرش) نامید.

۳-خانواده بهترین حمایت‌کننده اعضای خود

حمایت‌های عاطفی، فکری و مادی زن و شوهر از یکدیگر و از فرزندان، آن چنان تاثیرگذار و عمیق است که نظیری برای آن نمی‌توان یافت مردان بزرگ و موفق همواره همسری ارجمند و فداکار را درکنار خویش داشته‌اند و فرزندان بزرگ از حمایت‌های پدری و مادری دلسوز و شایسته برخوردار بوده اند. خدیجه(سلام الله علیها) بانوی بزرگ خانواده پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) با حمایت‌های بی نظیر خویش، نقشی اساسی در موفقیت‌های نهضت عظیم اسلامی داشت.

در دوران سه سال محاصره اقتصادی مسلمانان، با مال خویش به یاری پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) برخاست و تمام اموال خویش را خرج کرد تا آنجا که گفته‌اند خدیجه(سلام الله علیها) پس از محاصره اقتصادی، ثروتی نداشت. او علاوه براین، از خویشاوندانش درخواست کمک کرد تا مسلمانان را یاری رسانند(۶). حمایت‌های خدیجه(سلام الله علیها) آن چنان بود که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هیچ ثروتی همچون ثروت خدیجه، برای من سودمند نبود(۷).

از مهمترین عوامل پرورش و تعالی فرزندان در خانواده، ابراز محبت و حمایت عاطفی پدر و مادر از فرزندان است. فرزندانی که در خانواده، از مهر و عاطفه، سیراب می‌شوند، از عقده‌های روانی ناشی از کمبود عاطفه در امان می‌مانند.

ویلیام گاردنر، متفکر غربی در این زمینه می‌گوید: «خانواده سنتی، تاکنون یگانه نهاد اجتماعی بوده که موفق شده عشقی بی قید و شرط را به کودکان تقدیم کند. تمام نهادهای دیگری که برای پرورش کودکان طراحی شده اند، از جمله مهدکودک‌ها، مدارس و غیره، به عکس خانواده، به عمد بی تفاوت و بی طرف هستند. آنها اصرار دارند که با تمام کودکان یکسان برخورد کنند، اما این چیزی نیست که کودکان به آن نیاز دارند. کودکان برای این که فرد متمایزی از دیگران باشند و به سلامت رشد کنند، به جانبداری از سوی والدین واقعی خود نیاز دارند. فقط والدین هستند که در طول زندگی کودکان، چنین عشق و توجهی را به آنان عرضه می‌کنند،… والدین در جایی که پای فرزندان خودشان در میان باشد، همواره تا مرز دیوانگی حامی آن‌ها بوده اند. آنها به نحو قهرمانانه‌ای در برابر فرزندانشان شکیبایی به خرج می‌دهند و اگر لازم باشد برای آنان می‌میرند… بدون چنین جانبداری‌هایی، به ویژه در سال‌های اولیه حیات کودک، پرورش کودکانی سالم و دارای امنیت عاطفی غیرممکن است.»(۸)

حمایت‌های خانواده نه تنها از سوی پدر ومادر بسیار اساسی است بلکه حمایت‌ها و روابط عاطفی فرزندان با پدر و مادر و با یکدیگر می‌تواند نقشی اساسی در اعتدال وآرامش روحی و روانی اعضا باشد نقش فاطمه(سلام الله علیها) دخت گرانقدر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در تمامی عرصه‌های حیات پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بسیار اساسی و تعیین‌کننده است تا آنجا که پس از رحلت پدر، فاطمه(سلام الله علیها) محوری تعیین‌کننده، در سرنوشت امت اسلامی است و او علمدار دفاع از نهضت اسلامی پدرش می‌گردد.

۴-خانواده سپری در برابر انحرافات و لغزش‌ها

وابستگی‌ها و تعلقات انسان به خانواده، او را در پناهگاه فکری و روحی مستحکمی قرار می‌دهد که فرد را در برابر بسیاری از آسیب‌های اجتماعی، محفوظ می‌دارد. کسانی که به خانواده تعلق دارند به آن عشق می‌ورزند، کمتر زمزمه‌های دیگران در وجود آنان موثر می‌افتد. دختران و پسران جوانی که به خانواده دلبسته و پیوند روحی مناسب دارند، در برابر آسیب‌های اجتماعی، بسیار مقاوم‌ترند.

زن و شوهر نیز در کانون خانواده، مانع انحراف و کجروی یکدیگر شده، همدیگر را محفوظ می‌دارند، قرآن کریم با تعبیر زیبایی، زن و شوهر را نسبت به یکدیگر همچون لباس می‌داند(۹) که آنان را در برابر عوامل خارجی محفوظ می‌دارد. مردی که از نعمت داشتن همسر برخوردار است، کمتر دچار آلودگی‌های جنسی و غیراخلاقی می‌شود و متقابلاً همسر او نیز چنین است.

۵-خانواده زمینه‌ساز سعادت اخروی

بی تردید هنگامی که تشکیل خانواده عاملی برای ارتقاء معنوی و عاطفی اعضای خود باشد و آنان را از انحراف باز دارد، سعادت اخروی و نعمت‌های جاودان الهی نیز در انتظار آنان خواهد بود. قرآن کریم در مواضع متعددی(۱۰) از آیات خود، پیوندهای خانوادگی را زمینه‌ساز ورود به بهشت معرفی می‌کند که از جمله آنها آیه بیست و سوم سوره رعد است که در آن آیه چنین آمده است: جنات عَدنٍ یَدخلونها و مَن صَلَحَ مِن آبائهم و أزواجهم و ذّریاتِهِم.(همان)

باغ‌های جاویدان بهشتی که وارد آن می‌شوند و همچنین پدارن و همسران و فرزندان صالح آن‌ها. این آیه، بیانگر بشارتی است که به اهل بهشت داده می‌شود و آنان را با ملحق ساختن پدارن، مادران، همسران، فرزندان و دیگر خویشان صالح و با تقوایشان، خشنود می‌سازد. طبیعی است که چنین سرنوشتی ناشی از پیوندهای پاک و نورانی خانوادگی آنان در دنیا بوده است(۱۱).

زمانی که عبدالله فرزند پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وفات یافت، خدیجه(سلام الله علیها) در حالی که می‌گریست به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) گفت من هنوز عبدالله را از شیر نگرفته بودم. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آیا خشنود نمی‌شوی اگر روز قیامت او در کنار بهشت ایستاده باشد و دست تورا بگیرد و به بهشت داخل کند و در نیکوترین منزل جای دهد؟ خدیجه(سلام الله علیها) پرسید آیا واقعاً چنین است؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آری، این فضیلت برای مومنان است. خداوند حکیم‌تر و کریم‌تر از آن است که جگر گوشه مومن را از او بگیرد و او براین مصیبت، صبر کند و خدای عزوجل را سپاس گوید و آنگاه خداوند او را عذاب کند.(۱۲)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) پس از مرگ خدیجه می‌فرمود: خدیجه! و کجا مثل خدیجه می‌توان یافت؟ مراتصدیق کرد زمانی که همگان مرا تکذیب کردند. بر دین خدا یاریم کرد و با مالش به کمکم شتافت. خدا به من فرمان داد تا او را به خانه‌ای زمردین در بهشت بشارت دهم که هیاهو و اضطراب و سختی و محنت در آن نیست.(۱۳)

۶-خانواده کانون مودت و رحمت

از مسائل مهمی که قرآن درباره روابط زن و مرد در خانواده مطرح ساخته است، مودت و رحمت میان زوجین است. مودت در لغت به معنای محبت و دوست داشتن است و تفاوت مودت با محبت آن است که محبت در دوستی ناشی از میل طبیعی یا از حکمت و اندیشه بکار می‌رود اما مودت تنها در جایی به کار می‌رود که دوست داشتن تنها از میل طبیعی و دورن انسان ناشی شود. رحمت در لغت به معنای تجلی دوستی و مهربانی است زمانی که این دوستی، در عمل نمود پیدا کند و بر اساس خیر و مصلحت باشد یعنی گاه ممکن است رحمت در نوشاندن داروی تلخ به مریض تجلی یابد(۱۴).

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که هرگاه مودت و دوست داشتن، ظهور و بروز عملی پیدا کند و موجب لطف و اکرام و انعام به دیگری شود، رحمت نامیده می‌شود. برخی از مفسرین گفته‌اند مودت، محبتی است که اثر آن در عمل انسان ظاهر و آشکار می‌شود و رحمت، تاثیر عاطفی شخص است در برابر محرومیت طرف مقابل که این تاثیر درونی، فرد را به سوی رفع کاستی دیگران می‌کشاند(۱۵).

به هر حال نتیجه مودت و رحمت در خانواده آن است که زوجین در عمل و رفتار خویش، دوست داشتن را آشکار ساخته با تمام توان برای رفع کاستی‌های یکدیگر تلاش کنند و از سوی دیگر مودت و رحمت، موجب می‌شود تا پدر و به ویژه مادر، همه وجود خویش را سرشار از ایثار و فداکاری ساخته، تقدیم فرزند نمایند و اگر این مودت و رحمت نبود، نسل بشر ادامه نمی‌یافت(۱۶). این نکته نیز قابل توجه است که آنچه گفته شد بنا بر آن است که مخاطب «و جعل بینکم موده و رحمه» زوجین باشند اما چنانچه مخاطب آن، همه انسانها باشند، مراد از مودت و رحمت، دوستی و محبت‌ها و فداکاری‌ها در جامعه و میان انسان هاست(۱۷).

برگزیده‌ای از روایات خانواده

۱-امام صادق(علیه السلام) از پدرش امام باقر(علیه السلام) نقل می‌کنند که فرمود: هر مردی که زنی را به همسری برگزیند، باید او را اکرام و احترام کند(۱۸).

۲-امام سجاد(علیه السلام) در رساله حقوق درباره حق همسر فرموده‌اند: حق زن بر تو(شوهر) آن است که بدانی نعمت خداوند بر توست پس بایستی او را بزرگ و گرامی بداری و با او مدارا کنی(۱۹).

۳- امام صادق(علیه السلام): بهترین زنان شما…، با محبت‌ترین نسبت به شوهرانشان و مهربانترین نسبت به فرندانشان هستند(۲۰).

۴- امام باقر(علیه السلام) فرمود: هنگامی که مرد، زنی را به همسری خود در می‌آورد، چنین بگوید: من به عهد و میثاقی که خداوند از من گرفته است، اقرار می‌کنم و آن عهد و میثاق آیه‌ای از قرآن است که می‌فرماید: «یا به طور شایسته همسر خود را نگاه دارد یا با نیکی او را رها سازد. »(۲۱)

۵- حَکَم می‌گوید نزد امام باقر(علیه السلام) رفتم در حالی که ایشان در اتاقی آراسته بودند… به اتاق نگاه می‌کردم… امام فرمود: این اتاقی که می‌بینی اتاق همسر من است… و اتاق من، همان اتاق ساده‌ای است که تو آن را می‌شناسی(دیده ای)(۲۲).

۶- پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هر زنی که شوهرش را بیازارد، خداوند، نماز و دیگر کارهای نیک او را قبول نمی‌کند هر چند همواره روزه دار باشد و شب‌ها به نماز شب و تهجد برخیزد و بندگان را در راه خدا آزاد کند و اموال را در راه خدا انفاق نماید. او اولین کسی است که داخل جهنم می‌شود مگر آن که شوهرش را کمک کرده و راضی سازد. سپس پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: و برای شوهر هم، مثل همین پیامد و عذاب وجود خواهد داشت اگر زنش را بیازارد و مورد ظلم قرار دهد(۲۳).

۷- پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هر مردی که یک سیلی به صورت همسرش بزند، خداوند با مالک دوزخ فرمان می‌دهد او را در جهنم، هفتاد سیلی بزنند(۲۴).

۸- امام صادق(علیه السلام) فرمود: وقتی سعد بن معاذ صحابی گرانقدر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فوت کرد، هفتاد هزار ملائکه او را تشییع کردند و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) کنار قبر او ایستاد و فرمود: دوستی مانند سعد از دنیا رفت. مادر سعد گفت: برتو گوارا باید این سعادت و کرامت اخروی. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ‌ای مادر سعد! چیزی را برخدا حتم و قطعی ندان. مادر سعد گفت: ‌ای پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)! آنچه تو درباره سعد، فرمودی، شنیدم. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود، سعد نسبت به خانواده اش، تندزبان(و بدزبان) بود(۲۵).

۹- فاطمه زهرا(سلام الله علیها) به علی(علیه السلام) فرمود: ‌ای ابالحسن! من از پروردگارم شرم دارم که تو به خاطر من خود را به چیزی و خواسته‌ای واداری که بر آن، توان و قدرت نداری(۲۶).

۱۰- امام صادق(علیه السلام) فرمود: از دعاهای پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) این بود: خدایا! به تو پناه می‌برم از همسری که قبل از آن که پیر شوم، مرا پیر سازد(۲۷).

۱۱- پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود دنیا بهره‌ای است و بهترین بهره دنیا، زن صالح و با تقوا است(۲۸).

۱۲- پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هرگاه مردی همسرش را نیمه شب بیدار کند و هر دو نماز شب را بخوانند، آن دو در زمره زنان و مردانی قرار می‌گیرند که خدا را بسیار یاد می‌کنند.(۲۹)

۱۳- از امام باقر(علیه السلام) یا امام صادق(علیه السلام) درباره زیور طلا برای زنان سوال شد. امام فرمود: استفاده از طلا برای زنان هیچ اشکالی ندارد و سزاوار نیست که زن زینت را ترک کند و لو به آویختن گردنبندی در گردنش(۳۰).

۱۴- امام رضا(علیه السلام) فرمود: پدرم از پدران بزرگوارش نقل کردند که زنان بنی اسرائیل از عفاف خارج شده و به گناه آلوده شدند و خارج نساخت آنان را از عفاف مگر کمی آراستگی شوهرانشان و فرمود: همسرت از تو همان گونه انتظار دارد که تو از او می‌خواهی آن گونه باشد(۳۱).

۱۵- پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: چگونه فردی از شما مردان، همسر خود را می‌زند، آن گاه با او هم آغوش می‌گردد؟(۳۲)

نتیجه

با توجه به مطالب مقاله به این نتیجه می‌رسیم که اسلام، دین خانواده‌محور تحت تربیت نظام الهی با توجه عمیق به بنیان‌های اساسی است؛ به طوری که اسلام، خانواده را در مسیر رشد اخلاقی و اجتماعی حرکت می‌دهد و اساسی‌ترین مطلب در این زمینه افراد است که زمینه‌ساز بقاء خانواده و اجتماع از ناملایمات و ناهنجاری‌های بشری است.

نقش محوری زن در کانون خانواده و اجتماع، غیر قابل انکار است. پرداختن به موضوعاتی چون آرامش، پرورش فرزندان، حمایت اعضاء خانواده، مقابله با انحرافات، سعادت اخروی، مودت و رحمت، کنترل چشم، پوشش، جلوگیری از تحریکات فردی، وجود مجازات، طهارت، آرامش روانی و غیره در این مقاله ما را به این مهم رهنمود می‌نماید که در نتیجه توجه به افراد جامعه، اجتماعی همراه با رشد و سلامت روحی و روانی خواهیم داشت. در پایان نتیجه بحث حفظ و اجتماع است.

نویسنده: روح الله مظاهری

پی‌نوشت‌ها

۱-نساء / ۲۱
۲-حسینی نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۱۵۲ ور. ک: محمدباقر مجلسی، بحارالانوار،ج۱۰۰،ص۲۲۲
۳-روم /۲۱
۴-ویلیام گاردنر، جنگ علیه خانواده، ص۸۸
۵-فَبَشَّرنا باسحق و من وَراء اسحاقَ یعقوبَ، هود / ۷۱
۶-جعفر سبحانی، فروغ ابدیت، ج۱ص۲۸۶
۷-حسینی نوری، مستدرک سفینه البحار، ج۳، ص۲۱۶
۸-ویلیام گاردنر، پیشین، ص۹۲-۹۱
۹-(هنّ لباس لکم و أنتم لباس لهنّ)، بقره آیه۱۸۷
۱۰-آیات: غافر: ۸دینی: ۵۶- اسنام: ۸۷-طور: ۲۱
۱۱-ر. ک: محمد حسین طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج۱۱،ص۳۴۶،مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،ج۱،ص۱۹۲
۱۲-محمد باقر مجلسی، بحارالانوار،ج۱۶،ص۱۶-۱۵
۱۳-شیخ عباس قمی، سفینه البحار،ج۱،ص۳۸۱
۱۴-حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،ج۶،ص۹۲ به نقل از فروق اللغه.
۱۵-محمد حسین طباطبائی، پیشین،ج۱۶، ص۱۶۶
۱۶-پیشین
۱۷-ر. ک: مکارم شیرازی،تفسیر نمونه،ج۱۶،ص۳۹۳۰و محمد طباطبائی، پیشین.
۱۸-محمد باقر مجلسی، بحارالانوار،ج۱۰۳،ص۲۲۴
۱۹-پیشین،ج۷۶،ص۵
۲۰-حرعاملی، وسائل الشیعه،ج۲۱،ص۳۷
۲۱-محمدباقر مجلسی، پیشین،ج۱۰۴،ص۱۵۴
۲۲-محمدبن یعقوب کلینی،اصول کافی،ج۶،ص۴۷۶
۲۳-حر عاملی،وسائل الشیعه،ج۲۰،ص۱۶۳
۲۴-حسین نوری، مستدرک الوسائل،ج۱۴،ص۲۵۰
۲۵-محمد بن یعقوب،پیشین،ج۳،ص۲۳۶
۲۶-محمدباقر مجلسی، پیشین، ج۳۷،ص۱۰۳
۲۷-پیشین.
۲۸-محمدباقر مجلسی، پیشین،ج۱۰۳،ص۲۲۲
۲۹-فضل بن حسین طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،ج۸،ص۳۵۸
۳۰-شیخ صدوق، من لایحضر الفقیه،ج۱،ص۱۲۳
۳۱-محمد باقر مجلسی، پیشین، ج۷۶،ص۱۰۲
۳۲-حر عاملی، پیشین،ج۲۰،ص۱۶۷

فهرست منابع

۱- قرآن کریم، ترجمه، ناصر مکارم شیرازی.
۲- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت.
۳- صدوق، محمدبن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
۴- طباطبایی: سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
۵- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر و خسرو، ۱۳۷۲ش.
۶- عاملی، حر، وسائل الشیعه، قم، آل البیت.
۷- قمی، شیخ عباس، سفینه البحار.
۸- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
۹- گاردنر، ویلیام، جنگ علیه خانواده، مترجم معصومه محمدی، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، ۱۳۸۶-
۱۰- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، قم، موسسه آل البیت.
۱۱- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰-
۱۲- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل البیت.
۱۳- آلوسی، سید محمود، روح المعانی غی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، درالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
۱۴- بروجردی، سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، تهران، انتشارات صدر، ۱۳۶۶ش.
۱۵- حرعاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت-لبنان، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.

منبع: راسخون