جوان و آزادی

جوانان با طبع پرشور و حساس خود، در جستجوى آزادى، تلاش مى کنند ولى چنین به نظر مى رسد که حدود و مرزهاى آزادى براى آنان به درستى و به گونه اى دقیق و شفاف، تبیین و تعریف نشده است. بى مناسبت نیست که ابتدا تأملى گذرا بر جایگاه آزادى در قانون اساسى داشته باشیم.

در اصل دوم، ماده ششم، یکى از ویژگی هاى جمهورى اسلامى، ایمان به «کرامت و ارزش والاى انسان و آزادى توأم با مسئولیت او در برابر خدا» ذکر شده است. و در اصل سوم، ماده هفتم، جزو وظایف دولت جمهورى اسلامى ایران، «تأمین آزادی هاى سیاسى و اجتماعى در حدود قانون» مى باشد و در اصل نهم نیز بر مجاز نبودن فرد یا گروه یا مقامى براى سوء استفاده از آزادى، تأکید به عمل آمده است.

آزادى مثبت و منفى

«کورتیس»[۱] یکى از اندیشمندان تربیتى در این مورد مى نویسد: «یک نگاه اجمالى به مسأله آزادى، بیانگر وجود تفاوت میان آزادی هاى مثبت و منفى است: «آزادى از» و «آزادى براى»، بدین توضیح که «آزادى از ترس» و «آزادى از احتیاج» (نقصان) در مورد آزادى منفى و «آزادى براى نطق و بیان» و «آزادى براى پرستش و عبادت» دو مورد از آزادى مثبت مى باشند».[۲] و در تبیین رابطه این دو، باید متذکر شد که آزادى منفى، شرط حتمى و ضرورى براى (نیل به) آزادى مثبت است.

«اریک فروم» در این زمینه معتقد است که «آزادى مثبت عبارت است از فعالیت خود انگیخته[۳] مجموع تمامیت یافته شخصیت».[۴]

آزادى درونى و بیرونى

اگر موضوع را از زاویه دیگرى نگاه کنیم با دو نوع آزادى درونى و بیرونى مواجه مى شویم، آزادى درونى به مفهوم، رهایى از سلطه خواسته اى غریزى و نفسانى است و آزادى بیرونى در نفى هرگونه اقتدار خارج از وجود آدمى، تحقق مى یابد که منظور نظام هاى حکومتى و سلطه آنهاست.

پیشنهادهایى در خصوص آزادى جوانان

در نظر گرفتن موارد زیر در تحقق خواسته هاى جوانان از آزادى، ضرورت دارد:

۱- تعریف دقیق و تبیین کامل مفهوم آزادى، موجب آگاهى نسل جوان و تعدیل خواسته هاى آنان مى شود. به گفته جان لاک آزادى هرگز نمى تواند مطلق باشد، فقدان کامل نظارت و مراقبت، آزادى نیست، بلکه سوء استفاده از آزادى است.[۵]» لذا «تبیین و تحدید آزادى» زمینه ساز «درک بهتر آزادى» خواهد شد.

۲- آزادى بر مسئولیت دلالت دارد. آزادى مثبت، فقط یک امتیاز نیست بلکه مجموعاً قابل تقسیم به حقوق ویژه اى است که آنها هم تابع محدودیت هایى است. هر نوع حقى، به هر حال، متضمن یک مسئولیت متقابل است. منظور اصلى این است که هیچ حقى جنبه انحصار شخصى ندارد، مثلاً من حق دارم که مالک ثروتى باشم، اما این امر مستلزم مسئولیت هاى مشخصى است که جامعه آنها را از من طلب مى کند. لذا توأم ساختن شناخت آزادى و مسئولیت، موجب رویکرد مسئولانه تر جوانان به مسأله آزادى مى شود.

۳- تقابل «اقتدار» و «آزادى» و رویکرد معرفتى جوانان به این امر، یک ضرورت منطقى است، زیرا آنها زمانى مى توانند حامیان آزادى باشند که بدانند بر علیه چه موقعیتى باید موضع گیرى کنند. به عنوان مثال تبیین تقابل اقتدار جبرگرایى در برابر آزادى انتخاب، اقتدار سنت در برابر آزادى خلاقیت و یا اقتدار گروه گرایى در برابر آزادى خویشتن بودن، نمونه هاى روشنى از شناخت کامل آزادى است.

۴- تفهیم این واقعیت به نسل جوان که «آزادى» و «چگونگى استفاده از آزادى» دو موضوع متفاوت ولى مرتبط با یکدیگرند، آنان را بر مى انگیزد که به مجرد برخوردارى از آزادى، کار را تمام شده تلقى نکنند بلکه این را آغاز راه بدانند. رمز تداوم آزادى، مشروط به حسن استفاده از آزادى است.

۵- خانواده و مدرسه، هر یک به عنوان کانون مقدس تعلیم و تربیت مى توانند با جلب اعتماد فرزندان و دانش آموزان و مسئولیت سپارى آگاهانه و آزادى عمل قائل شدن براى آنان در مواردى خاص، زمینه را براى اعطاى آزادی هاى معقول به جوانان، مساعد نمایند.

۶- نوجوانان و جوانان، نیاز به ابراز وجود، اظهار نظر و مطرح نمودن شخصیتشان دارند، لازم است، اطرافیان با دادن فرصت مناسب به آنان، به مراحل رشد و بالندگى آنها، سرعت بیشترى ببخشند.

۷- دختران جوان معمولاً گله مندند که آزادى کمترى از پسران دارند، ترتیب دادن گفتگوهاى صمیمى با آنان و همدلى سازنده و تقویت فرصتهاى انتخاب، تجهیز و توسعه اماکن فرهنگى و فراغتى دختران و متعادل ساختن امکانات میان پسران و دختران، از شیوه هاى مناسب براى رفع چنین نگرانی هایى محسوب مى شود.

۸- توسعه و گسترش محافل بحث و انتقاد جوان و غنى ساختن مباحث مورد نظر در خصوص آزادى، راه کارهاى تقویت آن، بررسى شیوه هاى دستیابى به انتقاد سالم و چگونگى پرورش ابراز وجود و اظهار نظر از راهکارهاى مؤثر در تأمین نیاز جوانان به درک اصولى و جامع آزادى، محسوب مى شود.

۹- بصیرت و بینش جوانان نسبت به دو مقوله «آزادى از هواى نفس» و «آزادى براى هواى نفس» و تفکیک این دو از یکدیگر، موجب حسن استفاده از آزادى مى شود و این امر، زمینه را براى رشد و تعالى آنان فراهم مى نماید.

پی نوشت ها

[۱] . s.j.curtis.

[۲] . CURTIS. ON INTRODUCTHION TO THE PHILOSOPHY OF EDUCATION-SECOND EDITION- UNIVERSAITY TUTORIAL، ۱۹۶۸ P.122

[۳] . Spontaneous.

[۴] . اریک فروم- گریز از آزادی- پیشین- ص ۲۵۳؛

[۵] . پاپکین و استرول، کلیات فلسفه، ترجمه دکتر مجتبوى، ص ۱۱۹؛

منبع: محمد رضا شرفی؛ جوان و نیروی چهارم زندگی؛ ص ۵ – ۱۲