اوصاف شیعه در نگاه اهل‏ بیت علیهم ‏السلام

اشاره:

آنچه در پیش رو است، مجموعه ‏اى است فشرده درباره فرهنگ و اوصاف شیعه که در پرتو گردآورى روایات نقل شده از امامان معصوم علیهم ‏السلام تنظیم و ترتیب یافته است. این نوشته که ترسیم ‏کننده سیماى شیعه راستین است، پاسخى است به این پرسش که شیعه در عصر حاضر تا چه میزان از فرهنگ و اوصاف یاد شده برخوردار بوده و رفتار و کردار او تا چه اندازه با آنچه امامان معصوم علیه السلام فرموده ‏اند و از وى به عنوان یک شیعه انتظار داشتند، مطابقت دارد؟ افزون بر آن الگویى است براى پیروان مکتب تشیع که خودشان را در آئینه روایات ائمه اطهار علیه السلام ملاحظه نموده و جسم و جانشان را تطهیر نمایند.

شیعه و اخلاق فردى

در این بخش به برخى از ویژگى‏ هاى فردى شیعیان اشاره مى‏ شود که این اوصاف، ضمن داشتن وجه تشریعى و ترغیب بدان ویژگى‏ ها، بازنماى علائم شیعیان واقعى است، هر شخص مدعى تشیع، مى‏ بایست خودش را با این شاخص ‏ها، محک بزند.

الف. زیرکى و تیزفهمى

عَن نَوْفِ بنِ عبدِاللّهِ البَکالىّ قال: قال لى علىّ علیه ‏السلام: یا نَوْفُ خُلِقْنا مِن طِینَهٍ طَیّبهٍ و خُلِقَ شِیعتُنا مِن طِینَتِنا… فقُلتُ: صِفْ لى شِیعَتَک یا أمیرَالمؤمنین، فَبَکى لِذِکْرِى شِیعَتَه و قال:… فَهُمُ الکاسَهُ الأَلِبّاء…. (۱)

از نوف بکالى روایت شده که: على علیه ‏السلام به من فرمود ما (اهل‏ بیت) از سرشتى پاکیزه آفریده شده‏ایم و شیعیان ما از سرشت ما آفریده شده ‏اند… گفتم: اى امیرمؤمنان، شیعه را برایم توصیف کن. امام با یاد شدن نام شیعه گریست و فرمود:… آنان زیرک و خردمندند….

ب. دانش‏ طلبى

۱. عَن ابن أبى یَعْفُور، عَنْ أبى‏عبدِاللّه علیه‏ السلام قال: إنّ شِیعهَ عَلىٍّ علیه ‏السلام کانُوا… أهلَ رَأْفَهٍ وَ عِلم…. (۲)

ابن ابی یعفور از امام صادق علیه ‏السلام نقل کرده که فرمود: شیعیان على علیه ‏السلام اهل رأفت و علم‏ اند….

۲. و قوله علیه‏ السلام: لِنَوْفِ البَکالىّ: أَتَدْرى یا نَوْفُ مَنْ شِیعَتى؟ قال: لا واللّهِ، قال: شِیعَتى… عُلَماء…. (۳)

على علیه ‏السلام به نوف بکالى فرمود: اى نوف، آیا مى‏دانى که شیعه من کیست؟ گفت: نه، به خدا سوگند، فرمود: شیعیان من… عالمانند….

۳. قال نَوْف: عَرَضَتْ لى حاجَهٌ إلى أمیرِالمؤمنین علىِّ بن أب‏طالب علیه‏ السلام… فأَقْبَلَ علیه جُنْدَبٌ و الرَّبِیعُ، فقالا له: ماِسمَهُ شِیعَتِک یا أمیرَالمؤمنین؟… و قال:… یُرى لاِءَحَدِهِمْ… حِرْصًا على عِلْم…. (۴)

نوف گوید: براى من نیازى پیش آمد که به محضر على علیه ‏السلام شرفیاب شوم… پس جندب و ربیع بر آن حضرت وارد شدند و گفتند: اى امیرمؤمنان، نشانه شیعیان تو چیست؟… فرمود: هر یک از آنان چنین به نظر مى‏آیند که… نسبت به آموختن دانش علاقه فراوان دارند….

ج. کوشایى و تلاش بسیار

۱.  عَنِ المُفَضَّلِ قال: قال أبوعَبْدِاللّه علیه‏السلام: إِیّاکَ و السَّفَلَهَ؛ فَإِنَّما شِیعَهُ علىٍّ علیه ‏السلام مَن… اشْتَدَّ جِهادُه…. (۵)

مفضل گوید: امام صادق علیه ‏السلام فرمود: از فرومایگان بپرهیز، همانا شیعه على علیه ‏السلام کسى است که… تلاشش بسیار باشد….

۲. وَصِیَّتُهُ علیه‏ السلام لِعَبْدِاللّهِ بنِ جُنْدَب… یا ابنَ جُنْدَب بَلِّغْ شِیعَتَنا و قُلْ لَهُمْ: لاتَذْهَبَنَّ بِکُمُ المَذاهِبُ، فَوَاللّهِ لاتُنالُ وِلایَتَنا إلاّ بالوَرْع وَ الإجْتِهادِ فِى الدُّنْیا…. (۶)

از توصیه ‏هاى امام صادق به عبداللّه بن جندب این است که فرمود:… اى جندب، به شیعیان ما ابلاغ کن و بگو: مذاهب و گرایش هاى گوناگون شما را [به راه انحرافى [نبرد؛ به خدا سوگند ولایت ما جز با ورع و کوشش در دنیا دست‏یافتنى نیست….

د. تواضع و فروتنى

۱. و بِالإِسْنادِ إلى أبىِ محمّدٍ العسکرىّ أَنَّهُ قال:… مَنْ تَواضَعَ فِى الدُّنْیا لِإِخْوانِه فَهُوَ عِنْدَاللّهِ مِنَ الصِّدِّیقینَ و مِنْ شِیعَهِ علىِّ بنِ أَبىِ طالِبِ علیه‏ السلام حَقًّا…. (۷)

ازامام ‏عسکرى علیه ‏السلام روایت شده که فرمود:… هر کس در دنیا در برابر برادر دینى خود فروتنى نماید، او در پیشگاه خداوند از «صدیقین» و از شیعیان على علیه ‏السلام است….

۲. عَنْ بُکَیْر عَنْ أَبىِ‏عَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بنِ محمّد ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِ  ـ أَنّه قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِیعَتِنا مَن کانَ عاقِلاً… ثُمَّ قال: إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى خَصَّ الأنبیاءَ علیه‏ السلام بِمَکارِمِ الأَخْلاقِ فَمَنْ کانَتْ فیهِ فَلْیَ حْمَدِ اللّهَ عَلى ذلِکَ و مَنْ لَمْ یَکُنْ فیه فَلْیَتَ ضَرَّعْ إلَى اللّهِ وَلْیَسْأَلْهُ، قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداک و ما هِىَ؟ قال:… القُنُوعُ…. (۸)

بکیر از امام صادق علیه ‏السلام نقل کرده که فرمود: از شیعیان ما هر کس که عاقل باشد، دوستش مى‏ داریم… آنگاه فرمود: خداوند بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است؛ پس هر کس آنها را دارا است، باید بر آن به درگاه الهى شکر گزارد و هر کس آنها را ندارد، باید به درگاه الهى زارى نماید و از او درخواست کند. بکیر گفت: فدایت گردم، آنها کدامند؟ فرمود:… تواضع و فروتنى….

ہ. راستگویى

۱. عَن زَیْدِ الشَحّامِ عَنْ أَبِى عبدِ اللّهِ علیه‏ السلام عَن أَبیه علیه‏ السلام قال: إِنَّ الرَّجُلَ کانَ فِى القَبِیلَهِ مِنْ شِیعَهِ علىّ علیه ‏السلام فَیَکُونُ زَینَها… أَصْدَقُهُمْ… تُسْأَلُ العَشِیرَهُ عَنْهُ فَتَقُولُ: مَنْ مِثْلُ فُلانٍ! إِنَّهُ لَأَدّانا لِلأَمانَهِ وَ أَصْدَقُنا لِلْحَدِیثِ. (۹)

زید شحام گوید: امام صادق علیه‏ السلام از پدر بزرگوارش (امام باقر علیه ‏السلام ) نقل کرده که فرمود: مردى از شیعیان على علیه‏ السلام در قبیله ‏اى بود که مایه زینت آن قبیله به شمار مى‏ رفت… [زیرا [راستگوترین آنان بود… و چون از اهل قبیله درباره او پرسش مى‏شد، مى‏ گفتند: کیست مثل فلان کس؟ او در اداى امانت و راستگویى از همه ما بهتر است.

۲. عَن بُکَیرْ، عَن أبىِ عبدِاللّهِ جعفرِ بنِ محمّدٍ ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِ ـ أنّه قال: لَنُحِبُّ مِن شِیعَتِنا مَنْ کانَ… صَدُوقًا وَفِیًّا، ثُمَّ قال: إنّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى خَصَّ الأَنْبِیاءَ علیه‏ السلام بِمَکارِمِ الأَخْلاقِ… قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداک وَ ما هِىَ؟ قال:… صِدْقُ الحَدیثِ…. (۱۰)

بکیر از امام صادق علیه ‏السلام نقل کرده که فرمود: همانا ما دوست مى ‏داریم از شیعیان خود کسى را که… راستگو و وفادار باشد… آنگاه فرمود: خداى بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است… بکیر گفت: فدایت گردم، آنها کدامند؟ فرمود:… راستگویى است….

۳. و قالَ علیه ‏السلام لِشِیعَتِهِ: أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللّهِ… و صِدْقِ الحَدِیثِ…. (۱۱)

امام عسکرى علیه‏ السلام به شیعیان خود فرمود: شما را به تقواى الهى… و راستگویى توصیه مى‏کنم….

 و. اهل عمل

۱. بِإِسْنادِ أَخى دعبل، عن أبى‏ جعفر علیه ‏السلام أَنَّهُ لایُنالُ ما عِنْدَاللّهِ إلاّ بِالْعَمَلِ، و أبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّ أعظمَ الناسِ حسرهً یَوْمَ القِیامَهِ مَن وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خالَفَهُ إِلى غَیْرِه، وَ أبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّهُمْ إِذا قامُوا بما أُمِرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الفائِزُون یومَ القِیامَه. (۱۲)

دعبل از امام باقر علیه‏ السلام روایت کرده است که فرمود: به آنچه نزد خدا است، جز با عمل دست نمى‏ توان یافت، و به شیعیان ما ابلاغ کن که بیشترین حسرت ها در روز قیامت براى کسى است که عدالت و درستى را وصف کند ولى غیر آن را به کار بندد، و به شیعیان این حقیقت را برسان که هرگاه براى انجام آنچه مأمور شده ‏اند به پا خاستند، تحقیقاً در روز قیامت رستگارند.

۲. عَنْ جابِر، عَنْ أَبى جَعْفر علیه ‏السلام فى قَوْلِهِ تَعالى: «و بشّر الذین آمنوا و عملوا الصالحات» فَالَّذین آمَنُوا و عَمِلُوا الصّالِحاتِ عَلِىُّ بْنُ أَبىِ‏ طالبِ علیه ‏السلام و الأَوْصِیاءُ مِنْ بَعْدِه و شِیعَتُهُمْ، قالَ اللّهُ تَعالى: «أنّ لهم جنّات تجرى من تحتها الأنهار». (۱۳)

از جابر نقل شده است که امام باقر علیه ‏السلام درباره سخن خداى تعالى: «و بشّر الذین آمنوا و عملوا الصالحات»[بقره/۲۵] (و کسانى را که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند مژده ده) فرمود: «الذین آمنوا و… » درباره على‏ بن‏أبى‏ طالب علیه ‏السلام و اوصیاى بعد از او و شیعیان آنان است. خداوند متعال [درباره آنان] فرمود: «أنّ لهم جنّات تجرى من تحتها الأنهار» (که آنان را بوستان هایى است که از زیر [درختان [آنها جویها روان است. )

۳. عَنْ جابِر عن أبى جعفر علیه ‏السلام و عَنْ تمیمِ بنِ حذیَم عن ابن عبّاس قال: لمّا نَزَلَ هـذِهِ الآیَه: «إنّ الذین آمنوا و عملوا الصّالحات أولـئک هم خیر البریّه»قال النبىُّ صلى ‏الله ‏علیه ‏و‏آله لِعَلِىٍّ علیه ‏السلام: «هُوَ أَنْتَ وَ شِیعَتُک، تَأْتى أَنْتَ وَ شِیعَتُک یومَ القِیامَهِ راضِیینَ مَرْضِیّین… ». (۱۴)

جابر از امام باقر علیه‏ السلام از تمیم از ابن‏عباس نقل کرده است: هنگامى که این آیه نازل شد: «إنّ الذین آمنوا و عملوا الصالحات أُولـئِک هم خیر البریّه»؛ [بیّنه/۷ [(همانا کسانى‏ که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند، ایشانند که بهترین آفریدگانند) پیامبر صلى الله‏ علیه ‏و‏آله به على علیه ‏السلام فرمود: این آیه درباره تو و شیعیان توست؛ تو و شیعیانت در حالى که خشنودید و مورد رضاى الهى هستید، حضور خواهید یافت….

 ز. یکدلى و یکزبانى

۱. عن مِهْزَم قال: دَخَلْتُ عَلى أبى ‏عبداللّه علیه ‏السلام فَذَکَرْتُ الشِیعَهَ فقال: یا مِهْزَمُ إِنَّمَا الشِیعَهُ مَنْ… لَمْ‏یَخْتَلِفُ قَوْلُهُمْ وَ إِن اخْتَلَفَ بِهِمُ البُلْدان…. (۱۵)

مهزم گفت: بر امام صادق علیه‏ السلام وارد شدم و از شیعه یاد کردم. فرمود: اى مهزم، تحقیقاً شیعیان کسانى‏اند که… اختلاف در سخنانشان نیست، هر چند شهرهایشان از هم دور باشد….

۲. عن مِهْزَمِ الأَسَدِیّ قال: قال أَبُوعَبْدِاللّهِ علیه‏السلام: یا مِهْزَمُ شِیعَتُنا… لَنْ‏تَخْتَلِفَ قُلُوبُهم، وَ إِنِ اخْتَلَفَ بِهِمُ الدّار…. (۱۶)

از مهزم روایت شده که امام صادق علیه‏ السلام فرمود: اى مهزم، شیعیان ما کسانى ‏اند که… دلهایشان هرگز از هم جدا نمى‏ شود، اگرچه خانه‏ هایشان از هم دور باشد….

۳. قال علىٌّ علیه ‏السلام لِمَوْلاهُ نَوْفِ الشامِیّ:… هَلْ تَدْرى مَنْ شِیعَتى؟ قال: لا وَاللّهِ، قال:… شِیعَتِى الّذین… إِخْتَلَفَ بِهُمُ الأَبْدانُ، وَ لَمْ‏تَخْتَلِفْ قُلُوبُهم…. (۱۷)

على علیه ‏السلام به دوستدارش نوف شامى فرمود:… آیا مى‏دانى شیعه من کیست؟ نوف گفت: نه، به خدا سوگند. فرمود:… شیعیان من کسانى‏اند که… پیکرهایشان از هم جدا است ولى دلهایشان از هم جدا نیست….

 ح. یکسانى ظاهر و باطن

قال أبوعبدِاللّهِ علیه ‏السلام: یَنْبَغى لِمَنِ ادَّعى هـذَا الأمرَ فىِ السّـِرِّ أَنْ یَأْتِىَ عَلَیْهِ بِبُرْهانٍ فِى العَلانِیَهِ، قُلْتُ: وَ ما هَذَا البُرْهانِ الّذى یَأْتى بِهِ فِى العَلانِیَهِ؟ قال: یُحِلُّ حَلالَ اللّهِ و یُحَرِّمُ حَرامَ اللّهِ وَ یَکُونُ لَهُ ظاهِرٌ یُصَدِّقُ باطِنَه. (۱۸)

امام صادق علیه السلام فرمود: سزاوار است کسى که در پنهانى مدّعى این امر (شیعه بودن) است، آشکارا برهان و دلیلى ارائه دهد. [راوى گفت: [عرض کردم: این چه برهانى است که باید آشکارا بیاورد؟ فرمود: حلال خدا را حلال شمارد و حرام خدا را حرام بداند و داراى ظاهرى باشد که باطنش را تصدیق و تأیید نماید.

 ط. گذشت از بدى‏ کننده

عَنْ أَبىِ إِسماعِیلِ قال: قُلْتُ لِأَبىِ‏جَعْفَرِ: جُعِلْتُ فِداکَ، إِنَّ الشِیعَهَ عِنْدَنا کَثِیرٌ فقال:… هَلْ یَتَجاوَزُ المُحْسِنُ عَلَى المُسى‏ء و یَتَواسَوْنَ؟ فَقُلْتُ: لا، فقال: لَیْسَ هـؤُلاءِ شیعهٌ، الشیعهُ مَنْ یَفْعَلُ هـذا. (۱۹)

ابواسماعیل گوید: به امام باقر علیه‏ السلام عرض کردم: فدایت شوم، شیعه نزد ما بسیار است. فرمود:… آیا نیکوکاران از بدى‏ کنندگان مى‏ گذرند و مساوات و برابرى را رعایت مى ‏کنند؟ گفتم: خیر، فرمود: پس آنان شیعه نیستند. شیعه کسى است که چنین کند.

 ی. ساده‏ زیستى

۱. عَنْ جابِر عَنْ أبى جَعْفَر علیه‏ السلام قال: قال: یا جابِرُ إِنَّما شِیعَهُ علىٍّ علیه‏السلام مَنْ… أولـئک الخَفِیفَهُ عَیْشُهُمْ…. (۲۰)

از جابر نقل شده که امام باقر علیه‏السلام فرمود: اى جابر، جز این نیست که شیعیان على علیه ‏السلام کسانى هستند که… سطح زندگى‏ شان پایین است….

۲. عَنْ أَبىبَصِیر، عَنْ أَبىعَبْدِاللّه علیه‏ السلام قلتُ: جُعِلْتُ فِداک، صِفْ لى شِیعَتَک، قال:… شِیعَتُنا الخَفِیفَهُ عَیْشُهُمْ…. (۲۱)

ابوبصیر مى‏ گوید: به امام صادق علیه‏السلام عرض کردم: قربانت شوم، شیعه خود را برایم توصیف فرما. فرمود:… شیعیان ما در زندگى سبک بارند….

 ک. محافظت بر نماز

۱. عَنِ ابن عُمَیْر قال: قلتُ لِأَبىِ الحسن موسى علیه‏ السلام: أخبرنى عَنْ تَخَتُمِّ أمیرالمؤمنین علیه‏ السلام بِیَمِینِهِ… فقال:… وَ هُوَ عَلامَهٌ لِشِیعَتِنا، یُعْرَفُونَ بِه و بالمُحافَظَهِ عَلى أَوْقاتِ الصَّلاه…. (۲۲)

ابن عمیر گوید: به امام کاظم علیه ‏السلام عرض کردم: مرا از علت اینکه على علیه‏ السلام انگشتر به دست راست مى‏کرد آگاه فرما… فرمود:… این کار نشانه شیعیان ما است که به آن و به مراقبت از وقتهاى نماز… شناخته ‏مى‏ شوند….

۲. عَن اللَّیْثیى، عَنْ جَعْفَر بنِ محمّد علیه‏ السلام قال: امتَحَنُوا شِیعَتَنا عِنْدَ ثَلاث: عِنْدَ مَواقیتِ الصَّلَواتِ کَیْفَ مُحافَظَتُهُمْ عَلَیْها…. (۲۳)

لیثى از امام صادق علیه‏السلام روایت کرده که فرمود: شیعیان ما را در سه جا آزمایش کنید: هنگام فرارسیدن اوقات نماز که مراقبت آنان نسبت به آن چگونه است….

 شیعه در عرصه روابط اجتماعى

گرچه تفکیک ویژگى ‏هاى فردى و اجتماعى انسان و تعیین قلمروهاى این اوصاف مشکل و گاهى نشدنى است زیرا ابعاد انسان منفک نیست لیکن ویژگى‏ هایى را که بیش‏تر به روابط اجتماعى مربوط بوده و معطوف به دیگران مى‏ باشد در فصلى جداگانه ذکر مى ‏شود تا چراغ راهنماى جوامع شیعى و رهپویان ائمه اطهار باشد.

 الف. پرهیز از تحقیر دیگران

إِنّى سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّه علیه ‏السلام یَقُولُ:… لاتُحَقِّرُوا وَ لاتَجْفُوا فُقَراءَ شِیعَهِ آلِ محمّد صلى‏الله‏علیه‏و‏آله…. (۲۴)

[مفضل بن عمر گوید]: از امام صادق علیه ‏السلام شنیدم که مى‏ فرمود:… فقیران شیعه آل ‏محمّد صلى ‏الله‏ علیه ‏و‏آله را تحقیر و جفا نکنید….

 ب. پذیرش سخن حقّ

إِنّى سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ علیه‏ السلام یَقُولُ:… لاتَغْضَبُوا مِنَ الحَقِّ إذا قیلَ لَکُمْ. وَ لاتَبْغُضُوا أَهْلَ الحقِّ إِذا صَدَعُوکُمْ بِهِ، فإنّ المُؤْمِنَ لایَغْضَبُ مِنَ الحَقِّ إذا صُدعَ به. (۲۵)

[از توصیه‏ هاى مفضل بن عمر به جماعت شیعه این بود که گفت: ] از امام صادق شنیدم که مى‏فرمود:… از سخن حقى که به شما گفته مى‏شود، خشمگین نشوید و به اهل حق آنگاه که شما را آشکارا به آن فرامى ‏خوانند، کینه نورزید؛ زیرا مؤمن از حق ـ هرگاه به آن فراخوانده شود ـ برآشفته نمى ‏شود.

 ج. رفتار پسندیده با اهل ‏سنّت

۱. و قال علیه‏ السلام لِشِیعَتِهِ: أُوصِیْکُم بِتَقْوَى اللّهِ وَ… صَلُّوا فى عَشائِرِهِمْ وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ وَ عُودُوا مَرْضاهُمْ وَ أَدُّوا حُقُوقَهُمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ إِذا وَرَعَ فى دِینِه وَ صَدَقَ فى حَدِیثِهِ وَ أَدَّى الأَمانَهَ و حَسُنَ خُلْقُه مَعَ الناسِ قیلَ: هذا شِیعِىٌّ فَیَسُرُّنى ذلِکَ. اتَّقُوا اللّهَ وَ کُونُوا زَیْناً وَ لاتَکُونُوا شَیْناً. جُرُّوا إِلَیْنا کُلَّ مَوَدَّهٍ وَادْفَعُوا عَنّا کُلَّ قَبِیحٍ فَإِنَّهُ ما قِیلَ فِینا مِنْ حُسْنٍ فَنَحْنُ أَهْلُه و ما قِیل فِینا مِنْ سُوءٍ فَما نَحنُ کَذلِک…. (۲۶)

امام عسکرى علیه ‏السلام به شیعیان خود فرمود: شما را به تقواى الهى سفارش مى‏کنم… و این‏که… در میان قبایل آنان (در مساجد غیر شیعه) نماز بخوانید و در تشییع جنازه‏هاى آنان شرکت کنید و بیمارانشان را عیادت و حقوق آنان را ادا کنید. زیرا اگر مردى از شما در دینش ورع داشته و در گفتارش راستگو باشد و نیز امانت را برگرداند و اخلاقش با مردم خوب باشد، گفته خواهد شد که او شیعه است و این مرا خوشحال مى ‏سازد. تقواى الهى را رعایت کنید و مایه زینت ما باشید نه سبب ننگ و عار. هر نوع دوستى را به سوى ما جلب کنید و هر نوع زشتى را از ما دور سازید؛ زیرا آنچه از خوبی ها درباره ما گفته شود، ما سزاوار آنیم و آنچه از بدیها درباره ما گفته شود، ما چنین نیستیم….

۲. عَنْ عُمَرَ بنِ أَبانِ قال: سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ علیه‏ السلام یقول: یا مَعْشَرَ الشِیعَه… عُودُوا مَرْضاهُمْ، وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ و صَلُّوا فى مَساجِدِهِم وَ لایَسْبِقُوکُمْ إلى خیرٍ فَأَنْتُمْ وَاللّهِ أَحَقُّ مِنْهُمْ بِه. (۲۷)

عمر بن ابان گوید: از امام صادق علیه‏ السلام شنیدم که مى‏ فرمود: اى جماعت شیعه… از بیماران آنان (غیر شیعه) عیادت نمایید و در تشییع جنازه‏ هاى آنها شرکت کنید و در مساجدشان نماز گزارید. مبادا آنان در انجام کار خیر از شما پیشى بگیرند؛ زیرا به خدا سوگند شما به این کار از آنان سزاوارترید.

 د. پسندد آنچه براى دیگران مى‏ پسندد

و قال علیه ‏السلام لِلْمُفَضَّلِ: أُوصِیْکَ بِسِتِّ خِصالٍ تُبَلِّغُهُنَّ شِیعَتى، قُلْتُ: وَ ما هُنَّ یا سَیِّدى؟ قال علیه‏السلام:… و أَنْ تَرْضى لِأَخِیکَ ما تَرْضى لِنَفْسِک…. (۲۸)

امام صادق علیه‏السلام به مفضل فرمود: تو را به شش خصلت سفارش مى ‏کنم که آنان را به شیعیان من برسانى. گفتم: آنها کدامند اى سرور من؟ فرمود:… این که آنچه براى خود مى‏ پسندى براى برادر دینى خود نیز بپسندى….

 ہ. ضعیف ‏نوازى

دَخَلَ سَدِیرُ الصَیْرَفى عَلى أبى عبدِاللّه علیه ‏السلام و عِنْدَهُ جماعهٌ مِنْ أَصْحابِهِ فقال: یا سَدیرُ لاتَزالُ شِیعَتُنا مَرْعِیّینَ مَحْفُوظینَ مَسْتُورینَ مَعْصُومِینَ ما أَحْسَنُوا النَظَرَ لِأَنْفُسِهِمْ فیما بَیْنَهم و بَیْنَ خالِقِهِم وَ صَحَّتْ نِیّاتُهم لِأَئِمّتِهِمْ وَ بَرُّوا إِخْوانَهُم فَعَطَفُوا عَلى ضَعیفِهِمْ وَ تَصَدَّقُوا عَلى ذَوِى الفاقِهِ مِنْهُمْ…. (۲۹)

سدیر صیرفى بر امام صادق علیه‏السلام وارد شد در حالى که گروهى از اصحاب نزد آن حضرت حضور داشتند. امام فرمود: اى سدیر، شیعیان ما پیوسته مورد رعایت و حفاظت الهى و پوشیده از گزند و دید دشمن و مصون از گناه هستند، تا زمانى که نسبت به خود در آنچه مربوط به آنان و آفریدگارشان است، خوشبین باشند و نیّت‏ هایشان در رابطه با امامان شان درست باشد و به برادران دینى خود نیکى کنند و براى برآوردن خواسته‏ هاى ضعیفان شان به آنان مراجعه نمایند و به نیازمندانشان صدقه دهند….

 و. بى‏ آزارى

۱. عَنْ نَوْفِ بنِ عَبْداللّه البِکالى قال: قالَ لى علىٌّ علیه ‏السلام:… یا نَوْفُ شِیعَتى واللّهِ… شُرُورُهُمْ مَکْنُونَهٌ… أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فى عِناءٍ، و النّاسُ مِنْهُمْ فى راحَه…. (۳۰)

نوف بکالى گوید: على علیه ‏السلام به من فرمود:… سوگند به خدا، شیعیان ما… شرّشان پوشیده است و به کسى نمى ‏رسد… خود از ناحیه دیگران در سختى‏ اند [ولى] مردم از ناحیه آنان در راحتى به سر مى‏ برند….

۲. و قال علیه‏ السلام: شِیعَتُنا… شُرُورُهُمْ مَأْمُونَه…. (۳۱)

على علیه ‏السلام فرمود: شیعیان ما… شرّشان به کسى نمى‏رسد….

 ز. وفا به عهد و پیمان

۱. عَنْ أَبىِ بَصِیر قالَ: قالَ الصّادِقُ علیه‏ السلام: شِیعَتُنا… أَهْلُ الوَفاء…. (۳۲)

از ابوبصیر نقل شده که گفت: امام صادق علیه‏ السلام فرمود: شیعیان ما… اهل وفا هستند….

۳. عَنْ بُکَیْر، عَنْ أَبىِ عَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بن محمّد ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِ  ـ أَنَّهُ قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِیعَتِنا مَنْ کان… وفیّاً…. (۳۳)

بکیر از امام صادق علیه ‏السلام نقل کرده که فرمود: قطعاً، از میان شیعیان خود کسى را که… به عهد و پیمان خود بسیار وفادار باشد، دوست مى‏داریم….

 ح. رفتار آشتى ‏جویانه با معاشران

۱. عَنْ أَبىِ جَعْفَرٍ علیه‏السلام قال: أَمِیرُالمُؤْمنین علیه‏السلام: شِیعَتُنا… سِلْمٌ لِمَنْ خالَطُوا. (۳۴)

از امام باقر علیه ‏السلام روایت شده که على علیه‏ السلام فرمود: شیعیان ما… با هم نشینان خود رفتارى آشتى‏ جویانه دارند.

۲. و قال علیه‏ السلام: یا شِیعَهَ آلِ محمّدٍ صلى ‏الله‏ علیه‏ و‏آله إِنَّهُ لَیْسَ مِنّا مَنْ… لَمْ‏یُحْسِنْ صُحْبَهَ مَنْ صَحِبَهُ… وَ مُصالِحَهَ مَنْ صالَحَهُ…. (۳۵)

امام صادق علیه‏ السلام فرمود: اى شیعه آل محمّد صلى ‏الله ‏علیه ‏و‏آله از ما نیست کسى که… همنشینى او با معاشران خود… و صلح و آشتى او با مردم نیکو نباشد….

ط. پرهیز از جدال بی جا

بِالإِسنادِ عَنْ أبىِ محمّدٍ العسکرى علیه‏ السلام قال: ذُکِرَ عِنْدَ الصادقُ علیه ‏السلام الجِدالُ فِى الدّین، وَ إنَّ رسولَ‏اللّه صلى‏ الله ‏علیه ‏و‏آله و الأَئِمَّهَ المَعْصُومِین علیه ‏السلام قَدْ نَهَوا عَنْه فقال الصادقُ علیه‏ السلام: لَمْ‏یُنْهَ عَنْه مُطْلقًا لـکِنَّه نُهِىَ عَنِ الجِدال بغَیر الّتى هِىَ أَحْسَن، أما تَسْمَعُونَ اللّهَ یَقُولُ؟: «و لاتجادلوا أهل الکتاب إلاّ بالّتى هى أحسن»و قولَه تعالى: «أدع إلى سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالّتى هى أحسن» فالجِدالُ بِالَّتى هِىَ أَحْسَن قَدْ قَرَنَهُ العُلَماءُ بِالدِّینِ، و الجِدالُ بغیرِ الّتىِ هِى أَحْسَن مُحَرَّمٌ و حَرَّمَهُ اللّهُ تعالى عَلى شِیعَتِنا…. (۳۶)

از امام عسکرى علیه‏ السلام روایت شده که فرمود: نزد امام صادق علیه‏ السلام از جدال در دین یاد شد و این‏که رسول‏ خدا صلى ‏الله ‏علیه ‏و‏آله و امامان معصوم علیه السلام از این کار نهى کرده ‏اند. حضرت فرمود: از آن به طور مطلق نهى نشده بلکه از جدال ناپسند نهى شده است. آیا سخن خدا را نشنیده‏اى که فرمود: «وَ لاتُجادِلُوا أهلَ الکتابِ إلاّ بِالَّتى هِىَ أَحْسَن»[عنکبوت/۴۶ [(و با اهل‏کتاب جز به شیوه‏اى که نیکوتر است مجادله مکنید) و نیز این سخن خداوند متعال را: «أدع إلى سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادِلُهم بالّتى هى أحسن»[نحل/۱۲۵ [(مردم را با حکمت و پند نیکو به راه پروردگارت بخوان و با آنان به شیوه‏اى که نیکوتر است مجادله و گفت و گو کن). جدالى که نیکوست، جدالى است که عالمان دینى با آن پیوند دارند و رعایت مى‏ کنند و جدال ناپسند، حرام است و خداوند متعال آن را بر شیعیان ما تحریم کرده است….

ی. پرهیز از کمک به حاکمان ستمگر

عَنْ مَسْعَدَهِ بنِ صَدَقَه قال: سَأَلْتُهُ، عَنْ قَوْمٍ مِنَ الشِّیعَهِ یَدْخُلُونَ فِى أَعْمالِ السُّلْطان و یَعْمَلُونَ لَهُمْ وَ یَجْبُونَ لَهُمْ و یُوالُونَهُمْ، قال: لَیْسَ هُمْ مِنَ الشِیعَهِ…. (۳۷)

مسعده بن صدقه گوید: از امام صادق علیه‏ السلام درباره گروهى از شیعه پرسیدم که در کارهاى سلاطین (پادشاهان ستمگر) وارد مى‏شوند و براى آنان کار کرده و مالیات جمع مى‏ کنند و به آنان یارى مى‏ رسانند. فرمود: آنان شیعه نیستند….

 ک. پرهیز از درخواست مالى

۱.  وَصِیَّتُهُ علیه السلام لِعَبْدِ اللّهِ بنِ جُنْدَب… یَا ابْنَ جُنْدَب إِنَّما شِیعَتُنا یُعْرَفُونَ بِخِصالٍ شَتّى:… لایَسْأَلُونَ لَنا مُبْغِضًا، وَ لَوْ ماتُوا جُوعًا…. (۳۸)

از توصیه‏ هاى امام صادق علیه ‏السلام به عبدالله بن جندب این بود… اى فرزند جندب، همانا شیعیان ما به خصلت هایى چند شناخته مى‏شوند:… از دشمنان ما چیزى درخواست نمى ‏کنند هر چند از گرسنگى بمیرند….

۲. قال الصّادقُ علیه ‏السلام: شِیعَتُنا مَنْ لایَسْأَلُ الناسَ(۳۹) شَیْئًا وَ لَوْ ماتَ جُوعًا. (۴۰)

امام صادق علیه ‏السلام فرمود: شیعیان ما کسانى هستند که از مردم (مخالفان و غیر خودی ها) چیزى درخواست نمى‏ کنند هر چند از گرسنگى بمیرند.

 ل. اعتدال و میان ه‏روى

عَنْ عَمرو بنِ سَعِیدِ بنِ بَلال، قال: دَخَلْتُ عَلى أبىِ جعفر علیه‏ السلام وَ نَحْنُ جَماعَهٌ فقال: کُونُوا النُمْرُقَهُ الوُسْطى یَرْجِعُ إِلَیْکُمْ الغالى وَ یَلْحَقُ بِکُمُ التالى…. (۴۱)

عمرو بن سعید گوید: بر امام باقر علیه ‏السلام وارد شدم در حالى که ما یک گروه بودیم. فرمود: شما [مانند] آن تکیه ‏گاه میانه باشید که تندروها به ناگزیر به سوى شما باز آیند و کندروها به شما به پیوندند….

 م. پرهیز از غلوّ

عن عُمَر بن خالد، عَنْ أبى جعفر علیه‏ السلام قال: یا مَعْشَرَ الشِیعَهِ شِیعَهِ آلِ محمّدٍ، کُونُوا النُمْرُقَهُ الوُسْطى: یَرْجِعُ إِلَیْکُمُ الغالى، وَ یَلْحَقُ بِکُمُ التالى، فقال لَهُ رجلٌ مِنَ الأَنْصار، یقال له سَعْد: جُعِلْتُ فِداک مَا الْغالى؟ قال قومٌ یقولون فِینا ما لانَقُولُه فِى أَنْفُسِنا فَلَیْسَ أُولـئِکَ مِنّا وَ لَسْنا مِنْهُمْ قال: فَمَا التّالى؟ قال: الْمُرْتادُ یُرِیدُ الخَیْرَ یَبْلُغُهُ الخَیْرُ یُوجَرُ عَلَیْه. (۴۲)

عمر بن خالد از امام باقر علیه ‏السلام روایت کرده که فرمود: اى جماعت شیعه، اى شیعیان آل‏ محمّد صلى ‏الله‏ علیه ‏و‏آله، مانند پشتى در میانه باشید (که از دو جانب به آن تکیه دهند؛ یعنى، راه راست را بپیمایید و بر حدّ اعتدال باشید که مردم در زندگیشان از شما بیاموزند) و آن‏که غلو کرده و پیشى گرفته به جانب شما باز گردد و آن‏که وامانده خود را به شما برساند. مردى از انصار به نام سعد عرض کرد: جانم فداى تو باد، غالى کیست؟ فرمود: گروهى که درباره ما چیزهایى گویند که ما آن را درباره خود نمى‏ گوییم؛ آنان از ما نیستند و ما هم از آنان نیستیم. گفت تالى و عقب مانده کیست؟ فرمود: کسى که طالب خیر (دین حق و عمل صالح) است؛ خیر به او مى ‏رسد و به میزان نیتش پاداش داده مى‏شود.

 ن. جلب محبّت براى اهل‏ بیت

۱. «وَ لاَتَسْتَوِى الْحَسَنَهُ وَ لاَ الْسَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِى هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ»(فصلت (۴۱) ۳۴)

و نیکى و بدى برابر نیست، [بدى دیگران را] به شیوه‏اى که نیکوتر است دور کن که [اگر چنین کنى] آنگاه آن که میان تو و او دشمنى است همچون دوستى نزدیک و مهربان گردد.

۲. عَنْ عَبْدِالأَعْلى، قال: قال لى أبوعبداللّه جعفر بن محمّد علیه ‏السلام: یا عَبْدَالأَعْلى… فَاقْرَأْهُمُ السَّلامَ وَ رَحْمَهَ اللّهِ ـ یعنى الشِیعه ـ وَ قُلْ: قالَ لَکُمْ: رَحِمَ اللّهُ عَبْدًا اسْتَجَرَّ مَوَدَّهَ الناسِ إِلى نَفْسِهِ وَ إِلَیْنا، بِأَنْ یُظْهِرَ ما یَعْرِفُونَ وَ یَکُفَّ عَنْهُمْ ما یُنْکِرُون. (۴۳)

از عبدالأعلى روایت شده که امام صادق علیه ‏السلام به من فرمود: اى عبدالأعلى… به آنان (شیعیان) سلام و رحمت خدا را ابلاغ کن و بگو: امام به شما فرمود: خدا رحمت کند بنده‏اى را که مودّت و دوستى مردم را به سوى خود و به سوى ما جلب مى‏کند؛ بدین ترتیب که آنچه را آنان مى‏ شناسند و خوب مى‏دانند، اظهار مى‏ دارد و آنچه را آنان خوش نمى ‏دارند و بد مى ‏شمرند، در برابر آنان انجام نمى‏ دهد.

۳. و قال علیه‏ السلام لِشِیعَتِهِ:… اتّقوا اللّهَ و کونوا زَینًا و لاتکونوا شَیْناً، جرّوا إلینا کُلَّ مودّهٍ، وادفعوا عَنّا کُلَّ قبیح فإنّه ما قیل فینا مِن حُسُن فنحن أهلُه و ما قیل فینا مِن سوءٍ فما نحن کذلک…. (۴۴)

امام عسکرى علیه‏ السلام به شیعیانش فرمود:… تقواى الهى را رعایت کنید و مایه زینت و افتخار ما باشید نه سبب ننگ و شرم. هر مودّت و دوستى را به سوى ما جلب کنید و از ما در برابر هر زشتى دفاع کنید، زیرا هر چه از زیبایی ها و خوبی ها درباره ما گفته شود، ما اهل آن هستیم و هر چه از بدی ها و زشتی ها درباره ما گفته شود، ما چنین نیستیم….

 ق. پرهیز از دشمن ‏تراشى

عَنْ أَبى عَبْداللّهِ علیه ‏السلام:… أَنّى یَکُونُونَ لَنا شِیعَهً وَ إِنَّهُمْ لَیُخاصِمُونَ عَدُوَّنا فِینا حَتّى یَزِیدُوهُمْ عَداوَهً…. (۴۵)

مفضّل از امام صادق روایت کرده که فرمود:… چگونه آنان از شیعیان ما به شمار مى‏ روند در حالى که درباره ما با دشمنان مان به نزاع و ستیزه‏ گرى برمى‏ خیزند، تا جایى که دشمنى آنان را بیشتر مى‏ سازند….

 ر. کتمان و حفظ اسرار

۱. عَنِ الثُّمالى، عَنْ عَلىِّ بن الحسین علیه ‏السلام قال: وَدَدْتُ أَنّىِ افْتَدَیْتُ خَصْلَتَیْنِ فىِ الشِیعَهِ لَنا بِبَعْضِ ساعِدِى: النَّزَقَ وَ قِلَّهَ الکِتْمان. (۴۶)

از ثُمالى روایت شده که امام سجّاد علیه ‏السلام فرمود: دوست دارم که در برابر وجود دو خصلت در میان شیعه، قسمتى از دستم را فدا کنم [تا آن دو از بین برود]: ۱. سبکى و شتاب در کارها بر اثر جهل و حماقت ۲. کمى کتمان.

۲. عَنِ اللَّیْثى، عَنْ جَعْفَر بن محمّد علیه ‏السلام قال: امتَحِنُوا شِیعَتَنا عِنْدَ ثَلاثٍ:… عِنْدَ أَسْرارِهِمْ کَیْفَ حِفْظُهُمْ لَها عَنْ عَدُوِّنا…. (۴۷)

لیثى گوید: امام صادق علیه ‏السلام فرمود: شیعیان ما را در سه وقت بیازمایید:… به وقت اسرارشان که چگونه آنها را از دشمنان ما نگه مى ‏دارند….

۳. عَنْ مُیَسِّر قال: قال أبوجعفر علیه ‏السلام: یا مُیَسِّرُ أَلا أُخْبِرُکَ بِشِیعَتِنا؟ قُلْتُ: بَلى جُعِلْتُ فِداک قال: إِنَّهُمْ حُصُونٌ حَصِینَهٌ… لَیْسُوا بالمَذایِیِعِ(۴۸) البُذُر…. (۴۹)

از میسّر روایت شده که امام باقر علیه ‏السلام فرمود: اى میسّر، آیا تو را از شیعیانم آگاه سازم؟ گفتم: آرى فدایت شوم. فرمود: آنان دژهاى محکم‏اند… نه افشاگر رازها و ناتوان از نگهدارى اسرار….

 پى ‏نوشت:

۱. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۲، بیروت، مؤسسه وفا، ج ۶۵، ص ۱۷۷، ح ۳۴.

۲. همان، ج ۶۵، ص ۱۸۸، ح ۴۳.

۳. همان، ج ۷۵، ص ۲۸، ح ۹۵.

۴. همان، ج ۷۵، ص ۲۹، ح ۹۶.

۵. همان، ج ۶۵، ص ۱۸۷، ح ۴۲.

۶. همان، ج ۷۵، ص ۲۸۱، ح ۱.

۷. همان، ج ۴۱، ص ۵۵، ح ۵؛ ج ۷۲، ص ۱۱۷، ح ۱.

۸. همان، ج ۶۶، ص ۳۹۷، ح ۸۶.

۹. همان، ج ۳۴، ص ۳۰۶، ح ۱۰۷۱.

۱۰. همان، ج ۶۶، ص ۳۹۷، ح ۸۶.

۱۱. همان، ج ۷۵، ص ۳۷۲، ح ۱۲.

۱۲. همان، ج ۲، ص ۲۹، ح ۱۲.

۱۳. همان، ج ۳۶، ص ۱۲۹، ح ۷۸.

۱۴. همان، ج ۳۵، ص ۳۴۶، ح ۲۲.

۱۵. همان، ج ۶۵، ص ۱۷۹، ح ۳۷.

۱۶. همان، ج ۶۵، ص ۱۸۰، ح ۳۹.

۱۷. همان، ج ۶۵، ص ۱۹۱، ح ۴۷.

۱۸. همان، ج ۶۵، ص ۱۶۴، ح ۱۵.

۱۹. همان، ج ۷۱، ص ۲۵۴، ح ۴۹.

۲۰. همان، ج ۶۵، ص ۱۶۸، ح ۲۸.

۲۱. همان، ج ۶۶، ص ۴۰۱، ح ۹۹.

۲۲. همان، ج ۴۲، ص ۶۹، ح ۱۸.

۲۳. همان، ج ۸۰، ص ۲۲، ح ۴۰؛ ج ۶۵، ص۱۴۹، ح۱.

۲۴. همان، ج ۷۵، ص ۳۸۲، ح ۱.

۲۵. همان، ج ۷۵، ص ۳۸۲، ح ۱.

۲۶. همان، ج ۷۵، ص ۳۷۲، ح ۱۲.

۲۷. همان، ج ۸۵، ص ۱۱۹، ح ۸۳.

۲۸. همان، ج ۷۵، ص ۲۵۰، ح ۹۴.

۲۹. همان، ج ۶۵، ص ۱۵۳، ح ۱۰.

۳۰. همان، ج ۶۵، ص ۱۷۷، ح ۳۴.

۳۱. همان، ج ۷۵، ص ۲۶، ح ۹۱؛ ج۶۵، ص۱۹۱، ح۴۷.

۳۲. همان، ج ۶۵، ص ۱۶۷، ح ۲۳.

۳۳. همان، ج ۶۶، ص ۳۹۷، ح ۸۶.

۳۴. همان، ج ۶۵، ص ۱۹۰، ح ۴۶؛ ج۷۵، ص۲۶، ح۹۱.

۳۵. همان، ج ۷۵، ص ۲۶۶، ح ۱۷۸.

۳۶. همان، ج ۲، ص ۱۲۵، ح ۲.

۳۷. همان، ج ۱۴، ص ۶۳، ح ۱۵.

۳۸. همان، ج ۷۵، ص ۲۸۱، ح ۱.

۳۹. مقصود از «الناس» (مردم) در کلام امام صادق علیه‏السلام، غیر خودیها و کسانى است که در برابر آن امام و پیروان ایشان ایستاده و به ستیزه برخاسته بودند نه مردم عادى.

۴۰. همان، ج ۹۳، ص ۱۵۸، ح ۳۷.

۴۱. همان، ج ۶۵، ص ۱۷۸، ح ۳۶.

۴۲. همان، ج ۶۷، ص ۱۰۱، ح ۶.

۴۳. همان، ج ۲، ص ۷۷، ح ۶۲.

۴۴. همان، ج ۷۵، ص ۳۷۲، ح ۱۲.

۴۵. همان، ج ۷۵، ص ۳۸۳، ح ۱.

۴۶. همان، ج ۶۸، ص ۴۱۶، ح ۴۰.

۴۷. همان، ج ۸۰، ص ۲۲، ح ۴۰.

۴۸. «مِذْیاع» مفرد «مَذاییع» به کسى گویند که اسرار را حفظ نمى‏کند. «بَذیر» مفرد «بُذُر» به معناى نمّام و کسى است که بر نگهدارى سرّش توانایى ندارد (قاموس المحیط).

۴۹. همان، ج ۶۵، ص ۱۸۰، ح ۳۸.

منبع:حسین  غفارى فصل نامه – شیعه شناسى – شماره ۲