اهمیت و آثار تشکر و سپاسگزاری از همسر

شکر و سپاسگزاری از همسر

سپاسگزاری از همسر، عامل بسیار مؤثر در حفظ و بقای نظام خانواده به شمار آمده است. این عامل علاوه بر آن که زمینه ی سازگاری همسران را فراهم می کند، سبب سایه افکندن آرامش بر خانواده می شود که هدف ازدواج است. سپاسگزاری که به ظاهر امری ساده به نظر می رسد، اثری شگرف در تحکیم پیوند میان همسران دارد.

مفهوم تشکر

تشکر به معنای اظهار تقدیر و تجلیل در برابر نعمت ظاهری یا معنوی است که از سوی مُنعم به فرد می رسد. اظهار تقدیر شامل اظهار زبانی و عملی می باشد. (۱) در مقابل آن، کفران به معنای پوشاندن نعمت و تقدیر نکردن از نعمت دادن مُنعم است. (۲)

قرآن کریم می فرماید: لَئِن شَکَرتُم لَأزِیدَنَّکُم وَ لَئِن کَفَرتُم إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ؛ اگر سپاسگزار باشید نعمت بر شما فراوان نازل می شود و چنانچه ناسپاسی کنید، عذاب خدا شدید است. (۳)

بر این اساس، شکر نعمت به معنای آن است که فرد از لطفی که شامل حال او شده، ابراز قدردانی کند.

اهمیّت تشکر

برخی می پندارند همین که فرد در دل خود از مُنعم سپاسگزاری کند، کافی است و لازم نیست ابراز تشکر کند. حال آن که نیت باطنی نیازمند مترجمی است که آن را به زبانی روشن باز گوید و منعم را از آن آگاه سازد.

در مواردی، شخصی که مورد لطف و محبّت همسر خود قرار گرفته، گمان می کند سپاس گزاری امری زاید و تشریفاتی است، امّا نمی داند که ابراز تشکر، تأثیری بس عظیم بر روح همسر باقی می گذارد. بر همین اساس، امیرالمؤمنین (علیه السّلام) شکر را مترجم نیّت دانسته و فرموده اند: الشکر ترجمان النیه و لسان الطَّویه؛ (۴) سپاسگزاری، بازگو کننده ی نیّت و زبان درون است.

نقش تشکّر در تحکیم بنیاد خانواده تا جایی است که امام صادق (علیه السّلام) آن را ملاک بهترین همسر معرفی کرده و فرموده اند:
خیر نسائکم التی ان اُعطیت شکرت و ان مُنعت رَضِیت؛ (۵) برترین همسران شما زنی است که اگر به او عطا شود، مراتب سپاس را به جا آورد و اگر چیزی از او دریغ شود، راضی باشد.

به همین منظور، فردی که قصد ازدواج دارد، باید از همان ابتدا روحیّه سپاسگزاری را به عنوان یکی از ملاک های خود در انتخاب شریک زندگی مدّنظر قرار دهد و در همان ابتدا، از خداوند بخواهد که همسری شکور روزی او کند.

امام علی (علیه السّلام) فرمودند: کسی که اراده ی ازدواج می کند، پس از دو رکعت نماز و حمد و ثنای الاهی، از خدا این گونه درخواست کند: اللهم ارزقنی زوجه صالحه ولوداً شکوراً قنوعاً غیوراً ان احسنتُ شکرت؛ (۶) خدایا، مرا همسری روزی کن که صالح، زایا، پرسپاس، قانع و غیرتمند باشد که اگر به او نیکی کردم سپاسگزار باشد.

در این روایات به شکرگزاری زن از شوهر اشاره شد؛ ولی طبیعی است که تنها به او اختصاص ندارد و اهمیت و نقش آن در زندگی، شامل تشکر زن و شوهر از یکدیگر می شود.

آثار سپاسگزاری در سازگاری همسران

برخی از آثار تشکر از همسر که در منابع دینی مورد توجه قرار گرفته، عبارت است از:

أ. بقای نعمت

تشکر از الطاف و محبت های فرد به همسر باعث می شود که رفتارهای محبّت آمیز او تداوم یابد. امام سجاد (علیه السّلام) در توصیه ای به یکی از فرزندان خویش فرمودند: یا بنیّ اشکر من انعم علیک… فانه لا زوال للنعماء اذا شکرت و لا بقاء لها اذا کفرت؛ (۷) پسرم! از کسی که به تو نعمتی بخشیده، سپاسگزاری کن…؛ زیرا نعمتی که از آن سپاسگزاری شود، زوال پذیر نیست و نعمتی که از آن سپاسگزاری نشود، پایدار نیست.

بنابراین همسری که از زحمات همسر خود قدردانی می کند، بیش از همه خود را از تداوم لطف همسر بهره مند می سازد.

ب. افزایش نعمت

سپاس از لطف همسر علاوه بر حفظ و تداوم بخشیدن به آن، اسباب افزایش آن را نیز فراهم می سازد. در حقیقت سپاسگزاری از نعمت به مثابه تقویت کننده ای است که رفتار محبت آمیز همسر را تقویت و تشدید می کند. این اثر در بیان امیرالمؤمنین (علیه السّلام) منعکس شده است که فرمودند: اغتنموا الشکر فادنی نفعه الزیاده؛ (۸) قدردانی را مغتنم بشمارید؛ چرا که کمترین سود آن، افزایش نعمت است.

روشن است که لازمه ی چنین تشکری، آن است که فرد به دقت، رفتارهای طرف مقابل را بررسی و با بینشی مثبت گرایانه آن را ارزیابی کند. در چنین صورتی زبان او نیز به تشکر گشوده می شود؛ بنابراین مناسب است مرد پس از ورود به منزل، علاوه بر شنیدن فعالیت های روزانه ی همسر، خود نیز حمایت وی را مورد توجه قرار دهد و از آن قدردانی کند. همچنین زن نیز هرگونه فعالیت کوچک و بزرگ همسر خود را در راه تأمین نیازهای گوناگون ارج نهد و با بیان و رفتار، از همسر خود قدردانی کند.

ج. تقویت محبّت

سپاسگزاری از همسر محبّت میان همسران را تقویت می کند و زمینه ی سازگاری و آرامش هر چه بیشتر آنان را فراهم می آورد. به دنبال تقدیر از همسر، وی به این باور می رسد که از همسری قدرشناس و دارای فضایل اخلاقی برخوردار است و این خود به تقویت مهر و محبّت می انجامد. همچنان که سپاسگزاری از همسر که از طرف مقابل ناخشنود است، رفع کدورت ها و پیدایش مهربانی به وی را به دنبال خواهد داشت.

امام علی (علیه السّلام) نقش سپاسگزاری در تقویت محبت را این گونه بیان فرموده اند: شکرک للراضی عنک یزیده رضاً و وفاءً و شکرک للساخط علیک یوجب لک منه صلاحاً و تعطفاً؛ (۹) سپاسگزاری تو از کسی که از تو راضی است، باعث رضایت و وفاداری بیشتر او می شود و سپاسگزاری ات از کسی که از تو ناخشنود است، سبب رفع ناراحتی و پیدایش مهربانی او نسبت به تو می شود.

د. سعادت

مجموعه ی نتایجی که بر شمرده شد، خوشبختی سپاسگزار را در پی دارد. در واقع، او علاوه بر آن که تداوم لطف همسر را به خویش تضمین کرده، زمینه ی افزایش آن را نیز فراهم ساخته است، و این به فرآیند تشدید علاقه و محبت همسران به یکدیگر کمک می کند. روشن است که جمع این گزینه ها محصولی جز سازگاری و سعادت خانواده را به دنبال نخواهد داشت.

انواع سپاسگزاری

تشکر از همسر به صورت های گوناگونی محقق می شود که می توان آنها را در دو قالب اصلی گفتاری و رفتاری قرار داد. تشکر گفتاری به این معناست که با زبان به عنوان عامل بازگو کننده ی نیّت، از الطاف همسر تشکر شود. همان گونه که گذشت، این نوع تشکر، بسیار ضروری است و هرگز نباید آن را امری زاید و تشریفاتی قلمداد کرد؛ امّا تشکر رفتاری به این معناست که رفتار فرد نمایانگر قدردانی از تلاش های همسر باشد.

نگاه محبّت آمیز، لبخند، تعجّب حاکی از شیفتگی نسبت به لطف همسر و… از ساده ترین مصداق های سپاسگزاری رفتاری به شمار می آید. همچنان که خرید هدیه، برداشتن باری از دوش همسر و همکاری او در ادای وظایف، از جمله ی مؤثرترین نمادهای قدردانی به شمار می رود. به هر حال، آن گاه که تشکّر آمیزه ای از گفتار و رفتار باشد، تأثیری دو چندان بر آرامش خانواده و سازگاری همسران را به دنبال می آورد.

چگونگی مواجهه با ناسپاسی همسر

با وجود اهمیت سپاسگزاری، زبان برخی – به هر دلیل – به تشکّر از همسر باز نمی شود و یا در عمل، رفتاری از خود بروز نمی دهند که حاکی از سپاس باشد. وظیفه فرد تلاشگر در مواجهه با چنین همسر ناسپاسی چیست؟

بدیهی است که با شیوه های مختلفی می توان با این موضوع برخورد کرد. یکی این که می توان راه خیر و نیکی را به روی همسر ناسپاس بست، چرا که او لایق این الطاف نبوده است. دیگر این که می توان علاوه بر آن، زبان به سرزنش او نیز گشود که چرا چنین تلاش هایی را نادیده می انگاری؛ ولی راه سوم این است که می توان ناسپاسی همسر را نادیده گرفت و همچنان باب خیر و رحمت را بر او گشوده نگه داشت.

به سادگی می توان دریافت که روش اوّل و دوم، کمک چندانی به حلّ مسئله نمی کند و حتّی ممکن است به ایجاد تنش در روابط همسران دامن زند؛ امّا با روش سوّم و تداوم احسان به همسر، می توان امیدوار بود که چالش جدیدی در زندگی خانوادگی ایجاد نشود. تنها اشکال در این است که تداوم احسان در این شرایط مستلزم تحمّل سختی ناشی از ناسپاسی همسر است. به عبارت دیگر، این پرسش مطرح می شود که چگونه می توان این همه ناسپاسی را دید و به روی خود نیاورد و همچنان همسر را مورد لطف قرار داد؟

بر اساس جهان بینی اسلامی پاسخ این پرسش روشن است. از دیدگاه اسلام، اصولاً اخلاص هنگامی محقق می شود که نیکوکار نه تنها به انگیزه ی پاداش کار نکند، بلکه حتّی درصدد جلب تشکر طرف مقابل نیز نباشد.

هنگامی که اهل بیت (علیهم السّلام) به شکرانه بهبودی امام حسن (علیه السّلام) و امام حسین (علیه السّلام) به نذر خویش وفا کردند و روزه گرفتند و پس از درخواست مسکین، یتیم و اسیر، تنها غذای باقی مانده خود را به آنان بخشیدند، گفتند: انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءً و لا شکوراً؛ (۱۰) ما شما را به خاطر خدا اطعام می کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم.

این بزرگواران معیار عمل خالصانه را آن دانسته اند که علاوه بر نداشتن توقع پاداش، حتی منتظر تشکر نیز نباشیم؛ بلکه انگیزه عمل، فقط باید جلب خشنودی خداوند باشد؛ از این رو، امیرالمؤمنین (علیه السّلام) می فرمایند:

لا یزهدنّک فی المعروف من لا یشکره لک، فقد یشکرک علیه من لا یستمتع بشیء منه، و قد تُدرک من شکر الشاکر اکثر ممّا اضاع الکافر، و الله یحب المحسنین؛ (۱۱) ناسپاسی دیگران نباید تو را به خوبی کردن بی رغبت سازد؛ زیرا کسی که از آن نیکی کمترین بهره ای نمی برد، ( خداوند ) از تو قدردانی می کند و از سپاس این سپاسگزار به بیش از آن چیزی می رسید که فرد ناسپاس فرو گذاشته است و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

بر این اساس، می توان گفت: هرگز نباید ناسپاسی همسر، سبب ترک عمل خیری شود که برای جلب خشنودی خداوند صورت گرفته است. چنین عملی برای خداست و به طور طبیعی خود او بهترین سپاسگزار خواهد بود. حتی گاهی خداوند ناسپاسی همسر را آزمون اخلاص فرد قرار می دهد تا فرد ارادت و اخلاص خود به خدای متعال را به طور کامل ظهور سازد و به مقامات معنوی بسیار بالاتری دست یابد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ارجمندترین و مقرب ترین مردمان نزد خداوند را نیکوکاری می دانند که از نیکی او قدردانی نمی شود: «افضل الناس عندالله منزله و اقربهم من الله المحسن یُکفّر احسانه». (۱۲)

کسی که نیکی به دیگران و از جمله همسر را از جمله ی عنایات خداوند به خود می داند، احسان به دیگران را چون درختی بر می شمرد که در خانه ی خود کاشته و از میوه و سایه آن بهره مند می شود؛ هر چند همسایه نیز تا حدودی از آن استفاده می کند. چنین انسانی آگاه است که نباید در ازای کاری که برای خود انجام داده، از دیگری توقع پاداش داشته باشد.

این بحث را با روایتی از امیرالمؤمنین (علیه السّلام) به پایان می بریم که فرمودند: انّ مکرمه صنعتها الی احدٍ من الناس، انما اکرمت بها نفسک، و زیَّنتَ بها عرضک فلا تطلب من غیرک شکرما صنعت الی نفسک؛ اگر به کسی خوبی کنی، در واقع خود را گرامی داشته ای و به خودت آبرو داده ای؛ پس به سبب خوبی ای که به خودت کرده ای، از دیگران خواهان سپاس مباش.

پی نوشت ها

۱. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۶، ص ۹۹.
۲. همان، ج ۱۲، ص ۱۷۸.
۳. نساء، ۱۴۷.
۴. عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ص ۲۱۲.
۵. میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۶۱.
۶. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۲۸۶.
۷. محمدبن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۳۱۳.
۸. عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ص ۲۷۹.
۹. همان.
۱۰. انسان، ۹.
۱۱. نهج البلاغه، ص ۵۰۵.
۱۲. همان.

منبع مقاله: حسین زاده، علی؛ (۱۳۹۱)، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سیزدهم

منبع: راسخون