اهمیت حج در قرآن کریم

حج نمایشی عظیم از وحدت جامعه اسلامی است، هر مسلمانی موظف است با رها شدن از همه قید و بندها و پیوندهای زندگی و پرهیز از همه روزمرگی‌ها در این نمایش عظیم شرکت کند.قرآن این معجزه جاودان الهی، چشمه جوشانی است که هرگز خشک نمی گردد، دریای بیکرانی که به عمقش نمی توان رسید؛ در عظمت قرآن همین بس که کلامی است از خداوند بزرگ و تراوشی است از علم بی انتهای او که هرگز پنجه محدود فکر بشر نمی تواند به همه اسرار و گنجینه های نهفته در آن دست پیدا کند.قرآن کتابی است که هرچه بررسی و تحقیق بیشتر درباره آن انجام شود، رموز و اسرار آن متجلی تر می‌گردد.

 یکی از گنجینه های نهفته در کلام الهی، مراسم باشکوه حج است که هرچه بررسی و تحقیق در اطراف آن بیشتر گردد ، معارف و رموز و اسرار آن آشکارتر می گردد.مناسک بزرگ “حج” داراى ابعاد مختلفى است که یکى از ابعاد آن، بعد سیاسى و ارتباط مسلمانان از نقاط دور دست جهان با یکدیگر و آشنایى با یکدیگر و در نتیجه برقرارى وحدت و همدلى میان آنان است و در حقیقت مراسم حج و خانه خدا و قبله مشترک تمام مسلمانان پیوند دهنده مسلمانان به یکدیگر و بهترین وسیله وحدت بین آنان است.روح عبادت، توجه به خدا، روح سیاست، توجه به خلق خدا، یک رنگى و یکسان بودن پوشش، حرکت منظم و دسته جمعى و انجام اعمال و عبادات به سوى یک نقطه (قبله و خانه خدا) و… آن چنان به هم آمیخته اند که گویا مسلمانان اعضاى یک پیکرند و در این میان دل هاى مسلمانان بیشتر از هر زمانى به یکدیگر نزدیکتر بوده و حج عامل بسیار مؤثرى براى وحدت دل هاى مسلمانان از نژادها و طبقات مختلف است.حج تعصب هاى ملى، قومى و نژادپرستى را شکسته و محدودیت مرزهاى جغرافیایى را طى کرده و هر ساله مسلمانان در کنار هم در یک محل و با اعمالى مشترک گرد هم مى آیند و با شعارها و انجام مراسم عبادى و سیاسى به ریسمان الهى چنگ مى زنند و از اجتماع عظیم حج بهره هاى فراوانى را مى برند. چنان که خداوند متعال مى فرماید: «وَ أَذِّن فِى النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالاً وَ عَلَى کُلِّ ضَامِر یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجّ عَمِیق لِّیَشْهَدُواْ مَنَـفِعَ لَهُم…;(حج، ۲۷و۲۸) و مردم را دعوت عمومى به حج کن تا پیاده و سواره بر مرکب هاى لاغر از هر راه دوربه سوى خانه خدا بیایند، تا شاهد منافع گوناگون خویش باشند.خداوند متعال، کعبه و خانه خود را نه فقط برای عبادت قرار داده است (قریش/۳)، بلکه اولین خانه ای است که برای برکت و هدایت مردم (آل عمران/۹۶)، برای محوریت و مرکزیت اجتماع مسلمین و امنیت آنان و… (بقره/۱۲۵ تا ۱۲۹) و محل قیام قرار داده است (مائده/۹۷). و حق خدا بر مردم است که هرکس می تواند حج آن را به جا آورد (آل عمران/۹۷)، مردم از هر سو قصد و آهنگ آن کنند تا شاهد منافع خود باشند و بر آنچه خدا روزیشان کرده نام خدا را یاد کنند و به درماندگان مستمند بخورانند و آلودگی ها را از خود دور کنند و طواف خانه ی عتیق را به جای آورند. به هر حال هر کس مقررات خدا را ارج نهد برای او نزد پروردگارش بهتر است (حج/۲۷ تا ۳۰)مهمترین تأثیرات حج از دیدگاه قرآن :

الف.انگیزه گزاردن حج و عمره ، قرب به خداوند است : «وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَهَ لِلَّهِ( بقره ، ۱۹۶).

ب. فعالیت هاى اقتصادى در موسم حج : «لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّکُمْ ; (بقره ، ۱۹۸) بر شما گناهى نیست که در سفر حج فضل پروردگارتان روزى خویش را بجویید.

ج. مساوات و عدم تبعیض : «سَوَآءً الْعَـکِفُ فِیهِ وَ الْبَادِ ; (حج ، ۲۵)مسجدالحرام را براى مردم اعم از مقیم در آن جا و بادیه نشین ، یکسان قرار دادیم.د) کنترل شهوات و جدال و گناه در ایام حج : «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَـتٌ فَمَن فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ» . (بقره ، ۱۹۷)ه) فواید مادى و معنوى حج : «لِّیَشْهَدُواْ مَنَـفِعَ لَهُمْ» (حج ، ۲۸)• مطابق حدیث امام رضا(علیه السلام) هم منافع معنوى را شامل مى شود و هم منافع مادّى که از یک نظر همه معنوى است.

در جایی دیگر در قرآن داریم :«و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا و من کفر فان الله غنی عن العالمین»( آل عمران ۹۷)این آیه از آیاتی است که دلالت بر وجوب حج دارد اما نحوه بیان وجوب حج در این آیه کریمه بگونه‌ای است که در هیچ یک از واجبات دیگر به چشم نمی‌خورد، بیان وجوب حج در این آیه مانند بیان وجوب نماز و زکات نیست بلکه به منزله میثاق و عهد الهی است که بر گرده همه انسانها گذاشته شده است.همچنین آیه «و لله علی الناس حج البیت» بعضی از مفسرین در توضیح این آیه گفته‌اند بجای لله علیه حج البیت لله علی الناس حج البیت بکار برده شده است.ظاهراً بخاطر همین عمومیت بوده که وقتی این آیه مبارکه نازل شد پیامبر مکرم اسلام سران کسانی که معتقد به مبدأ بودند (یهود – نصاری- مجوس – صائبی – مشرکین و مسلمین) را جمع نمود و این آیه را بر آنها تلاوت کرد و فرمود خداوند حج را بر شما واجب نموده است.خداوند متعال در قرآن در باب عمومیت حج، اصل بناء کعبه را برای مردم قرار داده است.“ان اول بیت وضع للناس” (آل عمران ۹۶) و برای تأکید بیشتر فرمود: جعلناه، للناس سواء العاکف فیه والباد (حج ۲۵ ) .ذکر آیات درباب حج اهمیت و جایگاه آن در قرآن بسیار است که در این مقال به این چند آیه، بسنده می کنیم.

پی نوشت:

۱. جرعه ای از بیکران زمزم – جوادی آملی – نشر معشر – تهران – ۱۳۷۱ ش.
۲. بحارالانوار – محمدباقر مجلسی – دار احیاء التراث – بیروت – ۱۴۰۳ق.
۳. تفسیر مجمع البیان – علامه طبرسی – مکتبه آیه – مرعشی نجفی – قم – ۱۴۰۳ ق.