اف هم مگو

فطرتی بودن نیکی به والدین

نیکى به پدر و مادر، وظیفه‏‌اى اخلاقى است. انسان فطرتاً شاکر و سپاسگزار کسى است که به او نیکى کرده است. سپاسگزارى از والدین، نشانه و گواه سلامت فطرت است و کسى که به پدر و مادر خود نیکى مى‏‌کند، از فطرت خود پاسدارى کرده است. اهمیت سپاسگزارى از پدر و مادر چنان است که خداوند پس از امر به شکرگزارى از خود، شکر پدر و مادر را آورده است:

«و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش به هنگام باردارى او را با ناتوانى حمل کرد و دوران شیرخوارگى او در دو سال سفارش کردیم که شکرگزار خدا و پدر و مادرت باش که بازگشت همه به سوى خداست».۱

حق بزرگ والدین بر فرزند

همان طور که کسى نمى‏‌تواند شکر پروردگار را به جاى آورد، شکرگزارى از پدر و مادر نیز بسیار دشوار و در حد محال است. از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است: «هرگز فرزندى پاداش پدرش را ادا نمى‏‌کند، مگر آن که پدر، مملوک باشد و فرزند او را بخرد و آزاد سازد».۲

و نیز از ایشان روایت شده است: «نیکى به پدر و مادر، برتر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد در راه خداست».۳

نیکى به پدر و مادر چنان اهمیتى دارد که حتى پدر و مادرى که از نظر عقیده دچار انحراف هستند و یا به فرزند خود ظلم کرده‏‌اند، باید مورد احترام واقع شوند و فرزند به آنان نیکى کند. مادر حق ویژه‌‏اى دارد و نیکى به او مقدم است.۴

مقام مادر

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «شخصى نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و پرسید: اى پیامبر! به چه کسى نیکى کنم؟ فرمودند: مادرت. پرسید: سپس به چه کسى؟ فرمودند: به مادرت. باز پرسید: سپس به چه کسى؟ فرمودند: به مادرت، دوباره پرسید: سپس به چه کسى؟ فرمودند: به پدرت».۵

وجوب پرهیز از آزار پدر و مادر

خداوند در قرآن کریم نیکى به پدر و مادر را وظیفه‌اى واجب معرفى فرموده است؛ وظیفه‌اى که پس از توحید در پرستش ذکر شده است:

«پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید؛ اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها حتى “اُف” مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى».۶

مطابق این آیه، احترام به پدر و مادر امرى واجب و کوچکترین بى‌احترامى به آنان ممنوع است. این وجوب و ممنوعیت چنان که گفتیم پس از بیان وجوب یگانه‌پرستى ذکر شده است و این گواه اهمیت حقوق والدین است.

نهی از آزار والدین

اهانت و بى‌احترامى نسبت به والدین به هیچ روى پذیرفته نیست؛ حتى کوچکترین رفتار یا گفتارى که موجب آزار آنان باشد بر طبق این آیه ممنوع است.

امام رضا(علیه السلام) فرمودند: «اگر لفظى کوتاه‌تر و سبک‌تر از اُف وجود داشت خداوند آن را در آیه ذکر مى ‏فرمود». ۷و در روایت دیگرى آمده است که: «مقصود از اُف کمترین آزار است و اگر کلمه‌اى وجود داشت که بر آزارى کوچکتر دلالت مى‏‌کرد، خداوند از آن نهى مى ‏فرمود».۸

روایات بسیارى در نهى از آزار پدر و مادر آمده است.

امام باقر(علیه السلام) از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل فرموده‏‌اند: «از آزار پدر و مادر بپرهیزید، زیرا بوى بهشت از هزار سال فاصله بوییده مى‌شود، ولى آزاردهنده پدر و مادر آن را نمى‌یابد».۹

آزار والدین حتى اگر آنان ظالم باشند جایز نیست. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «کسى که به پدر و مادرش به حالت دشمنى و تنفر نگاه کند، خداوند نمازش را نمى‏‌پذیرد».۱۰

فروتنی در برابر والدین

فروتنى در برابر پدر و مادر از سر مهربانى، سفارش خدا و مصداقى از نیکى به پدر و مادر است و نشانه‏‌اى از روح شکرگزارى به شمار مى‏‌رود: «دو بال فروتنى خویش را از سر مهربانى در برابر آنان فرود آر، و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت کن چنان که مرا در خردى پروردند».۱۱

از این بخش از آیه که فرمود دریافت که طلب رحمت و بخشایش براى والدین نیز ریشه در احساس شکرگزارى انسان دارد. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «چشمانت را جز به مهربانى و نرمى به آنان مدوز و صدایت را از صداى آنان بلندتر مکن و دستت را بالاتر از دست آنان مبر و بر آنان پیشى مگیر».۱۲

پی‌نوشت‌ها

۱-لقمان/۱۴

۲- فیض کاشانی؛ المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۴۳۴.

۳-همان

۴-همان ص۴۴۱-۴۴۲

۵-همان ص ۴۳۹

۶-اسراء/۲۳

۷-شیخ کلینی؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۳۴۱، حدیث ۷.

۸-علامه طبرسی؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۳۱.

۹- المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۴۴۲

۱۰-همان

۱۱-اسراء/۲۴

۱۲-فیض کاشانی؛ المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۴۳۸.

۱۳-همان ص ۴۴۱

منبع: سروش