«احساس مى‌کنم که خیلى بی‌کس هستم»، « همه از من متنفرند» من حتی خودم هم از خودم متنفرم! چگونه می‌توانم از این چاه نکبت خلاص شوم» «نمی‌توانم درس بخوانم» « من هیچ دوستى ندارم» آیا این جملات آشناست؟ آیا نظیر چنین جملاتى را از زبان نوجوان خود شنیده‌اید؟
افسردگى در بین نوجوانان بیشتر از آنچه قبلاً فکر می‌کردند، رایج است. نوجوانى که بنظر گوشه‌گیر و تنها می‌رسد، در بیشتر موارد درگیر یک دوره حل مسئله است. در حالیکه براى برخى دیگر یک مشکل جدی‌تر است که حتى در مواردى می‌تواند منجر به خودکشى شود. نوجوانان افسرده احساس غمگینى می‌کنند و ممکن است این حالت را به عنوان احساس بیکسى استنباط نمایند.
معمولاً اینگونه نوجوانان در ارتباطات خود با خانواده و دوستان راحت نیستند. آنها اغلب توانایی تمرکز حواس ضعیفى دارند، در شروع عمل و اقدامات خودانگیخته بی‌نهایت مشکل دارند، تغییرات قابل توجهى در نحوه تفکر و رفتار آنها مشاهده می‌شود، اغلب اوقات در طول شب با اختلالات خواب مواجهند و تغییراتی در الگوهاى غذاخوردن آنها مشاهده می‌شود، ممکن است احساس شدید خستگى کنند، انگار خود را بزور حرکت می‌دهند یا برعکس برخی از آنان بسیار پرانرژى هستند،
ممکن است احساس گناه یا بی‌ارزشی کنند. نوجوانى که مبتلا به بیمارى افسردگى است، اگر کمکی که به آن نیاز دارد دریافت نکند، ممکن است اقدام به خودکشى نماید. بطور عادى نوجوانان وقتى که غمگین باشند درباره غمشان شکایت یا صحبت می‌کنند و سعى می‌کنند که براى رفع آن کاری کنند. بطور کلى افراد در نوجوانى از والدینشان دور می‌شوند و بیشتر با همسالان خود تماس و ارتباط برقرار می‌کنند.
تفاوت بین غم معمولى نوجوانان و افسردگى بستگى به مدت زمان، شدت و میزان انحراف خلق از خلق و رفتار معمول نوجوان دارد. نوجوانان به دلایل مختلف غمگین می‌شوند. نوجوانانى که بطور ممتد تحت فشار روانى هستند، افسرده می‌شوند و این موارد بیشتر در خانواده‌هایى اتفاق می‌افتد که مورد مشابهى در بین اعضاى خانواده از افسردگى وجود داشته است.
چند نکته مهم
– در اجراى انضباط از تقویت مثبت استفاده کنید. شرمسارى و تنبیه در برقرارى انضباط ممکن است باعث بروز احساس بی‌ارزشی و عدم کفایت در اداره امور زندگى در نوجوان گردد.
– از ابراز حمایت بیش از حد و راهنمایى بى حد به نوجوان احتراز کنید. حمایت بیش از حد امکان هر گونه بروز اشتباهی را از نوجوان می گیرد. هدایت و راهنمایى بیش از حد در زمینه آنچه که باید و آنچه که نباید توسط والدین باعث می‌شود که نوجوان فکر کند آنها به او اعتماد ندارند.
– انتظار پذیرش مطلق از طرف نوجوان خود نداشته باشید.
– از نوجوان خود انتظار تکمیل و برآوردن آرزوها و اهداف ناکام خود را نداشته باشید.
مجدداً ذکر می‌گردد که گاهگاهى احساس ناخشنودى در بین نوجوانان شایع است.
علائم افسردگى نوجوانان
درصورتی که متوجه شدید حداقل ۳ مورد یا بیشتر از موارد ذیل بمدت دوهفته یا بیشتر ادامه دارد احتمال ابتلا به افسردگى نوجوانی وجود دارد:
– گریه کردن، غمگینى یا بداخلاقى
– گوشه گیرى (احتراز از دوستان، فعالیتها و وقایع اجتماعی)
– مشکلات خواب
– مشکلات تغذیه
– افت عملکرد مدرسه اى
– فعالیت زیادى یا فقدان فعالیت انرژى
– احساس گناه یا خودکم بینى
– خستگى بیش از حد و دائمى
– اشتغال ذهنى بیش از حد در مورد مرگ، مردن یا آرزوى مرگ
اگر نوجوانى که مبتلا به افسردگى است کمکى دریافت نکند ممکن است به عنوان یک راه فرار از این موقعیت، اقدام به خودکشی نماید.
چهارنشانه‌ای که احتمال اقدام به خودکشى را مشخص می‌کند عبارتند از :
۱- تهدید یا صحبت کردن در مورد کشتن خود
۲- ابراز آمادگى براى مرگ مثل بخشیدن مایملک خود، وصیت‌نامه، نامه‌هاى وداع، یا خداحافظى کردن)
۳- بنحویى صحبت کردن که انگار هیچ امیدى به آینده ندارد.
۴- احساس بیکسى و ناامیدى نسبت به خود یا سایرین
نوجوانانی که هر کدام از این علائم را نشان دهند بایستى حتماً به روانپزشک ارجاع شوند و کمک تخصصى ویژه دریافت کنند. اگر احساس می‌کنید که نوجوان شما ممکن است از افسردگى رنج ببرد پیشنهاد می‌شود که نسبت به ارجاع او به یک متخصص باتجربه بهداشت روان و انجام ارزیابی دقیق اقدام نمایید.
کمک هایی که شما می‌توانید بکنید
– داوطلب گوش دادن به صحبت هاى آنان باشید. زمانى را واقعاً صرف نوجوان خود کنید. احساس نکنید که همیشه باید توان پاسخگویی به سئوالات آنها را داشته باشید. فقط گوش کنید.
– مسئله مطرح شده توسط آنها را کاملاً جدى بدانید. آن مسئله ممکن است براى شما مهم نباشد ولى براى آنها اهمیت دارد. به نوجوان خود نشان دهید که مورد توجه شماست و سعى در درک او دارید.
– نوجوان خود را تنها نگذارید. بیان این جمله کمکى به نوجوان نمی‌کند: «چیزى نشده، سرت را بالا بگیر، فردا حتماً روز بهترى خواهد بود، مسئله‌اى که بوجود آمده براى او کاملاً جدى و واقعى است.
– نوجوان را تشویق کنید که با سایر بزرگسالان نیز همانند شما صحبت کند. به او پیشنهاد کنید که به آنها به عنوان یک دوست بزرگسال اعتماد کند. (این افراد مورد اعتماد والدین باشند)
– سعى کنید نشان دهید که آنها برایتان اهمیت دارند. آنها ممکن است از شما دورى کنند. در کنار آنها بمانید. سعى کنید شرایطى را فراهم کنید که با شما کارى را بطور مشترک انجام دهند. به آنان تأکید نکنید که بایستى شاد باشند. با آنها و احوالشان کنار بیایید.
– به موقع به آنها پیشنهاد کمک کنید. دریافت کمک به موقع مانع از فرورفتن نوجوان در افسردگى عمیق تر می‌شود و پیشگیری از بروز اختلال می‌گردد.
– سعى کنید تا علت اندوه نوجوان را دریابید. منشاء غم کجاست؟ با درک منشاء بروز غم نوجوان بهترین وسیله برای آزادساختن خود از اثرات آنرا در اختیار دارد.
– انتظار طرد داشته باشید. اگر سعى در ارتباط یا حمایت از نوجوان افسرده‌اى را دارید تعجب نکنید که گاهى پاسخهای منفى و یا رفتار تحریک پذیرى نشان دهند. این وضعیت را شخصى و خصوصى تعبیر نکنید. یک اصل مهم صبورى و تحمل است.
– بخاطر داشته باشید که شما نمی‌توانید مسئول اعمال شخص دیگری که تحت فشار روانى یا افسردگى یا افکار خودکشى است باشید. آنچه که شما می‌توانید انجام دهید ایفای نقش به عنوان یک دوست مسئول علاقمند در کنار نوجوان به هنگام موقعیتهای سخت می‌باشد. در این برهمه زمانى می‌توانید به نگرانی‌هاى آنها گوش کنید، از آنها حمایت کنید و براى دریافت کمک‌هاى تخصصى آنها را راهنمایی و ارجاع دهید.
نویسنده: سودابه ملک پور؛ کارشناس ارشد روانشناسى کودکان استثنایی
