اعتماد نکردن به خانه دنیا در خطبه ای از امام علی (علیه السلام)

خانه دنیا، خانه ناپایدار است و انسان خردمند و عاقل، آن را برای زندگی بر نمی گزیند. به دلیل اینکه خانه‏ دنیا زوال پذیر است و برای سرمایه گذاری و اقامت محل مناسبی نیست.

خانه‏ دنیا، در حقیقت منزل بلا و محنت است نه خانه سرور و راحت و کسی در آن آسایش و راحتی ندارد. امام باقر (علیه‌ السلام) فرمود مومن در این جهان غریب است در میان این مردم وارونه تا روزى که از این خانه‏ دنیا به سوى رحمت خدا رود.^[۱]

برخی برای خانه دنیای خود آن گونه زحمت هایی را متحمل می شوند و ساختمان هایی می سازند که گویا تا ابد در آن باقی می مانند و زندگی می کنند. زحماتی که با فرا رسیدن مرگ همه اش نابود می شوند و چیزی برای شان نمی ماند.

امام علی (علیه‌ السلام) به علاء  فرمود! چه درست کردى براى دو روزه دنیا و این عمر کوتاه. تو به خانه بعد از مرگ محتاج هستى نه این ‏جا؛ یعنى براى عمر شصت- هفتاد ساله این ‏قدر توسعه نیاز نیست. باید براى عمر بى ‏نهایت خود، توسعه ‏اى بدهى. وسعت گور یعنى برزخت لازم است نه خانه‏ دنیا.  [۲]

گویند شریح بن حارث، قاضى امیر مومنان (علیه‌ السلام) در دوران خلافت وى خانه‏ اى به قیمت هشتاد دینار خرید، چون این خبر به حضرت رسید، او را خواست و فرمود: به من خبر داده ‏اند که خانه ‏اى به هشتاد دینار خریده ‏اى و سندش را نوشته ‏اى و چند تن را نیز در آن گواه آورده ‏اى.

شریح گفت: آرى، چنین است اى امیر مومنان، حضرت نگاهى خشمناک انداخت و فرمود: اى شریح بدان که به زودى کسى به سوى تو خواهد آمد، که بدون نگریستن در سند قباله ‏ات و پرسش از حجت و گواهت، تو را از آن خانه بردارد و بیرون ببرد، و تنها به گورت بسپارد. پس شریح نیک بنگر که مبادا این خانه را از پول دیگرى خریده باشى که در این صورت خانه آخرت را به بهاى خانه‏ دنیا از دست داده‏اى.[۳]

امام علی (علیه السلام) در خطبه های متعددی از دنیا و خانه دنیا سخن گفته و گوشز فرموده که به خانه دنیا اعتماد نکنند برای خانه دنیا ناپایدار و فنا پذیر است.

امام علی (علیه السلام) در حقیقت کسانی با این گونه مطالب می خواهد از دل بستن به خانه دنیا مانع گردد و مردم را به سوی ساختن خانه آخرت ترغیب کند. کسانی که دل به خانه دنیا داده و با داشتن اموال ناپایدار دنیا دل خوش می کنند فریب این خانه خورده اند.

امام علی (علیه‌ السلام) در خطبه ها و احادیث متعددی از دنیا و دنیا گرایی سخن فرموده و هشدار داده که فریب نیرنگ دنیا و جاذبه های آن را نخورید. امام علی (علیه‌ السلام) در باره دنیا از ابعاد و زوایای مختلفی مطالبی را در خطبه های خود بیان فرموده است. یکی از خطبه های امام علی (علیه السلام) درباره اجتناب از دل بستن به خانه دنیا است که  در اینجا متن و ترجمه آن نقل شده است.

متن خطبه 

وَ أُحَذِّرُکُمُ الدُّنْیا فَإِنَّهَا مَنْزِلُ قُلْعَهٍ وَ لَیسَتْ بِدَارِ نُجْعَهٍ . قَدْ تَزَینَتْ بِغُرُورِهَا وَ غَرَّتْ بِزِینَتِهَا. دَارٌ هَانَتْ عَلَى رَبِّهَا فَخَلَطَ حَلَالَهَا بِحَرَامِهَا وَ خَیرَهَا بِشَرِّهَا وَ حَیاتَهَا بِمَوْتِهَا وَ حُلْوَهَا بِمُرِّهَا.

لَمْ یصْفِهَا اللَّهُ تَعَالَى لِأَوْلِیائِهِ وَ لَمْ یضِنَّ بِهَا عَلَى أَعْدَائِهِ. خَیرُهَا زَهِیدٌ وَ شَرُّهَا عَتِیدٌ وَ جَمْعُهَا ینْفَدُ وَ مُلْکُهَا یسْلَبُ وَ عَامِرُهَا یخْرَبُ. فَمَا خَیرُ دَارٍ تُنْقَضُ نَقْضَ الْبِنَاءِ وَ عُمْرٍ یفْنَى فِیهَا فَنَاءَ الزَّادِ وَ مُدَّهٍ تَنْقَطِعُ انْقِطَاعَ السَّیرِ.

 اجْعَلُوا مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیکُمْ مِنْ طَلِبَتِکُمْ وَ اسْأَلُوهُ‏ مِنْ أَدَاءِ حَقِّهِ مَا سَأَلَکُمْ وَ أَسْمِعُوا دَعْوَهَ الْمَوْتِ آذَانَکُمْ قَبْلَ أَنْ یدْعَى بِکُمْ. إِنَّ الزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیا تَبْکِی قُلُوبُهُمْ وَ إِنْ ضَحِکُوا وَ یشْتَدُّ حُزْنُهُمْ وَ إِنْ فَرِحُوا وَ یکْثُرُ مَقْتُهُمْ أَنْفُسَهُمْ وَ إِنِ اغْتُبِطُوا بِمَا رُزِقُوا.

 قَدْ غَابَ عَنْ قُلُوبِکُمْ ذِکْرُ الْآجَالِ وَ حَضَرَتْکُمْ کَوَاذِبُ الْآمَالِ فَصَارَتِ الدُّنْیا أَمْلَکَ بِکُمْ مِنَ الْآخِرَهِ وَ الْعَاجِلَهُ أَذْهَبَ بِکُمْ مِنَ الْآجِلَهِ وَ إِنَّمَا أَنْتُمْ إِخْوَانٌ عَلَى دِینِ اللَّهِ مَا فَرَّقَ بَینَکُمْ إِلَّا خُبْثُ السَّرَائِرِ وَ سُوءُ الضَّمَائِرِ.

 فَلَا تَوَازَرُونَ وَ لَا تَنَاصَحُونَ وَ لَا تَبَاذَلُونَ وَ لَا تَوَادُّونَ. مَا بَالُکُمْ تَفْرَحُونَ بِالْیسِیرِ مِنَ الدُّنْیا تُدْرِکُونَهُ وَ لَا یحْزُنُکُمُ الْکَثِیرُ مِنَ الْآخِرَهِ تُحْرَمُونَهُ وَ یقْلِقُکُمُ الْیسِیرُ مِنَ الدُّنْیا یفُوتُکُمْ حَتَّى یتَبَینَ ذَلِکَ فِی وُجُوهِکُمْ وَ قِلَّهِ صَبْرِکُمْ عَمَّا زُوِی مِنْهَا عَنْکُمْ کَأَنَّهَا دَارُ مُقَامِکُمْ وَ کَأَنَّ مَتَاعَهَا بَاقٍ عَلَیکُمْ.

 وَ مَا یمْنَعُ أَحَدَکُمْ أَنْ یسْتَقْبِلَ أَخَاهُ بِمَا یخَافُ مِنْ عَیبِهِ إِلَّا مَخَافَهُ أَنْ یسْتَقْبِلَهُ بِمِثْلِهِ. قَدْ تَصَافَیتُمْ عَلَى رَفْضِ الْآجِلِ وَ حُبِّ الْعَاجِلِ وَ صَارَ دِینُ أَحَدِکُمْ لُعْقَهً عَلَى لِسَانِهِ. صَنِیعُ مَنْ قَدْ فَرَغَ مِنْ عَمَلِهِ وَ أَحْرَزَ رِضَى سَیدِهِ.^[۴]

ناپایداری خانه دنیا

شما را از این دنیا می پرهیزانم، که منزل گاهی است ناپایدار؛ نه خانه ماندن و نه جایگاه قرار. خود را آراسته و به آرایش خویش شیفته است و دیگران را به زینت خویش فریفته. خانه ای نزد خداوند آن خوار [و متاعی بی مقدار] حلال آن را حرامش معجون داشته است و خوبی آن را به بدی اش مقرون و زندگی اش را به مرگ آمیخته است و درکاسه شهدش شرنگ ریخته است.

برگزیده نشدن خانه دنیا برای دوستان خدا

خداوند تعالی آن را برای دوستانش نگزید و در دادن آن به دشمنانش بخل نورزید. خیر اندک است و شر آن آماده، فراهم آن پریشان و ملک آن ربوده و آبادان آن رو به ویروانی نهاده. آنچه ویران گردد خانه خوبی نیست و به کار نیاید و عمری که چون توشه پایان پذیرد، زندگانی به شمار نیاید. و روزگاری که چون پیمودن راه به سر آید، دیر نیاید.

حالت کسانی که دل به خانه دنیا نبسته

آنچه را خدا بر شما واجب کرده مطلوب خود شمارید و توفیق گزاردن حقی را که از شما خواسته، هم از او چشم دارید و پیش از آنکه مرگ شما را فرا خواند، گوش به دعوتش بدارید. آنان که خواهان دنیا نیستند، دلهای شان گریان است، هرچند بخندند و اندوه شان فراوان است، هرچند شادمان گردند و بانفس خود در دشمنی بسیار به سر برند، هرچند دیگران بدانچه نصیب آنان شده، غبطه خورند.

فراموشی مرگ باعث دلبستگی به خانه دنیا

یاد مرگ از دل های شما رفته است و آرزوهای فریبنده جای آن را گرفته. دنیا بیش از آخرت مالک تان گردیده  و جهان دنیا، جهان آخرت را از یاد تان برده. همانا شما برادران دینی یک دیگرید؛ چیزی شما را از هم جدا نکرده، جز درون پلید و نهاد بد که با آن به سر می برید.

نه هم را یاری می کنید، نه خیرخواه همید، نه به یک دیگر چیزی می بخشید و نه باهم دوستی می ورزید. شما را چه می شود که به اندک دنیا که به دست می آورید، شاد می شوید و از بسیار آخرت که از دستتان می رود ،اندوهناک نمی گردید؟

و اندک دنیا را که از دست می دهید، ناآرام تان می گرداند؛ چندان که این ناآرامی در چهره تان آشکار می شود و ناشکیبا بودن از آنچه بدان نرسیده اید، پدیدار؛ گویی که دنیا شما را خانه اقامت و قرار است و کالا و سود آن همیشه برای شما پایدار.

چیزی شما را باز نمی دارد از آنکه عیب برادر [دینی] خود را [که از آن بیم دارد] رویاروی آن بگویید، جز آنکه می ترسید او همچنان عیب را [که در شما است] به رخ تان آرد. در واگذاشتن آخرت و دوستی دنیا باهم یک دل هستید و هر یک از شما دین را بر سر زبان دارید. چنان از این کار خشنودید که کارگری کار خود را به پایان آورده و دوستی ارباب خویش را حاصل کرده است.^[۵]

نتیجه گیری

از این خطبه امام علی (علیه السلام) این نتیجه به دست می آید که دل بستن به خانه دنیا باعث فراموشی آخرت است. کسانی که به اموال اندک و فناپذیر دنیا دل خوش می کنند و با داشتن آن شادمان می شود، سعادت اخروی خود را که پایدار است از دست می دهند و خسران و ضرر را با میل خود به جان می خرند.

اگر دنیا گرایی و دنیا دوستی از جامعه انسانی رخت بربندد، بسیاری از مشکلات اجتماعی و اقتصادی جهان حل می شود. حق سوزی ها، ظلم ها، فقر و فسادهای اقتصادی و مالی از دنیا گرایی جامعه بشریت ناشی شده است. حتی می توان گفت دل بستن به خانه دنیا و زرق و برق آن باعث بی دینی و کم رنگ شدن دینداری در جامعه گردیده است.

اختلافات سیاسی در میان دولت های جهان و جنگ های خونین نیز از دل بستن به خانه دنیا ناشی می گردد و حتی در برخی موارد دین را بهانه قرار داده و برای دنیا می جنگند.

گردآوری: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . اخلاق اسلامى( ترجمه جلد پانزدهم بحار الأنوار، کمره اى)، ص ۱۹۳.

[۲] . ایمان‏، ص۱۰۱.

[۳] . ترجمه ‏نهج‏ البلاغه، ص ۲۴۷،  ترجمه ناصر احمد زاده،.

[۴]. نهج ‏البلاغه(صبحى‏ صالح)، ص ۱۶۸.

[۵]. نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، ص ۱۱۰ – ۱۱۱.

منابع

۱. دستغیب، عبدالحسین، ایمان‏، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى‏، چ۲، ۱۳۷۸ش.

۲. سید رضی، نهج ‏البلاغه (صبحى‏صالح)، قم، موسسه دارالهجره، بیتا، بی تا. خطبه ۱۱۲.

۳. سید رضی، ترجمه ‏نهج‏ البلاغه، ترجمه ناصر احمد زاده، تهران، انتشارات اشراقی، چ۲، ۱۳۷۸ش.

۴. سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چ۳، ۱۳۷۱ش.

۵. مجلسى، محمد باقر، اخلاق اسلامى( ترجمه جلد پانزدهم بحار الأنوار، کمره اى)، تهران، کتابخانه مسجد حضرت ولى عصر( عج)، چ۱، بی تا.