حب دنیا یا دنیازدگی عامل بی دینی

اشاره:

حب دنیا و دنیا پرستی و علاقه شدید به مادیات نیز یکی از عوامل روگردانی مردم از دین است؛ یعنی مانعی بزرگ و محکم بر سر راه گرایش انسان ها و خداپرستی و دین داری است. تاریخ انبیاء حاکی از این است که معمولا مال پرستان و مرفهان در مقابل دعوت پیامبران ایستادگی نموده و  حتی دیگران را هم از گرایش به دینداری مانع می شدند. در زیر آیاتی را در این زمینه ذکر می کنیم:

۱. قرآن در این زمینه می فرماید:

«ذَالِکَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّواْ الْحَیَوهَ الدُّنْیَا عَلىَ الاَْخِرَهِ وَ أَنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِى الْقَوْمَ الْکَفِرِینَ، أُوْلَئکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلىَ‏ قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصَارِهِمْ وَ أُوْلَئکَ هُمُ الْغَفِلُون(۱)؛ این به خاطر آن است که زندگى دنیا (و پست را) بر آخرت ترجیح دادند؛ و خداوند افراد بى‏ایمان (لجوج) را هدایت نمى‏ کند.آنها کسانى هستند که (بر اثر فزونى گناه،) خدا بر قلب و گوش و چشمانشان مهر نهاده؛ (به همین دلیل نمى‏ فهمند،) و غافلان واقعى همانها هستند!

این آیه، اشاره به گروهی می کند که نخست اسلام را پذیرا شده، بعد مرتد گشتند؛ می فرماید: این ارتداد به خاطر آن نیست که چیزی بر خلاف حق در اسلام دیده باشند؛ بلکه اعراض و ارتداد آنان، ترجیح زندگی دنیا و مادیات آن بر آخرت است و به همین جهت دین را رها کرده، به وادی کفر گام نهادند.

حب دنیا در انواع مختلف آن – چه عشق به مال و ثروت و چه علاقه به مقام، جاه و… مانع شناخت عقلی انسان شده، دیده دل وی راکور می گرداند و او را از راه یابی به دین حق باز می دارد.

۲. همین عامل، یکی از علل بازدارنده قوم شعیب از اندیشه کردن در تعالیم شعیب و فهمیدن آ نها بود.آنان به خاطر منافع دنیوی و منفعت پرستی دست به کم فروشی و حرام خواری می زدند، آن گاه که شعیب به آنان گفت:

ای قوم من! پیمانه و ترازو را به انصاف و داد تمام دهید و از مردم چیزهایشان (کالایشان) را مکاهید(۲) و آنان در جواب گفتند: ای شعیب! بسیاری از آن چه را که گویی، در نمی یابیم(۳).

مردم مدین به خاطر کردار خود (منفعت پرستی، حرام خواری، تعصب و قوم گرایی) از درک و فهمیدن بسیاری از تعالیم شعیب محروم بودند و بدان اعتراف می کردند و یا آنها را بی فایده و سخیف می شمردند.

۳. قرآن درباره حب دنیا و آثار آن چنین می فرماید: الذین یستحبون الحیوه الدنیا علی الاخره و یصدون عن سبیل الله(۴)؛

مضمون آیه این است که دل بستگی به دنیا و ترویج دادن آن بر آخرت، زمینه ساز دین ستیزی و کفر است.

تقدیم یستحبون بر یصدون بیان گر این معناست که علاقه و حب دنیا، می نواند برای برخی افراد، موجب صد عن سبیل الله گردد.

۴. خداوند در آیه دیگری می فرماید: و لا تشتروا بایاتی ثمنا قلیلا(۵)؛ و چیز اندکی را به بهای آیات من مخرید.

آیه فوق خطاب به بنی اسرائیل است که برخی از اعمال و رفتارهای آنان را به آنان گوش زد می نماید.

در این آیه، رسیدن به منافع دنیوی، از عوامل گرایش به کفر و انکار شمرده شده است.

۵. قرآن در باره دین فروشی چنین می فرماید: «الذین اتخذوا دینهم لعبا و اهوا و رتهم الحیوه الدنیا(۶)؛دینشان را به بازی گرفتند و زندگی دنیا، آنان را فریفت».

آیه فوق بعد از آیه ای قرار گرفته که جهنمیان خطاب به بهشتیان می گویند: از آب یا از آن چه خدا روزیتان کرده بر ما فرو ریزید! آنان در پاسخ می گویند: خداوند این دو را بر کافران حرام کرده است(۷.

از این دو آیه استفاده می شود که فریبندگی حیات دنیا، زمینه ساز گرایش به کفر پیشگی و انکار مداوم آیات خداوند است.

۶.دنیا زدگی و حب دنیا و زراندوزی از عوامل گمراهی و دین ستیزی قارون بود.گفته شده است وی تورات را بهتر و بیشتر از دیگران قائت می کرد و کسی در میان بنی اسرائیل نمی توانست تورات را خوش تر و زیباتر از او بخواند(۸) داستان او در قرآن (سوره قصص آیات ۷۶ – ۸۲) ذکر شده است(۹.

۷.از آیات ۱۳ و ۱۵ سوره هود نیز به دست می آید که مشرکان عصر بعثت به خاطر دنیاطلبی و تجمل گرایی، قرآن را نپذیرفته، آن را ساخته دست پیامبر قلم داد می کردند.

بیان پیامدهای دنیا خواهی و تجلل گرایی – پس از دعوت به توحید و اقامه برهانی روشن برای آن – اشاره به ریشه های اصرار مشرکان به کفر ورزی و نفی دین دارد؛ یعنی این مشرکان با وجود دلیلی روشن بر حقانیت قرآن و دین اسلام، حقایق مطرح شده در آن را نمی پذیرند، به دلیل دنیا خواهی آنان است(۱۰.

۸. ربما یود الذین کفروا لو کانو مسلمین ذرهم یاکلوا و یتمتعوا و یلههم الامل فسوف یعلمون(۱۱)؛

چه بسا کسانی که کافر شدند، آرزو کنند که کاش مسلمان بودند.واگذارشان تا بخورند و برخوردار شوند و آرزو سرگرمشان کند؛ زودا که بدانند.

از این فوق استفاده می شود که غوطه ور شدن در نمتعات و لذت های مادی و سرگرم شدن به آرزوهای واهی، مانع تسلیم شدن در برابر حقیق دینی است.

فراز ذرهم یاکلوا و… که در صدد بیان حالات کفار است، می تواند به منزله تعلیل و جوابی باشد بر این که چرا آنان از اسلام و دین خداوند رو می گردانند و سرانجام نادم و پشیمان می شوند.

۹. قال ان لبثتم الا قلیلا لو  کنتم تعلمون(۱۲)؛

از آیه فوق استفاده می شود که توجه انسان در دنیا به ناپایداری عمر خویش، دارای نقش اساسی در گرایش او به دین الهی است.اگر انسان در زندگی دنیوی به ناپایداری آن توجه داشته باشد، راهی را انتخاب خواهد کرد که به دوزخ و پشیمانی منتهی نشود و آن راه، همان گردن نهادن به شریعت و آیین الهی است(۱۳.

از مفهوم آیه می توان برداشت نمود که دوزخیان به این علت که می پنداشتند در دنیا بسیار درنگ خواهند کرد و دل به : بسته بودند، گرفتار تباهی شدند.

زر اندوزی و دنیاطلبی برخی از یاران پیامبر، مردم بسیاری را از ادامه راه بازداشت تا آن جا که در طی کمتر از نیم قرن، بسیاری از شعائر و آرمان های اسلام فراموش شد و ارزش های جاهلی رونق گرفت به گونه ای که امیر مومنان (علیه السلام) در آغاز خلافت، وضع موجود زمان خویش را این گونه ترسیم می کند:

«الا و ان بلیتکم قد عادت کهیئتها یوم بعث الله نبیکم صلی الله علیه و اله (۱۴) ؛بدانید – که روزگار – دگرباره شما را در بوته آزمایش ریخت؛ مانند روزی که خدا پیامبر شما را برانگیخت.»

ارزش گریزی و کم توجهی به باورهای دینی در دوران حکومت بنی امیه و بنی عباس به اوج خود رسید. اسلام بازیچه حاکمان جائز و فاسد شد و حاملان اصلی دین از جای گاه خود دور شدند و فرزندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در انتظار مردم به قتل گاه برده شدند و هر حرکت و قیام اصلاحی دیری نپایید که افول کرد.

آیات و روایات بسیاری درباره مذهب حب دنیا و دنیا گرایی وجود دارد و می توان یکی را آثار زیان بار آن را همین بر شمرد که یا مانع گرایش آدمی به سوی دین و دین داری است و یا موجب از دست دادن گوهر دین از کف انسان می شود.

پی نوشت:

۱. نحل (۱۶) آیات ۱۰۷ – ۱۰۸.

۲. هود (۹) آیه ۸۵.

۳. همان، آیه ۹۱.

۴. ابراهیم (۱۴) آیه ۳.

۵. بقره (۲) آیه ۵۱.

۶. اعراف (۷) آیه ۵۱.

۷. همان، آیه ۵۰.

۸. مجمع البیان، ج ۴، ص ۲۶۶؛ تفسیر قمی، ج ۲، ص ۱۴۵.

۹. نیز ر.ک: ترجمه الحیاه، ج ۳، ص ۳۲۶ -۳۴۲.

۱۰. تفسیر راهنما، ج ۸، ص ۴۴.

۱۱. حجر (۱۵) آیات ۲ – ۳.

۱۲. مومنون (۲۳) آیه ۱۱۵.

۱۳. تفسیر راهنما، ج ۱۲، ص ۱۶۸.

۱۴. نهج البلاغه، خطبه ۱۶، ص ۱۷.

منبع: عوامل و ریشه های دین گریزی

نویسنده : علی شکوهی